ورود کودهای نیترات‌دار به خاک و نفوذ آن‌ها در لایه‌های زیرزمینی، باعث افزایش سطح نیترات در منابع آب شده است. این ماده در صورت مصرف طولانی‌مدت ممکن است مشکلات جدی برای سلامتی انسان از جمله بیماری‌های گوارشی، اختلال در اکسیژن‌رسانی به خون و افزایش خطر ابتلا به سرطان‌های دستگاه گوارش ایجاد کند.

مسئولان بهداشت هشدار داده‌اند که استفاده از این آب‌ها بدون تصفیه یا کاهش میزان نیترات، به‌ویژه برای کودکان و زنان باردار خطرناک است، آنان خواستار آموزش و ساماندهی مصرف کودهای شیمیایی در بخش کشاورزی و همچنین اجرای طرح‌های پایش منظم کیفیت آب در مناطق روستایی شده‌اند.

با توجه به اینکه کیفیت آب زیرزمینی به ویژه در مناطق وابسته به چاه‌های شرب نقش اساسی در سلامت جوامع دارد، یک گروه تحقیقاتی از دانشگاه علوم پزشکی بابل در این حوزه پژوهشی با بررسی ۲۲۸ نمونه از ۳۸ چاه در بابل انجام دادند و وضعیت کیفی آب و پیامدهای احتمالی آن بر گروه‌های حساس را ارزیابی کردند.

در این خصوص یک عضو هیات علمی دانشگاه علوم پزشکی بابل در گفت‌وگو با ایسنا اظهار کرد: همان گونه که آب سالم اساس زندگی و سلامت انسان است و بدن را هیدراته نگه داشته، مواد زائد را دفع و دمای بدن را تنظیم می‌کند مصرف آب آلوده نیز سبب بیماری‌های عفونی خطرناک می‌شود.

حسینعلی نیکبخت در پاسخ به ایسنا که چه عواملی باعث می‌شود سلامت آب یک روستا در اولویت بررسی قرار گیرد، افزود: سلامت آب شرب یک روستا زمانی در اولویت بررسی قرار می‌گیرد که احتمال آلودگی آب وجود داشته باشد؛ مهم‌ترین عوامل، ورود فاضلاب تصفیه‌نشده به زمین و چاه‌ها، دفع غیراصولی زباله‌ها و استفاده زیاد از کودها و سموم کشاورزی است، این موارد می‌توانند باعث ورود مواد مضر، به‌ویژه نیترات، به آب شوند و سلامت مردم، مخصوصاً نوزادان و کودکان را تهدید کنند.

وی به پارامترهایی که در آزمایش‌های آب سنجیده می‌شوند(مثلاً نیترات، سختی، باکتری‌ها و…) اشاره و تصریح کرد: اول توجه به پارامترهای فیزیکی مثل رنگ، طعم، بو، دما و کدورت آب که نشان می‌دهد آب از نظر ظاهری و حسی قابل قبول است یا خیر، انجام می‌شود. دوم، پارامترهای شیمیایی مانند اسیدی یا قلیایی بودن آب (Ph)، املاحی مثل کلسیم و منیزیم که با سختی آب مرتبط هستند، نمک‌ها، نیترات و هدایت الکتریکی که وضعیت شیمیایی و میزان آلودگی آب را مشخص می‌کنند و سوم، پارامترهای میکروبی یا بیولوژیکی که وجود باکتری‌ها، ویروس‌ها و انگل‌ها را بررسی می‌کند و برای پیشگیری از بیماری‌های گوارشی بسیار مهم است. همچنین در کنار این‌ها، فلزات سنگین و باقی‌مانده سموم کشاورزی هم اندازه‌گیری می‌شود تا از بی‌خطر بودن آب برای مصرف روزانه اطمینان حاصل شود.

دکتری تخصصی اپیدمیولوژی به فرآیند نمونه‌برداری و آزمایش انجام شده اشاره و یادآور شد: نمونه‌برداری و آزمایش آب با دقت و طبق مراحل مشخصی انجام می‌شود تا نتیجه‌ها قابل اعتماد باشند، برای آب لوله‌کشی(شیر آب) ابتدا خروجی شیر تمیز و ضدعفونی می‌شود، سپس اجازه می‌دهند آب چند دقیقه جریان پیدا کند تا آب مانده داخل لوله خارج شود. بعد از آن، آب در بطری‌های استریل جمع‌آوری و سریع به آزمایشگاه منتقل می‌شود، همچنین برای آب چاه‌ها نمونه‌برداری یا مستقیماً از داخل چاه و یا پس از چند دقیقه پمپاژ آب انجام می‌شود تا نمونه، نماینده واقعی آب مصرفی باشد.

