در همین زمینه، رضا سلیمانی، حقوقدان و وکیل پایه یک دادگستری و مدرس دانشگاه، یادداشتی در اختیار ایسنا قرار داده که متن کامل آن به شرح زیر است:

«بسم الله الرحمن الرحیم

«وَلَوْلَا دَفْعُ اللَّهِ النَّاسَ بَعْضَهُمْ بِبَعْضٍ لَفَسَدَتِ الْأَرْضُ وَلَکِنَّ اللَّهَ ذُو فَضْلٍ عَلَی الْعَالَمِینَ»

جرم منشأ تکلیف برای انسان است؛ با حکم قانون پدید می‌آید و اگر این تکلیف به موجب حکم دیگر برداشته شود، رفتار انسان مباح می‌شود، یعنی مثل آن است که جرم تحقق نیافته است. گاه مقنن در شرایط خاص، رفتاری را که در حالت عادی جرم است، جرم نمی‌داند. این شرایط جهات موجهه جرم نام دارد. ما در جهات موجهه جرم با یکی از اسباب اباحه مواجهه هستیم، یعنی رفتاری مباح، در عوامل توجیه‌کننده جرم یا سالب مسؤلیت رفتار، همچنان مذموم است اما به دلیل عذری که وجود دارد باعث می‌شود که مرتکب مجازات نشود. یکی از موارد بارز جهات توجیه‌کننده جرم، «دفاع مشروع» نام دارد که در حقوق جزای عمومی سابقه تاریخی طولانی دارد و در قوانین سنتی (قانون حمورابی) و ادیان مختلف آسمانی (شریعت اسلام) و امروزه در روابط بین الملل نیز مورد تأکید جدی قرار گرفته و در ماده ۵۱ منشور ملل متحد، مورد تشریع قرار گرفته است. قرآن کریم در آیه ۱۹۴ سوره بقره می‌فرماید: «الشَّهْرُ الْحَرَامُ بِالشَّهْرِ الْحَرَامِ وَالْحُرُمَاتُ قِصَاصٌ فَمَنِ اعْتَدَی عَلَیْکُمْ فَاعْتَدُوا عَلَیْهِ بِمِثْلِ مَا اعْتَدَی عَلَیْکُمْ وَاتَّقُوا اللَّهَ وَاعْلَمُوا أَنَّ اللَّهَ مَعَ الْمُتَّقِینَ.» ماه حرام در برابر ماه حرام است، اگر دشمن حرمت آن را رعایت نکرد و با شما در آن جنگید، شما هم برای حفظ کیان خود در همان ماه با او بجنگید و همه حرمت‌ها دارای قصاص‌اند. پس هر که بر شما تعدّی کرد، شما هم به مثل آن بر او تعدّی کنید و از خدا پروا نمایید و بدانید که خدا با پرواپیشگان است. حضرت امام خمینی(ره) در کتاب وزین تحریر الوسیله فرموده است: «لا اشکال فی أن لاء نسان أن یدفع المحارب و المهاجم و اللص و نحو هم عن نفسه و حریمه و ماله ما استطاع. اشکالی نیست که انسان حق دارد محارب و مهاجم و دزد و مانند این ها را از خود و حریم و مالش هر اندازه که می تواند، دفع نماید.»

سوالی که مطرح می‌شود این است که چرا ما دفاع مشروع را مجاز می دانیم؟ چون دفاع حق هر انسانی است. در مبانی نظری دفاع مشروع حق فطری و طبیعی تلقی شده است و اولین دلیل مبنایی مشروعیت دفاع اعمال حق آن هم حق طبیعی است زیرا که هیچ حقی بالاتر و عزیرتر از حق حیات وجود ندارد. ژان ژاک روسو، قرارداد اجتماعی را مطرح و نظر بر این دارد که افراد جامعه با هم یک قرارداد دارند و طبق این قرارداد، قبول کرده‌اند قوانین را رعایت کنند و اگر تخلف کردند دولت به نمایندگی از جامعه حق برخورد با آن‌ها به عنوان متخلف را داشته باشد و اگر دولت نتوانست برخورد کند، خود افراد می‌توانند مقابله کنند و اینکه دفاع نظریه اطاله مطلقه، جبران بدی با بدی است.

البته این نوع جبران نباید انتقام‌جویی باشد. صرف نظر از این مبانی نظری و تئوری؛ بر این باورم که بهترین توجیه، نفع جامعه است. به نفع جامعه است که افراد از ارتکاب جرم علیه خودشان مقاومت کنند و تحمل نکنند و دفاع کنند و اگر بنا باشد برعکس، ما مدافع مشروع را مجازات کنیم به ضرر جامعه خواهد بود. نهاد دفاع مشروع در همه کشورهای دنیا مورد قبول واقع شده است و در ایران هم از سال ۱۳۰۴ نهاد دفاع مشروع داریم که در حال حاضر در ماده ۱۵۶ قانون مجازات اسلامی مصوب ۱۳۹۲، پیش‌بینی شده است.

طبیعی است که دفاع مشروع شرایطی دارد. شرایط آن در ماده مذکور پیش‌بینی شده است؛ «تجاوز یا خطر فعلی یا قریب الوقوع با رعایت مراحل دفاع» بنابراین حمله باید شرایطی داشته باشد که بتوان در مقابل آن دفاع کرد و دفاع هم شرایطی داشته باشد.

