احسان زهرهوندی در نخستین همایش ملی «باستانشناسی، فرهنگ و تمدن خراسان، افغانستان و آسیای مرکزی»، که چهارشنبه ۲۶ آذر در موزه بزرگ خراسان برگزار شد، اظهار کرد: خبر دوم این است که امسال پروژهای بسیار مهم در حوزه ثبت آثار میراث فرهنگی و گردشگری انجام شده است. در این پروژه، تمامی آثار ثبتی و شناسایی شده استان خراسان رضوی در یک بانک اطلاعاتی منسجم جمعآوری و تمامی این اطلاعات، پایش و بازنگری نیز شده است. این اقدام میتواند در جهت شفافسازی اطلاعات و همچنین بهکارگیری دانشجویان و پژوهشگران در تحقیقات و پروژههای علمی، تاثیر بهسزایی داشته باشد.
وی با تاکید به اینکه این دستاوردها حاصل زحمات زیادی از سوی متخصصان، ارگانها و نهادهای مربوطه بوده است، اظهار کرد: امیدوارم این همایش و دستاوردهای علمی آن، برای پژوهشگران و دانشجویان به عنوان منبعی ارزشمند در پژوهشهای آتی مورد استفاده قرار گیرد و در نتیجه آن، شاهد ارتقای سطح علمی و پژوهشی باستانشناسی در استان باشیم.
ارائه جدیدترین دستاوردهای پژوهشی در حوزه باستانشناسی خراسان رضوی
در ادامه، دبیر علمی نخستین همایش ملی «باستانشناسی، فرهنگ و تمدن خراسان، افغانستان و آسیای مرکزی»، گفت: برگزاری همایشهای علمی و پژوهشی در سطح ملی و بینالمللی، یکی از مهمترین ابزارهای انتقال سریع دانش و دستاوردهای علمی به جامعه است. این همایش نیز در همین راستا و بر اساس تفاهمنامهای که بین دانشگاه نیشابور و اداره کل میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری خراسان رضوی منعقد شده است، برگزار میشود.
حسن نامی، هدف اصلی این همایش را بازخوانی و تبیین ابعاد فرهنگی، تاریخی و تمدنی منطقهای عنوان کرد و افزود: این همایش در پی احیای نقش خراسان بهعنوان پل تمدنی و کانون تعاملات فرهنگی، تجاری و علمی میان تمدنها است. هدف از برگزاری این رویداد علمی، کشف اشتراکات فرهنگی و باستانشناختی در زمینه زبانها، آیینها و هنرهای مردمی در منطقه خراسان و کشورهای همجوار است که در طول تاریخ به دلیل تحریفهای تاریخی و مداخلات سیاسی و استعمارگران، دچار گسست فرهنگی شده است.
ضرورت توجه به وحدت و هویت مشترک ملتها باوجود تنوع فرهنگی
این پژوهشگر و عضو هیئت علمی دنشگاه نیشابور، از توجه به وحدت در عین تنوع فرهنگی بهعنوان یکی از رویکردهای اصلی همایش یاد کرد و گفت: ما تلاش کردیم با گردآوری متخصصین و پژوهشگران در یک نشست علمی، شبکهسازی پژوهشی را تسهیل کرده و بر اهمیت تقویت هویت مشترک ملتهای این منطقه تأکید کنیم. در همین راستا در پی اعلام فراخوان، تعداد زیادی مقاله به دبیرخانه همایش ارسال شد که پس از ارزیابی توسط کمیته داوری، ۲۰ مقاله بهعنوان مقالات برگزیده انتخاب و به چاپ رسید.
وی از همکاری و حمایتهای نهادها و افراد مختلف قدردانی کرد و گفت: برگزاری چنین رویداد علمی بدون همکاری و حمایتهای بیدریغ عزیزانی که در حوزه علم و فرهنگ فعالیت دارند، امکانپذیر نبود. امید ما این است که این رویداد علمی بهعنوان یک الگوی موفق در همزیستی مسالمتآمیز و تبادل فرهنگی در منطقه، ادامه یابد.
