آغاز فصل بهار و عید نوروز یکی از مهم‌ترین رخدادها برای ایرانیان است که قدمتی چندین هزارساله دارد و در میان هر خطه و اقوام ایرانیان، جشن‌های خاصی برای این ایام در نظر گرفته شده است.

آذربایجانی‌ها رسومات خاص و ویژه‌ای برای نوروز دارند که یکی از این آیین‌ها، تکم گردانی است.

تکم یا تکه، به معنی «بز نر» است. در آیین تکم‌گردانی، تکم را که یک مجسمه چوبی از بز نر است، بر روی یک صفحه گرد و یا چهار ضلعی چوبی قرار می‌دهند؛ تکم را اغلب از موی سیاه بز آذربایجان می‌پوشانند و بر روی آن پارچه قرمزی می‌کشند و این عروسک را با لوازمی مانند زنگوله تزئین می‌کنند؛ این عروسک بگونه‌ای ساخته شده است که بر روی صفحه به صورت عمودی حرکت می‌کند و در کنار تکم نیز از آینه که نماد روشنی است، استفاده می‌شود.

فردی که این عروسک جالب را به حرکت در آورده و آیین تکم گردانی را اجرا می‌کند، تکم گردان می‌گویند؛ تکم گردان یا تکم چی، در آستانه عید نوروز، به محله‌ها و خیابان‌ها می‌رود و بشارت آغاز فصل بهار را می‌دهد و با خواندن شعر و آوازهای مخصوص و حرکت تکم، به نوروز خوانی می‌پردازد.

تکم چی با چرخاندن عروسک بز نر، بهار خوانی می‌کند و به استقبال فصل بهار می‌رود همچنین تماشاچیان نیز در ازای اجرای تکم چی، به او هدایایی اهدا می‌کنند.

هر تکم چی یک توبره کش یا به اصطلاح آذری یک «توربا چکن» به همراه دارد که هنگام اجرا و آواز خوانی، انعام و هدایای مردمی را در آن قرار می‌دهد اما تکم گردانی با خواندن هر نوع شعر و آوازی امکان پذیر نیست و اشعار مخصوص خود را دارد.

اشعار تکم گردانی

اشعار تکم گردانان و تکم چی‌ها دارای مضامین مختلفی دارد و تنوع در آنها باعث می‌شود تا اجرای تکم چی‌ها پس از گذشت سالیان طولانی، باز هم نو و غیر تکراری باشد؛ جالب است که تمامی اشعار تکم‌گردانی به زبان آذری است و تنها بیت فارسی این آیین، این بیت است:

 باهار آمد، باهار آمد، خوش آمد  علی با ذوالفقار آمد، خوش آمد

این اشعار گاهی دارای مضامین عدالت طلبانه هستند و گاهی محتوای اعتقادی دارند. برخی از اشعار نیز برای دریافت انعام سروده شده‌اند؛ برای نمونه به این شعر می‌توان اشاره کرد:

امیرالمؤمنین تخته چیخاجاق

یزیدین بوینونا نوخدا ووراجاق

شیرین شربت سو یرینه آخاجاق

سیزین بو تازه بایرامیز موبارک

و یا این شعر:

تکم، تکم ناز ایلر 

چوبانا آواز ائیلر 

یغار قویون قوزونو 

بایراما پشواز ائیلر

در تکم گردانی ابیاتی را که نشان دهنده‌ی شروع سال نو و عید باشند نیز خوانده می.شود:

بیزیم یرده یومورتانی یویاللار

سونرا دونوپ یددی رنگه بویاللار

یددی سینده تحویل اوسته قویاللار

سیزین بو تازه بایرامیز موبارک

آییز، ایلیز، هفتز گونوز موبارک

تکم‌گردانی یک آیین ویژه است که به خطه‌ی آذربایجان اختصاص دارد و اغلب در اردبیل، مشکین شهر و اهر برگزار می‌شود هر ساله با فرا رسیدن عید نوروز و فصل بهار، تکم چی‌ها نیز از راه می‌رسند. تکم گردانی یک آیین موروثی است که از پدر به پسر می‌رسد.

به گزارش ایسنا، آیین تکم گردانی همه ساله، اول بهار و پس از تحویل سال در بسیاری از مناطق آذربایجان شرقی اجرا می‌شود که امروزه با تغییر شیوه و روش زندگی مردم اندکی به فراموشی سپرده شده و کمرنگ‌تر شده است.

انتهای پیام