هفدهم ژوئن برابر با ٢٧ خرداد به عنوان روز جهانی مقابله با بیابانزایی و خشکسالی نامگذاری گردیده است. هدف از نامگذاری روزی با عنوان روز بیابان‌زدایی، ارتقاء آگاهی و شناخت آحاد جامعه نسبت به سرزمین، ارزش‌های آن و گام‌هایی است که می‌توانیم در حفظ منابع طبیعی و بهره برداری پایدار از آن برداریم. شعار امسال روز جهانی مقابله با بیابانزایی "نقش و حقوق زنان در مدیریت پایدار سرزمین" نامگذاری شده است. این شعار مبین این نکته است که جامعه زنان جایگاه ویژه‌ای در مدیریت پایدار سرزمین داشته و می‌بایست در فرایند مقابله با بیابانزایی و تخریب سرزمین بیش از پیش نقش آفرین باشند.
کشور ایران به لحاظ واقع شدن بر روی کمربند خشک جهان کمتر از یک چهارم میزان بارش جهانی را دریافت می‌کند. بدین لحاظ اکوسیستم‌های خشک و فرا خشک گستره وسیعی داشته به‌نحوی که قریب به ۸۸ درصد مساحت کشور در این مناطق قرار گرفته است. براساس آخرین مطالعات صورت گرفته در سال ۹۸ مشخص گردید ۳۰ میلیون هکتار مستقیما تحت تاثیر فرسایش بادی در کشور بوده که از این سطح ۱۴ میلیون هکتار به منابع زیستی و اقتصادی کشور برابر ۶۰۰ میلیون دلار در سال خسارت وارد می کند.
از بین بیش از ۳۷ چالش مهم جهانی، سه چالش اصلی فراروی بشر در قرن ۲۱ یعنی تغییر اقلیم، کمبود منابع آب شیرین و سالم و بیابان زایی بیشتر مورد توجه است، به طوری که براساس گزارش سازمان‌های بین المللی، سه چهارم اراضی خشک و یک سوم خشکی‌های جهان به مساحت ۵ میلیارد هکتار در ۱۱۰ کشور جهان در معرض پدیده بیابان زایی است.
پدیده بیابانزایی یا تخریب سرزمین در کنفرانس سال ۱۹۹۲ سران در ریودوژانیرو، همراه با پدیده‌های تغییر اقلیم و کمبود آب شیرین به عنوان یکی از سه چالش عمده فراروی جهان در قرن ۲۱ مطرح گردید. متعاقبا یک کمیته بین الدول با موافقت مجمع عمومی سازمان ملل متحد، تنظیم سند تاسیس کنوانسیون مقابله با بیابانزایی را نیز در دستور کار قرار داد و کنوانسیون در ۱۷ ژوئن ۱۹۹۴ مورد تصویب کمیته بین الدول قرار گرفت. تعداد اعضای متعاهد این کنوانسیون در حال حاضر بالغ بر ۱۹۶ کشور و عضو منطقه‌ای می‌باشد. ایران در مورخ ۱۳۷۵/۱۱/۱۰ و پس از تصویب در مجلس شورای اسلامی رسما به عضویت کنوانسیون درآمد.
بر اساس نقشه کانون‌های گرد و غبار داخلی کشور، کانون‌های گرد و غبار با شدت گیری‌های غبار خیزی مختلف در ۲۳ استان کشور از جمله استان قم درگیر با موضوع گردوغبار می‌باشند.
