حسین مسرت در گفتوگو با ایسنا، ضمن قرائت شعری در رابطه با منطقی میبدی (قاضی میرحسین) از مشاهیر به نام این خطه، با این مضمون که «در بینِ سخنورانِ ماضی/حاشا که بود کسی چو «قاضی» /صد بیت از او اگر بخوانم/ یک دل نشود هنوز راضی»، در خصوص او گفت: قاضی میرحسین بن معین الدّین حسینی میبدی یزدی متخلّص به «منطقی» از مشهورترین علماء یزد و از دانشمندان نامی قرن نهم هجری است که در ریاضیات و ادب و حکمت مقامی رفیع داشت.
وی با بیان این که وی فرزند وزیرالوزراء خواجه معینالدّین محمود میبدی، وزیر یزد بود، ادامه داد: هرچند به طور دقیق از روز و سال ولادت او اطلاعی در دست نیست ولی قطعاً در نیمه دوم سده نهم قمری و در زمان فرمانروایی شاهرخ میرزای تیموری که ایران از اوضاع بسامانی برخوردار بود و از لحاظ هنری، ادبی، علمی و عمرانی در وضعیت خوبی به سر میبرد، در میبد به دنیا آمده است.
مسرت با اشاره به آغاز تحصیل او در هشت سالگی با تحصیل صرف و نحو و معانی و بیان در محضر استادان یزدی، افزود: در آغاز جوانی، به منظور ادامه تحصیل به شیراز که در کنار هرات و سمرقند، یکی از مراکز مهمّ علم و دانش آن دوران بود، رهسپار شد و در نزد اساتید و علمای بزرگی که مهمترین آنها جلالالدّین محمّد بن اسعد دوانی بود، دبیّات و علوم معقول و منقول را آموخت.
به گفتهی این پژوهشگر تاریخ و فرهنگ یزد، قاضی میبدی با توجّه به هوش سرشار و نبوغ ذاتی خود و بهرهوری از استادی چون دوانی، تقریباً به تمام دانش های زمان خود مسلّط بوده و از این رو همواره مورد ستایش زندگینامه و تذکرهنویسان بوده است؛ هرچند که برخی به دلیل ترس از شرایط روزگار صفوی و دچار دشواری شدن نتوانستند آن گونه که شایسته و بایسته است به جایگاه واقعی او بپردازند.
وی خاطرنشان کرد: او در بازگشت به میبد منصب قضاوت گرفت و سپس قاضی یزد شد ولی در ضمن متصدّی اوقاف شهر یزد نیز بود.
مسرت ادامه داد: براساس منابع برجای مانده، قاضی میرحسین میبدی به غیر از باشندگی در شهرهای میبد، یزد، شیراز و سفری که به تبریز داشت، مدّتی نیز در شهر ترمذ در کنار رودخانه جیحون میزیسته است و از این حیث در برخی منابع از او به عنوان قاضی میرحسین ترمذی میبدی یاد شده است.
وی ضمن اشاره آثار میبدی، گفت: در چند و چون شاعری قاضی میبدی سخن بسیار است و بیشترین دیدگاهها در مورد او بر پایهی تنها اثر منظومش به نام «شرح دیوان امام علی(ع)» مشتمل بر اشعار بسیاری منسوب به امام علی بن ابیطالب(ع) است.
مسرت اظهار کرد: میبدی علاوه بر این که با نثری شیوا و عرفانی به شرح آن پرداخته، بر گردان اشعار عربی را نیز در قالب شعر فارسی ریخته و با یاری از طبع لطیف شاعرانهاش، مفاهیم و مطالب آورده شده در اشعار مولی الموالی را با وزن و قافیه و دیگر قواعد عروضی شعر فارسی آشنایی داده است.
وی بیان کرد: البته قاضی میبدی گویا خوشنویس هم بوده به طوری که خطّ نستعلیق را به نیکی کتابت می کرده است و نسخۀ نفیسی از شرح دیوان مرتضوی به خط او در دانشگاه استانبول موجود است.
