امروز 14 تیرماه "روز قلم" است، روز یار هزاران ساله ما، آنکه در میان انگشتانمان جای گرفت تا بر صفحات گلی، سنگی، پوستی تا کاغذ و صفحه‌های الکترونیکی نقشی از ما  برجای بگذارد و اندیشه‌هایمان را که در کلمات خانه کرد، ثبت نماید.

 در اهمیت قلم آن بس که خداوند نیز بر نامش قسم یاد می‌کند «ن وَ الْقَلَمِ وَ ما یَسطرُونَ!»: ن، سوگند به قلم، و آنچه را با قلم می‌نویسند. که آخرین پیام‌های خداوند در دینی که پایه‌اش بر خرد استوار است به خواندن (اقرأ بسم ربک الذی خلق) شروع می‌شود و به آنچه از قلم می‌تراود قسم یاد می‌کند. که هدایت می‌کند انسان را به خواندن و تعقل که نتیجه‌اش نوشتن می‌شود.

اما اهمیت قلم و ارج نهادن به آن در ایران پیشینه‌ای کهن دارد. ابوریحان بیرونی در کتاب آثارالباقیه خود آورده است که چهاردهمین روز از تیرماه را ایرانیان باستان، روز تیر (عطارد) می‌نامیدند. از طرفی سیاره تیر یا همان عطارد، در فرهنگ ادب پارسی، کاتب و نویسنده ستارگان است. به همین مناسبت این روز را روز نویسندگان می‌دانستند و گرامی می‌داشتند.

«عطارد» در ادبیات فارسی و ادبیات عربی، «دبیر فلک» نیز خوانده‌ شده است. در فارسی به خانه عطارد (برج جوزا و سنبله)، پاتو می‌گفتند. نام اروپاییِ این سیاره، Mercury، از واژه‌ای لاتین گرفته‌شده که در مقابل نام یونانی هرمس است. خدایی که پیغام‌برنده برای خدایان دیگر بوده و به همین دلیل هرمس در اغلب تصاویر با صندل‌های بالدار کشیده می‌شود. علاوه بر پیغام‌رسانی، او نگهدار بازرگانان و مسافران بود. مرکوری در ادبیات افسانه‌ای یونان و روم، خدای سخن‌وری و نویسندگی است.

 جایگاه قلم در ادبیات که بازخورد اجتماع است نیز شایان توجه است یکی از زیباترین توصیفات متعلق است به خیام که در نوروز نامه آورده است: "قلم را دانایان، مشاطه ملک خوانده‌اند و سفیر دل، و سخن تابی، قلم بود چون جان بی کالبد بود، و چون به قلم بازبسته شود با کالبد گردد و همیشه بماند و چون آتشی است که از سنگ و پولاد جهد و تا سوخته نیابد نگیرد و چراغ نشود که ازو روشنایی یابند... و مردم اگر چند با شرف گفتارست چون بشرف نوشتن دست ندارد، ناقص بود چون یک نیمه از مردم، زیرا که فضیلت، نوشتن است فضیلتی سخت بزرگ که هیچ فضیلتی بدان نرسد، زیرا که مردم را از مردمی بدرجه فرشتگی رساند، و دیو را از دیوی بمردمی رساند."

البته همان‌گونه که مولانا گوید: کر و فر قلم باشد به قدر حرمت کاتب / اگر در دست سلطانی اگر در کف سالاری، مهم اندیشه‌ای است که قلم نماد آن می‌شود و قداست قلم به کلماتی است که از ذهن نویسنده در شریانش جاری می‌شود و بر اوراق ثبت می‌گردد. کلماتی که باید آزادانه در ذهن جستجوگر انسان شکل گیرند و بر خانه تعقل و خرد رشد کنند تا از دل قلم به دنیا افکار پای گذارند و پیرامونشان را متحول سازند. که بی‌گمان اگر قلم اسبی سرکش شود که به هر سو تازد و هیچ هدفی درپی نداشته باشد به خانه مقصود نرسد و در هیاهوی حیوانی خود ماند یا اگر به زنجیر کشیده شود، باربر کلمات می‌شود و در چارچوب ایام سست و ضعیف، که این با ذات او در تضاد است و این سرکش تأثیرگذار باید به نیروی  تعقل رام شود و بر لوح زندگی نقش پیروزی ثبت کند.

امروز روز این "تیز تاز تاریخ" است که نقش انسان را بر صفحه گیتی ماندگار می‌کند روزی برای آن‌هایی که می‌خواهند بگویند که اندیشه می‌کنند و اندیشه‌هایشان را با دیگران سهیم می‌شوند.

یادداشت از: لیلا شکوه فر، خبرگزاری ایسنا منطقه اصفهان

انتهای پیام