طوفان‌های ماسه و گرد و غبار از دیرباز در مناطق خشک و نیمه‌خشک استان قم وجود داشته است، ولی تشدید آن در دهه اخیر چه از نظر تعداد وقایع و چه از نظر شدت و غلظت محسوس می‌باشد. کاهش حاصلخیزی خاک و خسارت به محصولات کشاورزی، کاهش تشعشات خورشیدی، آلودگی هوا، ایجاد یا افزایش بیماری‌های تنفسی مشکلات ریوی، مشکلات بینایی، بیماری‌های عفونی انسانی، از جمله مهمترین پیامدهای وقوع طوفان‌های ماسه و گرد و غبار استان هستند. تغییرات منفی در میزان کوچ و زادآوری پرندگان و شرایط زیستگاهی حیات وحش، همچنین کاهش کیفیت آب و سلامت هوا و بسیاری از دستاوردهای استان، از قبیل تاسیسات شهری، صنایع مختلف، اماکن تاریخی، بهداشت و محیط زیست استان، تحت تاثیر اثرات مخرب طوفان‌های ماسه و گرد و غبار قرار دارد.
در همین راستا به مناسبت روز جهانی مقابله با بیابانزایی با رئیس اداره بیابان اداره کل منابع طبیعی و آبخیزداری استان قم به گفت‌وگو پرداختیم.
دکتر صادق آبروش در گفت‌وگو با ایسنا به مناسبت روز جهانی بیایان زدایی، بیان کرد: ۲۷ خرداد ماه هر سال از سوی سازمان ملل متحد روز جهانی بیابان زدایی نامگذاری شده است و استان‌ها در این روز با توجه به بودجه و اعتبارات خود برنامه‌هایی را تدارک می‌بینند که معمولا به جهت فرهنگ‌سازی و به‌عنوان یک نماد برای چنین روزی نهادینه شده است، چرا که این فصل زمان کاشت و نهال کاری نیست و این امر در اسفندماه انجام می‌گیرد.
وی هدف از نام نهادن روز بیابان زدایی را اهمیت حفظ پوشش گیاهی برشمرد و افزود: عمده فعالیت ما در اواخر فصل زمستان است و در روز بیابان زدایی صرفا عرصه‌های فعالیتی خود را عرضه و به نقش و اهمیت بیابان زدایی و کاشت نهال و جلب مشارکت مردمی و نقش آن‌ها در کاهش گرد و غبار اشاره داریم.
رئیس اداره بیابان اداره کل منابع طبیعی و آبخیزداری قم در خصوص فعالیت‌های این نهاد در مقابله با بیابان زایی، تصریح کرد: از حدود ۵۰ سال گذشته با وجود اعتبارات کم اختصاص داده شده برای این سازمان که هر ساله نیز کمتر می‌شود اقداماتی در این خصوص صورت گرفته است.
آبروش بیان کرد: به منظور کنترل و مدیریت کانون‌های بحرانی فرسایش بادی و جلوگیری از طوفان‌های ماسه و گرد و غبار تاکنون در استان قم حدود ۱۲.۲ هزار هکتار نهال‌کاری، حدود ۳۰۰۰ هکتار هلالی آبگیر توام با بذرکاری در استان انجام شده است، در مناطق شاخص در معرض گرد و غبار مانند کوه نمک و حسین آباد میش مست هم اقداماتی همچون؛ نهال‌کاری حدود ۵۰۰۰ هکتار در منطقه کوه نمک و احداث هلالی آبگیر حدود ۲۶۰۰ هکتار، در منطقه حسین آباد میش مست، مالچ پاشی ۲۳۶ هکتار توام با ۱۰۰ هکتار نهال کاری و احداث ۲۲ کیلومتر تله رسوب گیر انجام شد.
وی افزود: در منطقه سراجه که یکی دیگر از کانون‌های فعال استان می‌باشد، با استفاده از ظرفیت خیرین و توسط انجمن نذر طبیعت ۳۵ هکتار نهال کاری از اواخر سال ۱۴۰۱ آغاز شده و تاکنون معادل ۳۰۰ میلیون تومان هزینه شده است. این انجمن مسئولیت مراقبت و آبیاری نهال‌ها را تا دو سال برعهده گرفته است. کل هزینه این پروژه‌ی نهال کاری ۵۰۰ میلیون تومان برآورد شده که ۳۰۰ میلیون آن تاکنون هزینه شده است.