وجود اشتراکات عمیق فرهنگی و تمدنی در منطقه
در ادامه این همایش، حسن صادقی سمرجانی، رئیس دانشگاه نیشابور با تأکید بر جایگاه خراسان بزرگ، افغانستان و آسیای مرکزی در شکلگیری تمدنهای بزرگ تاریخ بشر، گفت: نخستین همایش ملی «باستانشناسی فرهنگ و تمدن خراسان، افغانستان و آسیای مرکزی» بستری علمی برای گفتوگو، تبادل اندیشه و گسترش همکاریهای پژوهشی میان محققان این حوزه فراهم کردهاست و میتواند به درک عمیقتری از گذشته مشترک منطقه بینجامد.
وی با اشاره به اهمیت تاریخی و تمدنی منطقه خراسان بزرگ، افغانستان و آسیای مرکزی، گفت: این گستره جغرافیایی، قلب تپنده تمدنهای بزرگ تاریخ بوده است. سرزمینی که ادیان، فرهنگها، هنرها و اقوام گوناگون طی هزاران سال در کنار یکدیگر زیستهاند و میراثی گرانبها برای جهان به یادگار گذاشتهاند. میراثی که نهتنها بخش مهمی از هویت فرهنگی ما ایرانیان را شکل دادهاست بلکه در تکوین تاریخ جهان نیز نقشی بیبدیل ایفا کرده است.
صادقی سمرجانی با اشاره به اشتراکات عمیق فرهنگی و تمدنی منطقه، خاطرنشان کرد: همانگونه که در ادبیات و شعر بزرگان این سرزمین نیز آمده است، ما ریشههایی مشترک داریم، رودهایی که از سرچشمهای واحد جاری شدهاند و تمدنی که بر پایه پیوندهای تاریخی، فرهنگی و انسانی شکل گرفته است. این اشتراکات، ضرورت پرداختن علمی و دقیق به گذشته مشترک را بیش از پیش نمایان میسازد.
وی افزود: حضور پژوهشگران برجسته حوزه باستانشناسی و مطالعات فرهنگی در این همایش، فرصتی مغتنم برای دستیابی به تصویری دقیقتر و عمیقتر از تاریخ مشترک منطقه است. بررسیهای علمی در حوزههایی همچون معماری، هنر، آیینها، اقتصاد و ارتباطات فرهنگی این سرزمینها میتواند افقهای تازهای برای شناخت تاریخ و همچنین یافتن راههای نوین همکاریهای علمی و فرهنگی در عصر حاضر بگشاید.
رئیس دانشگاه نیشابور با اشاره به اینکه این همایش فرصتی ارزشمند برای تبادل اندیشه، ارائه دستاوردهای پژوهشی و شکلگیری همکاریهای سازنده میان پژوهشگران است، خاطرنشان کرد: هدف اصلی ما از حمایت این رویداد، ایجاد پیوندی مؤثر میان جامعه علمی و نهادهای اجرایی و اجتماعی است؛ چراکه در جهان امروز، علم بدون گفتوگوی علمی، همکاری مشترک و ارتباط نزدیک میان دانشگاه و جامعه، امکانپذیر نخواهد بود. امید آنکه نتایج این همایش به تولید پژوهشهای ارزشمند در حوزه باستانشناسی خراسان، افغانستان و کشورهای آسیای میانه منجر شود و گامی مؤثر در روشنتر شدن مسیر آینده مطالعات باستانشناسی منطقه باشد.
ظرفیتهای باستانشناسی خراسان، نیازمند اولویتبخشی در سیاستهای ملی
در ادامه رجبعلی لباف خانیکی، پژوهشگر و باستانشناس برجسته ایرانی با تأکید بر اهمیت خراسان در تاریخ و تمدن ایران، اظهار کرد: خراسان نهتنها «برآمدگاه خورشید» است بلکه مهد علم، دانش و فناوری در طول تاریخ بودهاست و ظرفیتهای باستانشناسی این منطقه نیازمند توجه ویژه و اولویتبخشی در سیاستهای ملی است.
وی با اشاره به تجربه علمی و پژوهشی خود، افزود: مطالعات من در حوزه باستانشناسی، به ویژه در زمینه سنگ بستر فرهنگی و مبادلات ایران با بینالنهرین و باختر، نشان میدهد که خراسان رضوی در طول تاریخ نقش کلیدی در شکلگیری ابزارها، زینتآلات و هنرهای فرهنگی داشته است.