وی ادامه داد: برای مخازن، رودخانه‌ها و آب‌های جاری نیز نمونه از عمق مناسب و دور از کناره‌ها برداشته می‌شود تا آلودگی‌های سطحی وارد نمونه نشود، لذا در آزمایشگاه، بسته به هدف آزمایش، آزمایش‌های میکروبی برای بررسی وجود میکروب‌ها و آزمایش‌های شیمیایی برای سنجش املاح و مواد شیمیایی انجام می‌شود، این دقت‌ها کمک می‌کند سلامت آب مصرفی مردم به‌درستی ارزیابی شود.

نیکبخت در پاسخ به این پرسش که در صورت مشاهده آلودگی در آب، چه اقداماتی ازسوی دانشگاه انجام می‌شود، بیان کرد: در صورت مشاهده آلودگی در آب، دانشگاه علوم پزشکی بلافاصله وارد عمل می‌شود. ابتدا نتایج آزمایش به سازمان آب و فاضلاب و مسئولان محلی به‌صورت رسمی اعلام می‌شود تا اقدامات اصلاحی لازم انجام شود، همزمان، اگر آلودگی از نوع میکروبی باشد، به خانوارهای روستایی آموزش‌های لازم داده می‌شود؛ از جمله استفاده موقت از کلر یک‌درصد، کلر مادر یا جوشاندن آب تا زمان رفع کامل مشکل، این اقدامات کمک می‌کند سلامت مردم در کوتاه‌ترین زمان ممکن حفظ شود.

وی با اشاره به اینکه آلودگی آب چاه‌ها تأثیری مهمی بر سلامت مردم روستا دارد تصریح کرد: این تأثیر به نوع آلودگی بستگی دارد، اگر آب دچار آلودگی میکروبی باشد، احتمال بروز بیماری‌های واگیر مانند اسهال، اسهال خونی، وبا و سایر عفونت‌های گوارشی افزایش پیدا می‌کند، به‌ویژه در کودکان و سالمندان. در صورت وجود آلودگی‌های شیمیایی مثل نیترات بالا، مصرف طولانی‌مدت آب می‌تواند برای سلامت خطرناک باشد، نیترات بیشتر از همه نوزادان را تهدید می‌کند و در درازمدت نیز برخی آلودگی‌های شیمیایی می‌توانند خطر ابتلا به بیماری‌های مزمن، از جمله بعضی سرطان‌ها، را افزایش دهند، به همین دلیل پایش منظم آب چاه‌ها نقش مهمی در پیشگیری از بیماری‌ها و حفظ سلامت مردم روستا دارد.

عضو هیات علمی دانشگاه علوم پزشکی بابل یادآور شد: نتایج آزمایش‌ها به‌صورت رسمی با سازمان آب و فاضلاب در میان گذاشته می‌شود تا در صورت نیاز، اقدامات اصلاحی و بهداشتی لازم برای تأمین آب سالم انجام شود.

نیکبخت، به اهمیت مسئله آموزش مردم در استفاده صحیح از آب چاه اشاره و خاطرنشان کرد: در صورت مشاهده مشکل در کیفیت آب چاه، کارشناسان بهداشت به خانوارها آموزش می‌دهند که چگونه به‌صورت موقت آب را کلرزنی، جوشانده یا به‌درستی نگهداری کنند تا از بروز بیماری‌ها جلوگیری شود، این آموزش‌ها نقش مهمی در حفظ سلامت خانواده‌ها دارد.

دکتری تخصصی اپیدمیولوژی در پاسخ به این سوال ایسنا که واکنش مردم نسبت به هشدارهای بهداشتی چگونه است، گفت: در مجموع، مردم همکاری خوبی با هشدارهای بهداشتی دارند و معمولاً از این اطلاع‌رسانی‌ها استقبال می‌کنند، وقتی خطرات به زبان ساده توضیح داده می‌شود و راهکارهای عملی ارائه می‌شود، خانواده‌ها توصیه‌ها را جدی می‌گیرند و برای حفظ سلامت خود و فرزندانشان همکاری می‌کنند.

وی درباره اقدامات بهبوددهنده کیفیت آب چاه‌ها، گفت: مهم‌ترین آن‌ها جلوگیری از ورود فاضلاب تصفیه‌نشده به منابع آب است، همچنین مدیریت صحیح پسماند و زباله‌های روستایی نقش مهمی در جلوگیری از آلودگی آب دارد، از طرف دیگر، کاهش مصرف بی‌رویه سموم و کودهای شیمیایی در کشاورزی می‌تواند به‌طور مؤثری از افزایش نیترات و آلودگی‌های شیمیایی آب جلوگیری کند، با اجرای این اقدامات، می‌توان کیفیت آب چاه‌ها را در بلندمدت حفظ و سلامت مردم را تضمین کرد.