آبروش، منابع اعتبارات این سازمان را به دو دسته ملی و استانی تقسیم بندی کرد و گفت: منابع اعتبارات ملی ما از طریق دفتر امور بیابان و سازمان جنگل‌ها و پروژه اعتبارات گرد و غبار از محل ریزگردها تامین می‌شود. منابع استانی نیز از طریق استانداری تامین می‌شود که متاسفانه عمده تمرکز ما بر اعتبارات سازمانی است که از طریق منابع ملی تامین می‌شود و منابع استانی به هیچ عنوان جوابگو نیست.
وی افزود: رقم ناچیزی هرساله به‌عنوان بودجه به این سازمان تخصیص داده می‌شود که پاسخگوی فعالیت‌های ما نیست و هرساله مبلغ ۵۰۰ میلیون تومان تامین می‌شود که عملا در جهت رفع دیون سال‌های گذشته استفاده شده و فرصت نهال کاری و کاشت به ما نمی‌دهد و سال گذشته نیز نهال کاری ما با مشکل جدی روبه رو شد و تا حد زیادی اجرا نشد.
آبروش ادامه داد: یکی از مشکلات اساسی ما برای اجرای پروژه‌های منابع طبیعی، مطالعات قدیمی ما در این زمینه است و با وجود مکاتبه‌های انجام شده اعتباری وجود نداشته تا مطالعات به روز رسانی شود و عمده مطالعات ما برای ۳۰ سال گذشته است که پروژه‌های آن زمان یا اجرا شده و یا نیازی به اعتبار چندانی نداشته‌است.
وی در خصوص علل تشدید طوفان‌های ماسه و گرد و غبار در استان، تصریح کرد: عوامل متعددی در قالب تغییرات اقلیمی و عوامل انسانی نقش‌آفرین هستند. بررسی‌های کارشناسی و تجزیه تحلیل اطلاعات جمع‌آوری‌شده، به‌خوبی بیانگر این موضوع می‌باشند که در حالت کلی، مهمترین عوامل ریشه‌ای و اصلی تشدید این پدیده، احداث سدهای متعدد بر روی رودخانه های استان به ویژه رودخانه قمرود در بیش از دو و نیم دهه گذشته و عدم تحقق حقابه زیست محیطی آن، بهره برداری های بی ضابطه از منابع آب و خاک(بهره برداری غیر اصولی از معادن پلاسری و ...)، خشکسالی‌های مستمر و در پی آن، نوع مدیریت منابع آب و خاک بوده است.
وی اظهار کرد: اما در حال حاضر با توجه به اینکه فرسایش خاک و گرد و غبار افزایش یافته، نیاز است که اعتبارات استانی و ملی تخصیص داده شود و سازمان‌های مرتبط دیگر همچون مدیریت بحران و محیط زیست و همچنین مشارکت‌های مردمی همکاری کنند تا ما سطح بیشتری از بیابان زدایی را رقم بزنیم.
آبروش در پایان گفت: اجرای هر طرح و پروژه پیشنهادی نیازمند الزامات اجرایی و حقوقی همچون؛ الزام کلیه سازمان‌ها و دستگاه‌ها ذی‌ربط به ویژه در عمل به آیین‌نامه مقابله با گرد و غبار، تامین اعتبارات لازم برای طرح‌های مطالعاتی و پروژه‌های اجرایی، تامین و تخصیص ۱۰۰ درصدی اعتبارات بخش بیابان، جذب همکاری‌های علمی، فنی و اعتباری سازمان‌های بین المللی و منطقه‌ای، شناسایی و بکارگیری روش‌های نوین موثر در تثبیت اراضی مستعد فرسایش بادی و ایجاد گرد و غبار و استفاده از ظرفیت‌های کنوانسیون مقابله با بیابانزایی و تعدیل اثرات خشکسالی می‌باشد.
انتهای پیام
نظرات