مسرت در مورد مذهب قاضی میرحسین میبدی نیز گفت: هرچند اختلاف نظرهایی در این مورد وجود دارد ولی او علاوه بر تالیف دیوان امام علی(ع)، رسالهای در شرح حدیث صعد ناذری الحقایق از امام حسن عسکری(ع) نوشته که میتواند مؤیّد اعتقاد و ایمان وی به مذهب تشیع باشد.
وی درباره تاریخ درگذشت یا شهادت منطقی و چگونگی آن که به یکی از رمزآلودهترین سرگذشتهای تاریخی تبدیل شده است، گفت: پیرامون این موضوع در میان کتابهای تاریخی و سرگذشت نامهها، دوگانگی فراوان به چشم میخورد به طوری که برخی مانند مدرّس تبریزی، درگذشت او را در حدود سال ۹۰۴ یا ۹۱۱ قمری دانستهاند و برخی دیگر معتقدند که او مغضوب شاه اسماعیل صفوی قرار گرفته و کشته شده است.
وی با اشاره نقل قولهای مختلف در این رابطه، گفت: انوش فیاض با جمع بندی منابع تاریخی در این باره مینویسد؛ «شاه اسماعیل صفوی پس از درگیری و نبرد شدید با سپاهیان آققویونلو و سقوط شیراز، درصدد برآمد به متصرّفات تازه خود نظم و نسقی جدید بخشد و بدین سان حکومت یزد را به یکی از فرماندهان خود به نام حسین بیک لله واگذار کرد و حسین بیک برای درک خدمت در محضر شاه، حکومت یزد را به یکی از وابستگان خود به نام شعیبآقا سپرد و شعیبآقا چون به یزد رسید، سلطان احمد بیک سارویی را به عنوان وزیر خود برگزید.»
مسرت ادامه داد: در ادامه روایت میشود؛ «اکنون هرگونه دستاندازی به یزد عملاً به مفهوم نپذیرفتن سروری شاه اسماعیل بود و این اشتباهی بود که محمّد کره مرتکب شد و گویا قاضی میرحسین میبدی نیز در این اشتباه مرگبار با او همکاری داشت... توطئه سلطان احمد بیک سارویی که باعث کشته شدن شعیبآقا شد و نیز بروز خلاء قدرت در یزد، محمّد کره داروغۀ ابرقوه را به اندیشه تصرف یزد و کشتن سلطان احمد بیک سارویی واداشت و این اندیشه را عملی ساخت و پس از این تغییر و تحولات بود که محمّد کره، قاضی میرحسین میبدی را به وزارت خود برگمارد و در برابر شاه صفوی اعلام استقلال کرد.»
وی در ادامه این روایت ذکر کرد؛ «شاه اسماعیل پس از موفقیت در سرکوبی مقاومتهای نواحی فیروزکوه، از راه اصفهان به یزد لشکر کشید و شهر پس از دو ماه مقاومت سقوط کرد اما محمّد کره و میبدیِ وزیر، یک ماه دیگر در ارگ شهر مقاومت به خرج دادند ولی در آخر به اسارت نیروهای صفوی درآمدند. اسیران به اصفهان برده شدند. محمّد کره را در میدان شهر به آتش کشیدند و میبدی را نیز چندی بعد در همین شهر به فرمان شاه سر بریدند.»
نویسنده کتاب «یزد، یادگار تاریخ» در پایان در خصوص محل دفن قاضی میرحسین میبدی گفت: اختلاف فراوانی دربارهی مکان شهادت یا درگذشت قاضی در تبریز، یزد یا اصفهان دیده میشود ولی در یکی از منابع، آرامگاهش را در مزار نزدیک به امامزاده جعفر یزد(ع) ذکر کردهاند.
انتهای پیام