این پژوهشگر برجسته با یادآوری نخستین ابزارهای دستی بشر در منطقه خراسان رضوی، گفت: منابع و محوطههای تاریخی خراسان از جمله حوالی نیشابور و مشهد بستر پیدایش و توسعه بسیاری از هنرها و صنایع اولیه انسانی بودهاند. این منطقه همواره منشا آثار فرهنگی و هنری ایران بودهاست و کاوشهای باستانشناسی اخیر، نشاندهنده نقش خراسان در شکلدهی به تمدنهای بعدی است.
لباف خانیکی به برخی نمونههای بارز تاریخی در خراسان اشاره کرد و بیان کرد: قنات گناباد، ثبتشده در فهرست میراث جهانی، پایهگذار تمدن قناتی برای بشر بودهاست و آتشکده آذربایجان زنده در دوره ساسانی، یکی از سه آتشکده بزرگ جهان بوده است. اینها نمونههایی از ظرفیتهای عظیم خراسان در تاریخ پیش از اسلام و دوره اسلامی هستند.
ضرورت حمایت نهادهای علمی و اجرایی از باستانشناسی خراسان
وی با تأکید بر ضرورت جدی گرفتن باستانشناسی در خراسان رضوی، افزود: باستانشناسی خراسان باید اولویت اول قرار گیرد و با رویکردی هدفمند و علمی پیگیری شود. این مهم نیازمند حمایت نهادهای علمی و اجرایی، توجه به محوطههای تاریخی و استفاده از توان پژوهشگران جوان است.
این پژوهشگر و باستانشناس با اشاره به نقش جوانان پژوهشگر و دانشجویان باستانشناسی در پیشبرد مطالعات تاریخی، گفت: دانشجویان و فارغالتحصیلان باستانشناسی که اخیراً به عرصه پژوهش وارد شدهاند، توانستهاند نتایج درخشانی ارائه دهند و آینده روشنی برای باستانشناسی خراسان رقم بزنند. باید شرایطی فراهم شود، که تلاشهای این جوانان مورد حمایت قرار گیرد و تحقیقات آنها هدفمند و علمی پیگیری شود.
لباف خانیکی به اهمیت تعامل میان پیشکسوتان و نسل جوان پژوهشگران اشاره کرد و خاطرنشان کرد: همایشهای ملی و نشستهای علمی فرصت مناسبی برای شکوفایی توانمندیها و ارتقای دانش باستانشناسی است و میتواند بستری برای انتقال تجربه، تبادل نظر و برنامهریزی برای حفاظت و معرفی میراث فرهنگی خراسان فراهم کند. امیدوارم با حمایت نهادهای علمی و اجرایی، باستانشناسی خراسان به جایگاه واقعی خود برسد و پژوهشگران جوان بتوانند، آثار تاریخی و فرهنگی این سرزمین را بهتر شناسایی و معرفی کنند.
خراسان، بستر شکلگیری تمدن و تعامل فرهنگها
در ادامه این همایش، میثم لباف خانیکی، باستانشناس و عضو هیئت علمی دانشگاه تهران با تأکید بر یافتههای باستانشناسی دوران تاریخی خراسان، گفت: خراسان سرزمینی است که از هزاره سوم قبل از میلاد شاهد شکلگیری محوطههای شهری و سازمانیافته بودهاست و افقهای نوینی برای پژوهشگران باستانشناسی در دوران تاریخی فراهم میکند.
وی با اشاره به محدوده تاریخی خراسان، افزود: از دوره قباد و خسرو اول، نظام اداری خراسان شکل گرفت و نیشابور به عنوان مرکز اداری این منطقه مطرح شد. خراسان بزرگ، فراتر از محدودههای اداری امروزی، بستر رشد و توسعه شهری، مذهبی و اقتصادی بوده است.
عضو هیئت علمی دانشگاه تهران و باستان شناس با اشاره به محوطههای باستانی در خراسان و جنوب ترکمنستان، از جمله آلتین تپه، تپه گوور، محوطه گوند فردوس و شهر فیروزه، خاطرنشان کرد: در این محوطهها نشانههای شهرنشینی کامل، شامل حصارهای دفاعی، قلعهها و سازههای عمومی برای برگزاری مراسم مذهبی دیده میشود. آثار و اشیای کشفشده نشان میدهد که خراسان مرکز فرهنگی و هنری مهم بودهاست و نقشی محوری در شکلگیری تمدنهای بعدی در فلات ایران ایفا کرده است.
