حمید عابدیها در گفت‌وگو با ایسنا درباره استاد دبیر سیاقی بیان کرد: دکتر سید محمد دبیر سیاقی متولد چهارم اسفند سال ۱۲۹۸ در محله گل بینه قزوین بود و در ۱۶ آذر ۱۳۹۷ در آستانه صدسالگی در منزل خود در قزوین دیده از جهان فروبست.

وی افزود: دکتر دبیر سیاقی در تهران یکی از مدیران کل و مسئولان تراز اول وزارت مالیه سابق (وزارت دارایی امروز) بود ضمناً به‌صورت مدعو و افتخاری در دانشگاه تهران تدریس می‌کرد و هرگز عضو هیئت‌علمی دانشگاه نبود. وی در سال ۱۳۵۳ از وزارت دارایی بازنشسته شد و هم‌زمان تألیفات و تحقیقات متعددی داشت.

عابدیها خاطرنشان کرد: دکتر دبیرسیاقی برای تأسیس کرسی ادبیات فارسی با ۲۹۹ کتاب از کتابخانه شخصی خود به دانشگاه پکن رفت و یک کتابخانه کوچک ادبیات فارسی دایر کرد، به همین جهت وی مفتح درس ادبیات فارسی و زبان فارسی در چین و در دانشگاه پکن بود و علاوه بر آن در دانشگاه «عین‌الشمس» مصر هم تدریس داشت. استاد دبیرسیاقی در امریکا و کشورهای متعدد اروپایی در همایش‌های مختلف ادبی اعم از زبان فارسی، ادبیات فارسی و ایران‌شناسی هم سخنرانی کرده است.

 وی گفت: کار مهم استاد، همکاری با استاد «علامه علی‌اکبر خان دهخدا قزوینی» در تألیف لغت‌نامه بود و وی یکی از سه وصی دهخداست. مرحوم دکتر محمد معین، دکتر سید جعفر شهیدی، مرحوم دکتر سید محمد دبیرسیاقی در آن روزگار جانشینان دهخدا؛ در تألیف لغت‌نامه بودند. لغت‌نامه دهخدا در اواخر سال ۱۳۵۸ با استفاده از چهار میلیون فیش تمام شد و به‌عنوان بزرگ‌ترین و حجیم‌ترین اثر زبان و ادبیات فارسی در طول تاریخ است که با ۳۴ جلد در قطع سلطانی همه لغات فارسی را دربردارد.

این استاد دانشگاه تصریح کرد: دکتر دبیر سیاقی در سال ۱۳۵۹ دو کار بزرگ انجام داد؛ نامه‌نگاری کرد و گفتگوهایی با مسئولان فرهنگی و علمی آن زمان کشور داشت که لغت‌نامه دهخدا را به دانشگاه تهران ملحق کند. مؤسسه لغت‌نامه دهخدا و مرکز بین‌المللی آموزش زبان فارسی برای غیر ایرانیان؛ لغت‌نامه بزرگی را به‌عنوان «لغت‌نامه بزرگ فارسی» که بسیار مفصل است را پایه‌گذاری کردند. در گردآوری این لغت‌نامه حرف «ا»، «اَ اِ اُ» و «ب» تا اواسط پیش رفته و حدود ۹ جلد شده است. یعنی «لغت‌نامه بزرگ فارسی» که هنوز حرف «ب» آن تمام نشده ۹ جلد شده خیلی مفصل‌تر از فرهنگ دهخدا است.

وی افزود: دکتر دبیرسیاقی کتابخانه ۲۰ هزار جلدی خود را وقف فرهنگ و علم برای همشهریان خود در قزوین کرد. استاد دبیرسیاقی هر هفته یک محفل ادبی برگزار می‌کرد که در این محفل یک‌بار به‌طور کامل «شاهنامه»، «تاریخ بیهقی»، «بوستان سعدی» و  «چهارمقاله» خوانده شد. آن زمان خود استاد با مطالعه در این جلسات حاضر می‌شد و توضیحات لغوی و مفهومی لازم را ارائه می‌کرد. تا سال ۱۳۸۰ تدریس کرد و آخرین دوره‌ای که تدریس داشت «شاهنامه» بود و بنده افتخار داشتم در حلقه شاگردان وی باشم.