اما یک دکتری تخصصی بهداشت محیط از دانشگاه علوم پزشکی بابل نیز به ایسنا در این باره گفت: مهم‌ترین راه ورود نیترات به آب چاه‌های روستا، استفاده بی‌رویه از کودهای شیمیایی در کشاورزی است، این کودها اگر بیش از نیاز مصرف شوند، به‌طور کامل جذب گیاه نمی‌شوند و همراه با آب باران یا آبیاری، از طریق زمین به داخل آب‌های زیرزمینی و چاه‌ها نفوذ می‌کنند.

حسین فرجی دیگر عوامل مهم را ورود فاضلاب‌های خانگی و صنعتی تصفیه‌نشده برشمرد و خاطرنشان کرد: دفع غیراصولی فاضلاب، استفاده از چاه‌های جذبی غیراستاندارد و رهاسازی پساب‌ها در طبیعت باعث می‌شود مواد آلاینده بدون تصفیه وارد آب‌های سطحی و زیرزمینی شوند و میزان نیترات آب افزایش یابد، به همین دلیل، مدیریت درست فاضلاب و مصرف اصولی کودهای کشاورزی نقش بسیار مهمی در حفظ سلامت آب چاه‌های روستایی دارد.

وی به حد مجاز نیترات در آب آشامیدنی طبق استانداردهای بهداشتی اشاره و بیان کرد: طبق استانداردهای بهداشتی، حد مجاز نیترات در آب آشامیدنی ۴۵ میلی‌گرم در لیتر است که اگر مقدار نیترات آب از این حد بیشتر شود، به‌ویژه برای نوزادان و کودکان می‌تواند خطرناک باشد و لازم است اقدامات کنترلی و اصلاحی انجام شود.

دکتری تخصصی بهداشت محیط دانشگاه علوم پزشکی بابل درباره روش‌های اندازه‌گیری نیترات آب چاه‌ها، اظهار کرد: برای اندازه‌گیری نیترات در آب چاه‌ها، از روش اسپکتروفتومتری استفاده می‌کنیم، در این روش، نمونه آب با دستگاهی به نام اسپکتروفتومتر بررسی می‌شود. این دستگاه با اندازه‌گیری میزان جذب نور، مقدار نیترات موجود در آب را با دقت بالا مشخص می‌کند، همچنین در این آزمایش‌ها از دستگاه‌های استاندارد و معتبر آزمایشگاهی، مانند دستگاه‌های شرکت Hach، استفاده می‌شود تا نتایج قابل اعتماد باشند.

فرجی به تغییر میزان نیترات در آب در فصل‌های خاص (مثلاً بهار یا پاییز) اشاره و یادآور شد: میزان نیترات آب در فصل‌های مختلف سال تغییر می‌کند، معمولاً در فصل‌های پربارش مثل بهار و پاییز به‌دلیل شسته شدن کودهای کشاورزی و نفوذ آن‌ها به زمین، غلظت نیترات در آب چاه‌ها افزایش پیدا می‌کند به همین دلیل، پایش کیفیت آب در این فصل‌ها اهمیت بیشتری دارد.

وی با بیان اینکه مصرف اصولی کودها نقش مهمی در حفظ کیفیت آب دارد، به دفع فاضلاب‌های خانگی سنتی و استفاده از چاه‌های جذبی غیراستاندارد اشاره و تاکید کرد: وقتی فاضلاب‌ها به‌درستی تصفیه نمی‌شوند و به‌تدریج از طریق خاک به آب‌های زیرزمینی نفوذ می‌کنند، در نتیجه، مواد آلاینده از جمله نیترات وارد آب چاه‌ها می‌شود و کیفیت آب کاهش پیدا می‌کند به همین دلیل، بهسازی چاه‌های قدیمی و اصلاح روش‌های دفع فاضلاب نقش مهمی در کاهش نیترات و حفظ سلامت آب شرب روستاها دارد.

فرجی به تاثیر نوع خاک یا عمق چاه در میزان آلودگی نیترات خبر داد و گفت: در خاک‌های شنی و نفوذپذیر، آلاینده‌ها راحت‌تر به لایه‌های زیرین زمین و آب چاه می‌رسند، همچنین چاه‌های کم‌عمق نسبت به چاه‌های عمیق‌تر بیشتر در معرض آلودگی نیترات قرار دارند، چون فاصله کمتری با سطح زمین، کودهای کشاورزی و فاضلاب دارند.