از نظر قانونی و حقوقی، رفتار صاحب‌خانه در دفع و رفع مهاجمان دفاع مشروع مبتنی بر ماده ۱۵۶ قانون مجازات اسلامی است. حسب اطلاعات مسموع، چهار سارق با ورود به منزلی در شهر گوریه از شهرستان شوشتر قصد سرقت اموال صاحب‌خانه را داشتند که با دفاع صاحب خانه مواجه شدند. مدافع برای دفاع از جان و مال و... خود مجبور به به کارگیری سلاح شکاری خود شد و دو نفر از مهاجمان کشته شدند. از لحاظ قانونی و قضایی آنچه که در دفاع مشروع صاحب‌خانه قابل بررسی و پیگیری است، موضوع دفاع مشروع در قالب عامل توجیه‌کننده جرم و مبتنی بر ماده ۱۵۶ قانون مجازات اسلامی، هرگاه فردی در مقام دفاع از نفس، عرض، ناموس، مال یا آزادی تن خود یا دیگری در برابر هر گونه تجاوز یا خطر فعلی یا قریب‌الوقوع با رعایت مراحل دفاع مرتکب رفتاری شود که طبق قانون جرم محسوب می‌شود، در صورت اجتماع شرایط زیر مجازات نمی‌شود: ۱- غیرقانونی بودن تهاجم ۲- عدم اقدام آگاهانه یا عدم تهاجم از سوی مدافع ۳- عدم امکان توسل به قوای انتظامی توسط مدافع ۴- مستند بودن دفاع به قرائن معقول یا خوف عقلایی.

حال چرا باید رفتار صاحب‌خانه شهر گوریه دفاع مشروع مورد رسیدگی قرار بگیرد؟ آنچه مسلم است، ورود غیرقانونی و تهاجم از سوی مرتکبان محرز است، یعنی سرقت مسلحانه و از نوع مشدد. مدافع نسبت به مهاجمان نه مرتکب اقدامی آگاهانه شده و نه توانایی توسل به قوای انتظامی داشته است. مدافع با مهاجمان مسلح مواجهه بوده است که وی را مورد ضرب و جرح قرار داده‌اند. بنابراین علاوه بر تحقق سه شرط لازم برای دفاع مشروع، شرط چهارم هم تحقق یافته است. بالاخره حقوق جزا حقوق مردم است و نمی‌توان گفت که مردم عادی این حقوق را متوجه نمی‌شوند.

نمی‌توانیم بپذیریم که کسی مال باخته است رفته مالش را بگیرد، حال مهاجم که کشته شده بگویم، مدافع قاتل است؟! شاید در رفتار دفاع مشروع شهر گوریه گفته شود که حمله پایان یافته است و چون حمله پایان یافته، دیگر نه فعلی بوده است و نه قریب‌الوقوع، بنابراین رفتار صاحب‌خانه دیگر دفاع مشروع نیست؛ اما در پاسخ باید گفت که اتمام عنصر مادی جرم، به معنای سقوط حق دفاع نیست. چون عنصر مادی تمام شده، چون عمل ربایش تمام شده، وضع ید بر مال شده، نقل مکان صورت گرفته، اخراج مال از سلطه مالک اتفاق افتاده، دیگر رفتار دفاع مشروع نیست؛ به نظر این برداشت صحیح نیست چرا که ممکن است عنصر مادی جرم تمام شده باشد، اما همچنان حق دفاع مشروع برقرار باشد. به عنوان مثال اگر کسی آمد و تابلوفرشی از خانه دیگری بیرون برد، خب در اینجا ربایش تمام شده (عنصر مادی) یعنی اگر صاحب خانه برود دنبال سارق و ایشان را بزند و تابلو فرش را از سارق بگیرد، دیگر دفاع مشروع نیست؟! آیا نباید بگویم این دفاع مشروع است؟ چرا که همچنان نقض حق صاحب تابلوفرش ادامه دارد و بنابراین همچنان حق دفاع مشروع برای صاحب مال وجود دارد. نباید بگویم سارق تا اینکه این دکمه را فشار دارد و مال را گرفت، دیگر تمام شد و صاحب مال حق دفاع نخواهد داشت!

جان کلام این است که این جرم به لحاظ بعد کیفری حداقلش منطبق بر تبصره ۲ ماده ۳۰۲ قانون مجازات اسلامی مصوب ۱۳۹۲ خواهد بود اما من می‌خواهم عرض کنم که رفتار منطبق بر نهاد قانونی دفاع مشروع است. از این حیث که به نظر می‌رسد تمامی شرایط لازم برای دفاع مشروع تحقق یافته است.

به گزارش ایسنا، ساعت ۰۴:۱۵ روز ۷ خرداد ۱۴۰۴، چهار سارق مسلح با ورود به منزلی در شهر گوریه شهرستان شوشتر، قصد سرقت طلا و اموال ساکنان را داشتند که این اقدام به درگیری مسلحانه با صاحب‌خانه انجامید. به گزارش منابع انتظامی، سارقان پس از ورود به خانه و سرقت طلاهای همسر و دختران خانواده، با مقاومت صاحب‌خانه مواجه شدند.

وی با سلاح شکاری به دفاع از خود پرداخت و موفق شد چهار نفر از سارقان مسلح را هدف قرار دهد که دو نفر از سارقان همان موقع بر اثر اصابت گلوله در دم جان باختند و سارق دیگر نیز که زخمی شده بود، با حال وخیم از محل متواری شد.

در این درگیری، صاحب‌خانه نیز به شدت مجروح و به مراکز درمانی منتقل شد. بررسی‌ها نشان داد که سارقان علاوه بر سرقت طلا، اقدام به ربودن خودروی شخصی صاحب‌خانه کرده‌اند که در جریان عملیات پلیسی، خودرو به همراه مقادیری از طلاهای مسروقه و مهمات جنگی، کشف و ضبط شد. تلاش برای شناسایی و دستگیری دو سارق فراری نیز به صورت ویژه در دستور کار نیروهای انتظامی شهرستان شوشتر قرار دارد.

انتهای پیام