به گزارش ایسنا، ارژنگ جوادی عضو چرخه نوآوری مرکز الگوی اسلامی ایرانی پیشرفت به نقد و ارزیابی عملکرد مرکز الگوی اسلامی ایرانی پیشرفت طی یک دهه گذشته پرداخت و گفت: در حالی که در رتبه علمی کشور در بالای لیست دنیا قرار داریم ، اما در رتبه کارآفرینی و تبدیل ایده به ثروت، در رده‌های بسیار پایین جهان قرار داریم.

*با توجه به اینکه بنیانگذار انقلاب اسلامی ایران در شعار «جمهوری اسلامی» از نظر تقدم و تأخر، جمهوری را بر اسلامی مقدم می دانستند چرا در نامگذاری اسم مرکز الگوی اسلامی ایرانی پیشرفت اسلامی بر ایرانی مقدم نوشته شده است. آیا دوگانه ای در این زمینه وجود دارد یا اسلام و ایران به عنوان ظرف و مظروف ملاک بوده است؟

فکر نمی‌کنم عنوان مرکز بر روی این که جمهوریت را ابتدا مبنا قرار دهیم یا خیر، چندان تعیین کننده باشد. به نظرم چون قرار است الگویی برای جامعه اسلامی نوشته شود، بنابراین جمهوری نیز معنایش را خواهد یافت.  این که جمهوریت در عنوان مرکز نیست هیچ تاثیری بر عملکرد مرکزی در الگوسازی برای جمهوریت و اسلامیت ندارد.

سند الگو برای جامعه اسلامی ایرانی نوشته شده است. اگر قرار است الگویی برای جامعه ایرانی اسلامی یا اسلامی ایرانی نوشته شود حتما مبانی جمهوریت هم در آن نهفته خواهد بود. بسیاری از تدابیر و آرمانهای سند الگو مستقیما به ایرانیت و جمهوریت مرتبط است پس سند الگو برای جامعه ایرانی که اسلام بر آن حاکم است نوشته شده نه برای جامعه دیگری و نه برای هیچ دین و مذهب دیگری البته کشش و قابلیت این سند به گونه ای است که می تواند با اصلاحاتی در سایر جوامع اسلامی مورد استفاده قرار گیرد.

*ماهیت الگوی اسلامی ایرانی پیشرفت چیست؟ آیا الگوی اسلامی ایرانی پیشرفت، یک کلان نظریه است یا یک سند راهبردی و یا صرفاً یک گفتمان فراگیر اجتماعی؟

فکر می کنم مقدار خیلی زیادی، کلان نگری شده ، به همین دلیل سیاست‌ها و راهبردها و برنامه‌ها باید مبتنی بر آن شکل بگیرد.

برای این که گفتمان عمومی در سطح اجتماع یا متخصصان شکل گیرد کلان نگاه شده و دانش علوم انسانی در نگارش سند دخالت زیادی داشته است. روح حاکم بر این سند بیشتر از واژگان علوم انسانی است. این که درست است یا خیر نمی دانم اما به نظرم هم کلان و هم غالب بر اساس علوم انسانی نوشته شده است.

*«پیشرفت» در الگوی اسلامی ایرانی پیشرفت، چه تفاوتی با مفاهیم بدیلی مثل توسعه دارد؟

تصور می کنم اگر بخواهیم بین پیشرفت و توسعه را با واژه‌های انگلیسی مترادف سازی کنیم ، نتوانیم به مفهوم درستی برسیم. وقتی رشد و پیشرفت و توسعه را کنار هم می گذاریم، در معنای انگلیسی هر کدام معنای متفاوتی دارد. برداشت من این است که مراد و هدف از پیشرفت در سند الگو ، همان توسعه است. ولی توسعه با روح حاکم بر مبانی انسانی به آن لغت پیشرفت اطلاق شده است و منظور این نبوده که وارد مرحله پیشرفت بشویم یا نشویم. درک بنده از واژه پیشرفت، همان مفهوم توسعه است که در جوامع توسعه یافته مدنظر است. مطمئن هستم سند حتما هدف توسعه را دنبال می کند.