لباف خانیکی با اشاره به اهمیت فرهنگی و هنری خراسان، خاطرنشان کرد: نمونههایی مانند مجسمههای خراسان، سفالها و گورستانهای نیشابور و فردوس، نمایانگر پیچیدگی فرهنگی و پیشرفت تمدنی این منطقه هستند. مهاجرت اقوام در اواخر هزاره دوم قبل از میلاد باعث شد، که این دستاوردها به کل فلات ایران منتقل شود. همچنین تولد زرتشت در خراسان و انتشار آموزههای فلسفی او، بخشی از این اثرگذاری گسترده است.
سیستمهای اقتصادی و مدیریتی شکلگرفته در خراسان، پایهگذار تمدن پیشرفته در شرق ایران
وی به دوره هخامنشی و مستندات تاریخی اشاره کرد و افزود: کتیبه بیستون داریوش و یافتههای گنجینه جیحون در شمال افغانستان، گویای نفوذ فرهنگ هخامنشی در خراسان است. همچنین یافتههای اخیر در قلعه ریوی عاشقانه، شامل پایه ستونها و شالیستونها، نشان میدهد که خراسان مرکز کاخها و سازههای هخامنشی بوده است. مطالعات پژوهشگران نیز نشان میدهد که سیستمهای اقتصادی و مدیریتی پیچیدهای در خراسان شکل گرفته بود که پایهگذار تمدن پیشرفته در شرق ایران شد.
این باستانشناس و عضو هیئت علمی دانشگاه تهران، ادامه داد: پس از حضور سلوکیان، ایالت باختر در خراسان خودمختاری نسبی پیدا کرد و آثاری مانند قلعه محورندان و یافتههای شهر تپه نشان میدهد که تعامل فرهنگهای محلی با فرهنگ هلنی باعث شکلگیری هنر رئال و واقعگرایانه در خراسان شده است. کاوشهای سکههای باختری در تون فردوس نیز سندی بر این تعامل فرهنگی است.
وی افزود: خراسان در دوران اشکانی و ساسانی، به ویژه در دورههای آغازین ساسانی، مرکز توجه پادشاهان این سلسله بوده است. همچنین خراسان در جنگها و لشکرکشیهای ساسانیان به ویژه در مقابل اقوام بیابانگرد و صحرا نوردان خراسان در زمان پادشاهان ساسانی یک نقطه حیاتی برای دفاع از مرزهای ایران بود. به طوری که پادشاهان ساسانی، از جمله پیروز ساسانی، به طور مستقیم در جنگها علیه اقوام هجومآور از شرق شرکت میکردند.
عضو هیئت علمی دانشگاه تهران و باستان شناس به کتیبههای تاریخی دورههای مختلف اشاره کرد و گفت: کتیبههای مختلف از دوره اشکانی و ساسانی، همچون کتیبههای شاپور یکم و اردشیر بابکان، گواهی بر اهمیت این منطقه در تاریخ ایران هستند. به ویژه کتیبه شاپور یکم که در کعبه زرتشت حک شدهاست، اطلاعات مهمی را درباره وضعیت مرزهای شرقی ایران در آن زمان در اختیار ما میگذارد.
لباف خانیکی به کاوشهای اخیر در محوطههای اشکانی در خراسان، به ویژه در منطقه «ویرانشهر» اشاره و بیان کرد: ما در این منطقه شواهدی از دیوارهای دفاعی ضخیم و یک معبد اشکانی به دست آوردهایم، که برای نخستین بار در اختیار پژوهشگران ایرانی قرار گرفته است. این کاوشها به ما کمک میکند، که گاهنگاری دقیقتری از دوره اشکانی در این منطقه به دست آوریم.
وی به کاوشهای اخیر در مناطق دیگر خراسان، همچون «محوطه امام مرشد» در نزدیکی قوچان و «محوطه گوند فردوس»، اشاره کرد و افزود: این کاوشها شگفتیهای جدیدی را به همراه داشتهاست. این کاوشها در آینده نزدیک اطلاعات بیشتری را در مورد تاریخ و فرهنگ باستانی خراسان در اختیار محققان قرار دهد. خراسان دوران تاریخی، سرزمین نخستینها و بستر شکلگیری تمدن و تعامل فرهنگها است. امیدوارم همایشهای علمی و پژوهشهای هدفمند، امکان کشف بیشتر این ظرفیتها را فراهم کرده و جایگاه واقعی خراسان در تاریخ و فرهنگ ایران آشکار شود.
انتهای پیام