تألیف کتاب «ماده‌تاریخ» در ۹۶ سالگی

عابدیها با اشاره به آخرین اثر تحقیقی دکتر دبیرسیاقی افزود: آخرین آثار تحقیقی وی ۷۰ مورد تصحیح بود که ازجمله آن‌ها می‌توان به تصحیح شاهنامه، دیوان لامعی، لغت فرس اسدی، دیوان فرخی اسدی، دیوان منوچهری و سوگنامه اشاره کرد؛ این کتاب‌ها، کتاب‌های اساسی در سبک خراسانی است که به کوشش استاد تصحیح‌شده و از این حیث حقی بر گردن جامعه ادبی کشور دارد. برخی از  آثار وی مانند گل‌ها و پرندگان در ادبیات فارسی و ماده‌تاریخ‌ها در ادبیات «خدماتی» است.

 وی گفت: کتاب «ماده‌تاریخ» با گونه‌های یازده‌گانه منظوم و منثور از آغاز تا پایان قرن چهاردهم هجری یکی از کارهایی است استاد دبیرسیاقی در اواخر عمر یعنی در ۹۶ سالگی انجام داد. البته فیش‌ها را از قبل، از دوران جوانی تهیه کرده بود و در ایام آخر عمر که بدنش بی‌بنیه و ضعیف بود تنظیم کرد. این کتاب آخرین کار استاد دبیرسیاقی است که سعی کرد با دست خط خودش نگارش کند تا یادگاری بماند. وی مقدماتی فراهم کرد که ماده‌تاریخ‌های اوایل قرن چهاردهم تا کنون را چاپ کند که این فرصت برایش مهیا نشد.

این استاد دانشگاه با توضیحاتی درباره ماده تاریخ‌ها گفت: ماده‌تاریخ به لحاظ مفهومی ادبی عبارتست از بیت، مصراع یا ابیاتی که متضمن و حاوی تاریخ یک گشایش یا افتتاحیه، تاریخ جلوس یک پادشاه به تخت سلطنت، تاریخ شکست یا پیروزی یک جنگ؛ همه این تاریخ‌های مهم را که می‌خواستند ادبای پیشین ما ثبت کنند با یک مصراع یا بیت این کار را می‌کردند. در سوگ یک شاعر بزرگ یا عامل حکومتی، در جشن‌ها یا افتتاحیه‌ها و فتوحات یا ساخته‌شدن عمارت‌ها، کاخ‌ها یا به دنیا آمدن یک فرزند از دودمان شاهی؛ شعر، قصیده یا مدحی را می‌سرودند و در پایان تاریخ آن واقعه را به نحوی در تک مصراع یا یک بیت یا دو بیت می‌گنجادند.

 وی گفت: این تاریخ‌ها هم به‌حساب حروف ابجد ساخته‌شده است؛ این‌گونه که یک کلمه را به‌عنوان نماد می‌گفتند که آن کلمه اگر حروفش را به‌حساب ابجدی جمع می‌کردید این‌که چه تاریخی بوده درمی‌آید. گاهی هم تصریح می‌کردند؛ مثلا سعدی علیه‌الرحمه در دیباچه گلستان سروده است: در آن سالی که ما را وقت خَش بود ز هجرت ششصد و پنجاه‌وشَش بود به‌این‌ترتیب معلوم کرده است که سال امضای دیباچه گلستان سال ۶۵۶ بوده است ولی بعضی از ادبا عموماً این کار را می‌کردند که در ماده‌تاریخ‌ها یک‌کلمه‌ای را رمز می‌کردند و حروف آن کلمه را به‌حساب ابجد عددش را می‌نوشتند.

 عابدیها بیان کرد: در حساب ابجدی هر حرفی یک شماره دارد در حروف ابجد (الف با عدد ۱، ب با عدد ۲، ج با عدد ۳، د با عدد ۴) نشان داده می‌شود که از یکجایی دهگان و صدگان می‌شود. این‌که کلمه علی را باهم جمع می‌کنیم ۱۱۰ می‌شود، چون جمع حروف (ع ل ی)، ۱۱۰ می‌شود. به‌این‌ترتیب این کتاب با دست خط استاد دبیر سیاقی و با جلد سفید ماده‌تاریخ‌های ادب فارسی را در ۱۳ قرن اول در بردارد.

 انتهای پیام