*نسبت الگوی اسلامی ایرانی پیشرفت و الگوی توسعۀ پایدار چیست؟

به نظر می رسد سند با روح حاکم بر حوزه های پایداری به ویژه پایداری منابع طبیعی تطابق چندانی ندارد. آدرس دقیق تر بدهم در کل این سند  در حوزه بهره برداری از طبیعت، به خصوص پایداری منابع طبیعی، دو سه کلید واژه وجود دارد. در آرمان ها هم‌ یک بند یا چندین کلمه قید شده است. اگر آرمان را فرض بر این بگذاریم که نگاه دوراندیشانه باشد، با مطالعه بخش افق یک خط در مورد پایداری منابع طبیعی صحبت شده است.

در بخش تدابیر نیز در حوزه امنیت غذایی و نظارت بر این موضوعات، یک تدبیر وجود دارد. به نظرم در حوزه پایداری منابع طبیعی ، سند چندان پررنگ وارد نشده است.

*نظام حاکمیت یا حکمرانی اسلامی در الگو چگونه تصویر شده است؟

واقعیت این است که سند الگو فعلا یک پیش نویس است که به جامعه ارائه شده است. رهبر معظم انقلاب اسلامی  مدتی قبل فرمودند  این سند به مدت  دو سال مورد تبادل نظر و نقد نخبگان قرار گیرد و با نقدهایی که از جنبه‌ها و ابعاد مختلف به حوزه های تشکیلاتی و نظام حکمرانی می شود در سند لحاظ شود ،  حتما دو سال بعد باید اصلاح و جمع بندی شود. فکر می کنم یکی از کلیدی ترین اجزای سند الگو پیش بینی نظام حکمرانی است که در سند الگو کمتر به آن پرداخته شده است.  البته با توجه به تضارب آرا که بین اندیشکده ها وجود دارد، پیشنهادات خوبی ارائه شد.

برای یک تدبیر خاص شاید مطالب زیادی نوشته شد در حالی که به عقیده بنده باید فقط خط و مشی اصلی تعیین شود.

*با توجه به انبوه اسناد راهبردی و سیاستی فراوان موجود در کشور، چه ضرورتی برای ارائۀ سندی دیگر مانند الگو وجود دارد؟

قبول دارم سندهای بخشی فراوانی داریم ، اما در بحث فرابخشی سند زیادی نداریم‌. غیر از سند چشم‌انداز 20 ساله که یک سند دارای افق و نگاه زمان بندی شده است، سند دیگری نداریم. سایر اسناد قابل مقایسه با سند 20 ساله نیستند. مهلت سند چشم انداز هم در سال ۱۴۰۴ به پایان می رسد پس حتما باید جهت گیری بلندمدت تری را در نظر بگریم به همین دلیل قبل از اتمام سند 20 ساله، سند 50 ساله نوشته شد.

ضمانت اجرای الگو چیست؟ چه اقداماتی پیش بینی شده تا سند الگو به سرنوشت دیگر اسناد برنامه ای کشور دچار نشود؟

الان درباره سند بحثهای محتوایی در حال انجام است و بحث ضمانت هنوز مطرح نیست. سند الگو بخش نظارتی و پایش و رصد خواهد داشت و نهادی مسئول پایش خواهد شد، ولی الان در مقطع تضارب آرا هستیم. حتما باید مرجع فرادستگاهی اجرای سند الگو را نظارت کند. شاید نظارت راهبردی در سطح کلان کشور و سطح رهبری نظام بر اجرای سند الگو رصد کند، در غیر این صورت به سرنوشت سایر اسناد دچار خواهد شد.

