سیدسعید موسوی در گفتوگو با ایسنا، اظهار کرد: با کمک نقد ادبی میتوان جایگاه یک نویسنده در ادبیات را تاحدودی به تصویر کشید. گاهی اوقات میتوان با نقد درست، به خواننده توضیح داد که نویسنده چطور به این موفقیت دست پیدا کرده است. به عبارتی ما در نقد، به عوامل مشخصکننده این موضوع که چرا یک متن را نوشتۀ خوبی میدانیم، میپردازیم.
وی با اشاره به اینکه توصیف، شخصیتپردازی، حادثه و گرهافکنی از مهمترین عناصر جذابکننده داستان بهشمار میروند، خاطرنشان کرد: به هر میزان که نویسنده از این عناصر در نوشته خود استفاده کند، نتیجه بهتری دریافت خواهد کرد. در واقع داستانی را میتوان به عنوان یک نوشته موفق دانست که همه اصول داستاننویسی را رعایت کرده باشد.
این منتقد ادبی ادامه داد: گاهی اوقات ممکن است داستان پیش روی ما، نوشته خوبی نباشد. در این موقعیت به عنوان یک منتقد ادبی، باید عواملی که باعث شده داستان وی را متنی ضعیف بدانیم، به نویسنده گوشزد کرد. علاوه بر ذکر مشکلات، توصیههای لازم مانند شرکت در کلاسهای آموزشی یا افزایش زمان مطالعه نیز باید به نویسنده منتقل شود.
موسوی با تاکید بر اهمیت جایگاه نقد ادبی و عوامل کارآمدی آن، مطرح کرد: با وجود منتقدین منصفی که انتقادهایی سازنده به نویسنده و خواننده منتقل میکنند، به نظرمیرسد که بسیاری از نقدهای امروزی به نفع نویسنده نبوده و به عبارتی کارآمد نیستند. چنین منتقدینی بدون در نظر گرفتن شرایط و حال و هوای نویسنده، تنها انتقادهایی کلی و گیجکننده مطرح میکنند که به ضرر او و خواننده متن است.
وی در ادامه با تاکید بر اینکه سوگیری در نقد ادبی جایگاهی ندارد، بیان کرد: به طور کلی در حال حاضر نقد در وضعیت مناسبی قرار ندارد. در برخی نقدها جنبه علمی آن در نظر گرفته نمیشود و صرفا براساس سلیقه، نگاه و پسند شخصی انجام میشود. گاهی اوقات نیز افراد، براساس سلیقه شخصی به نقد پرداخته و یا شخصیت نویسنده را قضاوت میکنند.
سواد و تجربه منتقد؛ مهمترین مولفههای یک نقد حرفهای
این منتقد ادبی درباره مولفههای نقد، توضیح داد: اولین و مهمترین مولفه یک نقد، سواد و تجربه منتقد است. منتقد باید سواد کافی برای انجام این کار را داشته باشد و سالها در حیطه ادبیات داستانی کار کرده باشد. این فعالیتها باید در سطحهای مختلف مانند کودک و نوجوان، بزرگسال و شاخههای گوناگونی مانند ادبیات کلاسیک، رئال، جنایی و غیره انجام شود.
موسوی با تاکید بر اینکه منتقد باید تمام گونههای ادبی را به طور کامل بشناسد و علاوه بر آن شناخت کافی از نویسنده، جایگاه و میزان سابقه وی نیز داشته باشد، افزود: نقد ادبی اگر منصفانه و به معنای راهنمایی باشد، تاثیر مثبتی در نویسنده و آثارش بر جای خواهد گذاشت؛ اما اگر موجب تخریب نویسنده و جایگاه وی شود، ممکن است حتی باعث صرف نظر یک نویسنده از نویسندگی شود.
وی با اشاره به اینکه از سوی دیگر برخی از نویسندگان ظرفیت نقدپذیری را ندارند، بیان کرد: گاهی اوقات بعضی از نویسندگان در مواجهه با نقد، باوجود اینکه داستان ضعیفی نوشتهاند، به شدت برخورد کرده و از متن خود دفاع میکنند. بهتر است نویسندگان در مقابل نقد سازنده، خضوع کرده و در راستای بهبود آثار خود به آن گوش دهند.
بهبود وضعیت نقد، نیازمند کار علمی و دانشگاهی است
این نویسنده درباره تاثیر نقد بر مخاطبان و خوانندگان، اظهار کرد: با کمک نقد میتوان سطح سلیقه خواننده را افزایش داد. به عنوان مثال میتوان خوانندهای که ادبیات زرد یا بازاری را دنبال میکند، به کمک نقد موثر، واقعی و جذاب با سطح واقعی و بالاتری از ادبیات آشنا کرد. در واقع چنین نقدی باعث افزایش جایگاه ادبی نویسنده همچنین رشد و بلوغ مخاطبان در مباحث مرتبط با ادبیات میشود.
موسوی عنوان کرد: در سالهای گذشته، نقد عمیق جای خود را به انتقاد سلیقهای و واکنشمحور داده است. یکی دیگر از مشکلات موجود، این است که امروزه همه افراد خود را یک منتقد میدانند و علیرغم تجربه کم و عدم شناخت ادبیات به طور کامل، به خود اجازه انتقاد جدی میدهند. بهبود این روند نیازمند کار دانشگاهی و جدی در محافل مختلف علمی است. طبیعتا زمانی که ما منتقدین خوبی داشته باشیم، داستانها و کتابهای بهتری نوشته خواهد شد.
لزوم جایگزینی نقد بیرحمانه با انتقاد مشفقانه
وی ادامه داد: به عنوان یک منتقد، از نویسندگان انتظار دارم برای بهتر شدن آثار خود به انتقادهای دیگران گوش فرا دهند. به منتقدین نیز توصیه میکنم قبل از هر نقدی، پیشینه و آثار قبلی نویسنده و زمانی که برای نوشتن آن داستان صرف کرده است را در نظر بگیرند و به طور کلی به جای نقد بیرحمانه، انتقاد دلسوزانه و مشفقانه داشته باشند.
این نویسنده درباره نقش نهادهای فرهنگی و رسانهها در تقویت حوزه نقد ادبی، خاطرنشان کرد: آنها باید دغدغههای خود در حوزه ادبیات را در فعالیتهای فرهنگی متنوعی نظیر برگزاری و بازتاب کلاسهای نقد، به خصوص نقد کتاب و کارگاههایی در رابطه با اهمیت و توجه حرفهای به نقد و رویدادهایی از این دست، به جدیت دنبال کنند تا مردم متوجه ضرورت وجود نقد خوب در ادبیات شوند.
انتهای پیام