رجبعلی لباف‌ خانیکی، پژوهشگر و باستان‌شناس خراسانی، در گفت‌وگو با ایسنا اظهار کرد: برخی از نویسندگان که آثار و ابنیه خراسان را معرفی و تاریخ‌گذاری کرده‌اند، ظاهرا آگاهی کافی از تاریخ و فرهنگ خراسان نداشته و احتمالا بدون اینکه آن آثار را دیده باشند، تنها بر اساس نوشته‌های غیر کارشناسانه و عامیانه دیگران، آن‌ را معرفی کرده‌اند که «رباط شرف» یکی از این موارد است.

وی اضافه کرد: شرف برای رباط مورد نظر نام زیبایی است اما واقعی نیست. نام مصطلح و معروف آن «آبگینه» و ظاهرا منقلب شده «آبگیره» بوده است.

لباف‌ خانیکی تصریح کرد: رباط آبگینه از جمله منازل مهم و «کاخ رباطی» در کنار «شاهراه بزرگ خراسان» یا راه ابریشم بوده که از گذشته‌های دور توجه مورخان و جغرافی‌نویسان را به خود جلب کرده و از اواخر قرن سوم هجری قمری نیز با نام‌های «آبگیره»، «انکره»، «آبگینه» و «اوگینه» به متون راه یافته است.

وی ادامه داد: «ابن خردادبه» در ذکر نام منزل‌ها و مسافت‌های نیشابور تا سرخس، منزل پس از مزدوران را آبگینه در ۶ فرسخی سرخس نوشته است. «قدامه ابن جعفر بغدادی» نیز در ذکر فاصله نیشابور تا مرو و مزدوران تا اوگینه را هشت فرسخ نوشته است.

لباف‌ خانیکی اضافه کرد: احمد بهمنیار در تعلیقات کتاب تاریخ بیهقی نیز یادآور شده انکره، آبگیره نوشته شده است. البته آبگیره شاید برای این رباط نام مناسب و با مسمایی باشد چرا که مکان آن در عمق دره و در جایی انتخاب شده که آب‌های جاری از دامنه‌های کوه «دو برار» به دنبال باران‌های فصلی به مخازن متعدد تعبیه شده در قسمت‌های مختلف رباط هدایت می‌شده است.

این پژوهشگر و باستان‌شناس خراسانی گفت: رباط آبگینه مانند قصری در بیابان سرخس از دوران سامانیان تا عصر خوارزمشاهیان بارها تجدید بنا و مرمت شده است. برای مثال بنای فعلی در سال ۵۰۸ هجری قمری بر فراز رباط خراب شده ساخته شده و در سال ۵۴۸ هجری قمری توسط غزها(گروهی از ترکان غارتگر) نیمه‌ویران و در سال ۵۴۹ هجری قمری مرمت شده و توسط پادشاهان و بزرگان مورد سکونت قرار می‌گرفته است تا اینکه پس از حمله خونبار مغول‌ها و ویرانی شهرهای مسیر راه ابریشم، این راه تقریبا متروک و رباط آبگینه سودمندی گذشته خود را از دست می‌دهد.

وی ادامه داد: اگرچه «حمدالله مستوفی» برای آخرین بار از رباط آبگینه بر «شاهراه شرقی» به عنوان منزل مهمی نام برده اما مسلما او از نوشته پیشینیان بهره گرفته زیرا در سال ۷۴۰ هجری قمری نه شاهراه شرقی وجود داشت و نه رباط آبگینه از اهمیت برخوردار بود.

لباف‌ خانیکی افزود: از آنجایی که رباط آبگینه به مرور زمان به ویرانی کشیده شده و در زمان صفویه بخشی از آن با تمهیدات امنیتی خاصی مورد استفاده قرار گرفته بوده اما در نهایت بنای باشکوه و کم‌نظیر این رباط در زمان تیموریان به آغل گوسفندان تبدیل شده بود.

وی عنوان کرد: البته نام شرف از آنجایی به این رباط داده شده که در سال ۱۳۱۹ خورشیدی «آندره گدار فرانسوی» با راهنمای محمود راد از این رباط بدون اینکه نام آن را بداند، بازدید می‌کند و با پرسش نام محل از افراد محلی به کلمه‌ «خرابه شَرَخ» محل زایش شتر که از بی‌اطلاعی فرد محلی نشات می‌گرفته، رسیده است.

لباف‌خانیکی خاطرنشان کرد: آندره گدار نیز کلمه شَرَخ را «شرف» شنیده و در سفرنامه‌اش برای این نام نیز توجیهاتی آورده و نام «شرف‌الدین علی قمی» را نیز مطرح کرده است. این برداشت اشتباه از نام این بنای باشکوه اما سرمشق دیگران قرار گرفته و همین اتفاق باعث شده تاریخی که در رباط آبگینه رخ داده، نادیده گرفته شده و حافظه تاریخی این رباط حذف شود.

انتهای پیام