مشکل ما در برنامه‌های توسعه پنج ساله این است که نظارت برای اجرای آنها در حد گزارش گیری است و این اتفاق نیفتاده که نهادهای نظارتی بخواهند متناسب با عملکرد دستگاه ها، منابع تخصیص دهند، سوال مطرح کنند، ارزیابی کنند و نمره دهند.

*اندیشکده چرخه از ابتدای تشکیل مرکز الگو ایجاد نشد و در سال‌های اخیر فعال شد، چه نیازی منجر به تشکیل این اندیشکده شد؟

وقتی این اندیشکده راه افتاد، برداشت همه این بود که یکی از گره های اساسی کشور، موضوع علم، فناوری و نوآوری است. وقتی شاخص ها و رویکردها و جهت گیری‌های کشور را بررسی می کنیم ، متوجه ضعف‌های کشور می شویم ، مثلا در رتبه علمی در بالای لیست قرار می گیریم، اما در رتبه کارآفرینی و تبدیل ایده به ثروت، در رده‌های بسیار پایین دنیا قرار می گیریم.

در زنجیره علم، فناوری و نوآوری نقص داریم. در سند الگو به موضوع فناوری توجه شده است و می‌تواند تعامل فرابخشی و بین بخشی را ایجاد کند. به همین دلیل اندیشکده چرخه ایجاد شد، تا به موضوع نوآوری بپردازد. در کشاورزی چهار ستون منابع پایه، منابع انسانی، سرمایه گذاری و فناوری برای امنیت غذایی پایدار وجود دارد. منابع پایه ما مثل اب و خاک است که وضعیت ما در آنها شکننده است.

منابع انسانی در حوزه کشاورزی، فقط هشت دهم درصد تحصیلات مرتبط با این بخش دارند. سرمایه‌گذاری در بخش کشاورزی روند نزولی داشته و به 2.3 درصد رسیده است. با نفوذ دانش و فناوری در بخش کشاورزی می توانیم پایه‌های دیگر کشاورزی را تقویت کنیم. موضوع فناوری یک موضوع کلیدی و یک حلقه مفقوده در همه حوزه های اقتصادی کشاورزی است و به همین دلیل رتبه کشور در این زمینه پایین است ، اما در زمینه تولید علم رتبه کشور بالاست،  بنابراین اهمیت دارد که به حوزه فناوری ورود کنیم.

*اندیشکده‌ها و مرکز الگو در تدوین مانیفست حکمرانی اسلامی چقدر پیش‌قراول بودند؟

اگر منظور شما  این است که در اندیشکده چرخه نوآوری به حوزه فناوری و نوآوری پرداخته شده است، بله ،خیلی خوب این کار انجام شد. منابع را جمع بندی و مطالعه و دسته بندی و از همه ظرفیت‌های کشور استفاده کردیم و اقدامات خیلی خوبی داشتیم ،  هر چند که سهمش در کل تدابیر سند الگو ناچیز باشد. البته به مساله تشکیلات و ساختار اجرایی هنوز ورود نکردیم ولی از نظر محتوایی اندیشکده چرخه نوآوری، خیلی عملکرد موفقی داشته است.

*برای انتقال دانش و تجربه حاصله در اندیشکده‌ها، بین اندیشکده‌ها و اعضای مرکز و ایجاد هم افزایی برنامه یا روشی وجود دارد؟

شورای مرکزی یا راهبردی در مرکز الگو بین همه اندیشکدهها وجود دارد و نظریات آنجا مطرح، تلفیق، تحلیل و جمع‌بندی می شود. با این حال ایراد جدی مرکز الگو، ضمانت اجرای سند است. در مرکز الگو مباحث مختلفی به جمع بندی خوبی رسیده، اما ضمانت اجرایی نداشته است. مرکز الگوی اسلامی ایرانی پیشرفت، برای این مسأله باید فکری کند.