وی با اشاره به تاثیر نیترات بالا در آب بر سلامت انسان تصریح کرد: وقتی نیترات وارد بدن می‌شود، به ماده‌ای به نام نیتریت تبدیل می‌شود که توانایی خون برای رساندن اکسیژن را کاهش می‌دهد، در این حالت، خون نمی‌تواند اکسیژن کافی به بافت‌های بدن برساند.

این کارشناس ادامه داد: در نوزادان، این وضعیت ممکن است باعث تیره یا کبود شدن پوست، به‌خصوص اطراف دهان و چشم‌ها شود که به آن سندرم نوزاد آبی می‌گویند. به همین دلیل، وجود نیترات بالا در آب آشامیدنی، حتی برای مادران دارای نوزاد، یک هشدار جدی بهداشتی محسوب می‌شود؛ بنابراین کنترل و پایش منظم نیترات آب شرب نقش مهمی در حفظ سلامت جامعه دارد.

دکتری تخصصی بهداشت محیط دانشگاه علوم پزشکی بابل اظهار کرد: آسیب‌پذیری نوزادان به این دلیل است که بدن آن‌ها توانایی مقابله با نیترات را ندارد و ممکن است دچار کاهش اکسیژن‌رسانی خون شوند. همچنین زنان باردار از دیگر گروه‌های حساس محسوب می‌شوند، زیرا مصرف آب با نیترات بالا می‌تواند سلامت مادر و جنین را تحت تأثیر قرار دهد.

فرجی خاطرنشان کرد: در بیشتر موارد، مصرف آب آلوده به نیترات علامت مشخص و فوری ندارد و نمی‌توان فقط با علائم ظاهری آن را به‌طور قطعی تشخیص داد. تشخیص دقیق نیاز به آزمایش‌های بالینی و بررسی کیفیت آب دارد. با این حال، در موارد شدید، به‌ویژه در نوزادان، ممکن است نشانه‌هایی مثل کبود یا تیره شدن پوست، به‌خصوص اطراف دهان و چشم‌ها، بی‌حالی و مشکل در تنفس دیده شود که در صورت مشاهده این علائم، باید سریعاً به مراکز درمانی مراجعه کرد.

وی در پاسخ به این پرسش که پس از تشخیص آلودگی نیترات، چه اقداماتی فوری برای تأمین آب سالم انجام می‌شود، گفت: در مرحله اول، چاه‌هایی که میزان نیترات آن‌ها بالاتر از حد مجاز باشد از مدار مصرف خارج می‌شوند تا از رسیدن آب آلوده به مردم جلوگیری شود. در برخی موارد، از روش رقیق‌سازی استفاده می‌شود؛ یعنی آب دارای نیترات بالا با آب سالم‌تر و کم‌نیترات مخلوط می‌شود تا غلظت نیترات به حد استاندارد و ایمن برسد، این اقدامات کمک می‌کند در کوتاه‌ترین زمان، آب سالم در اختیار مردم قرار گیرد.

دکتری تخصصی بهداشت محیط دانشگاه علوم پزشکی بابل در رابطه با روش‌های تصفیه آب، خاطرنشان کرد: روش‌های معمول تصفیه خانگی برای کاهش نیترات مؤثر نیستند، در صورت بالا بودن نیترات، تنها راه ایمن، استفاده از آب سالم جایگزین یا اقدام‌های مدیریتی در منبع آب مانند حذف چاه آلوده یا رقیق‌سازی در شبکه آب است،رعایت این توصیه‌ها به‌ویژه برای نوزادان و زنان باردار بسیار ضروری است.

فرجی با اشاره به اطلاع‌رسانی به اهالی روستا درباره خطر نیترات، از برگزاری برنامه‌های آموزشی و اطلاع‌رسانی مختلف خبر داد و گفت: در این آموزش‌ها به کشاورزان توصیه می‌شود از مصرف بی‌رویه کودهای شیمیایی حاوی نیترات پرهیز کنند و کوددهی را به‌صورت اصولی و به اندازه انجام دهند. همچنین به مردم آموزش داده می‌شود که از ورود فاضلاب‌های خانگی و صنعتی به محیط زیست و منابع آبی جلوگیری کنند و دفع پساب‌ها را به‌صورت مهندسی و بهداشتی، مانند استفاده از چاه‌های جذبی استاندارد یا سپتیک‌تانک‌ها انجام دهند.

انتهای پیام