*نظر به اهمیت فناوری‌های و نوآوری‌های نوین همانند هوش مصنوعی، رمزارزها، زنجیره بلوکی و غیره بکارگیری آن‌ها ‌در تدابیر الگوی اسلامی ایرانی پیشرفت و همچنین در فرآیندهای مرکز اقداماتی انجام شده است؟

نباید انتظار داشته باشیم که سند الگو پیشرفت ، مستقیم به این مسایل ورود کند، زیرا معتقدم به صلاح نیست سند به این تکنولوژی‌ها که های‌تک نامیده می شود، ورود کند. زیرا این‌ها عمر دارند و الان جدید هستند اما دو سال بعد ممکن است دیگر جدید نباشند. بنابراین ذکر این‌ها در سند شاید جایز نباشد، اما اندیشکده چرخه نوآوری باید به حوزه های‌تک بپردازد که ما هم به آن پرداختیم ، اما به طور کلی موافق نیستم که اسم این تکنولوژی‌ها در سند بیاید.

نکته‌ای که باید عرض کنم این است بخش کشاورزی کشور در استفاده از فناوری و نوآوری به شدت ضعیف است. برای توسعه فناوری در کشاورزی باید نگاه فرابخشی داشته باشیم و سایر دستگاه‌ها به کمک بیایند. ابزار و ادوات کشاورزی در وزارت صمت ساخته می شود و آنها باید به کمک بیایند. در حوزه آب با وزارت نیرو اشتراک وظیفه داریم. در حوزه بازرگانی و آی تی با سایر وزارتخانه‌ها باید مشارکت کنیم.

دولت هم باید زیرساخت‌ها برای توسعه فناوری و نوآوری مشاور ایجاد کند و حمایت کند و سوبسید بدهد. در کشورهای غربی و ژاپن، هند و برزیل که به لحاظ کشاورزی توسعه یافته هستند، دولت از کشاورزی حمایت کرده است.

در یکی از تدابیر سند الگو اشاره شده که چگونه شرکت‌های بزرگ را نوسازی و دانش‌بنیان کنیم. نگاه مسوولان به کشاورزی باید تغییر جدی کند تا کشاورزی دانش‌بنیان عمیقا شکل بگیرد شود.

در این زمینه چند سوال مطرح است. آیا کشاورزی باید منحصر به روستاها باشد؟ خیر، ما باید کشاورزی را از انحصار روستاها خارج کنیم. وقتی کشاورزی به شهرها آمد و به جای افقی، حالت عمودی گرفت می توان فناوری را در آن به کار برد.

آیا برای تغذیه سالم مردم همین محصولات را باید با همین شیوه تولید کنیم؟ قطعا خیر. امروز گوشت در آزمایشگاه تولید می شود بنابراین باید در زمینه دامداری، تامین علوفه، آب، تغییر نگرش داد. اینها به معنی فناوری و نوآوری است. بردن فناوری به روستاها، کشاورزی، دامداری و گلخانه مهم است . اما جهشی که مدنظر ماست را این مسایلی که ذکر کردم و تغییر نگرش تامین می کند.

آیا کشاورزان باید به همین فعالیت جاری بپزدازند؟ اول فصل کشت کنیم، در کنار آن برخی اقدامات انجام شود و آخر فصل هم برداشت شود. آیا فعالیت ترکیبی دیگری می شود انجام داد؟ بله فعالیت های زیادی وجود دارد که می توان انجام داد. کشاورز فقط مسئول‌ تامین نیاز خانواده خود نیست، بلکه باید سهمش در تولید کشور تعریف شود.

نوآوری از نظر ما فرایند است و مراحل آن باید کامل طی شود. در بخش کشاورزی نباید دستگاهی را نصب کنیم و به کشاورز بگوییم دکمه آن را بزن تا دستگاه کار کند. در بخش کشاورزی فناوری اطلاعات، اتوماسیون، رباتیک، پهپادها و مگاترونیک خیلی کلیدی است. مسیر دانش‌بنیان کردن کشاورزی بسیار مهم است اگر می خواهیم اتفاق بزرگی در بخش کشاورزی بیافتد، باید این مسیر را طی کنیم.

انتهای پیام