سقا خوان‌ها اهل سینه‌زنی و زنجیر زدن نیستند و با لحنی حزین در دستگاه‌های شور، آوازهای دشتی و افشاری، ابوعطا، همایون و شوشتری مرثیه‌های خود را همخوانی می‌کنند که به این نوع مرثیه‌سرایی، «گرفتن ذکر سقایی» می‌گویند. 

هر ذکر به چند بند تقسیم می‌شود و هر بند از چند بیت تشکیل شده است و در پایانِ هر بند یک مصرع و گاهی یک بیت با قافیه‌ای مجزا ترجیع وار تکرار می‌شود که این ذکرها از جهت ساختار و قالب، شبیه به تصنیف‌هایی هستند که با وزن منحصر به خود در دستگاه شور و با رعایت مرکب خوانی خوانده می‌شوند.

بنا به سنت مرسوم، سقا خوانان نوش‌آباد، در طول ۱۲ شب آخر ماه ذیحجه، منزل به منزل همراه کاروان حسینی می‌شوند و متناسب با هر مرحله، اشعاری را شروه(گونه‌ای از خوانندگی) می‌کنند که نخستین منزل، عرفه است.

آنها این‌گونه می‌خوانند:

از حریم کعبه عزم کربلا دارد حسین / عزم جانبازی به راه کبریا دارد حسین 

 تا نیابد از جفا بر بست یزدانی گزند / انصراف از حج خود، خون خدا دارد حسین

آنها به‌ همین ‌ترتیب، هر شب بخشی از قیام امام حسین(ع) را یادآوری می‌کنند. ویژگی سقاخوانی، این است که روایی بوده و از زبان یکی از شخصیت‌های واقعه کربلا بیان می‌شود. این آیین بدون استفاده از آلات معمول عزاداری برگزار می‌شود.

سقاخوان‌های هیئت حسینی، در آخرین شب ذیحجه، با حرکت در کوچه و خیابان شهر به طرف هیئت قاسمی حرکت کرده و  فرارسیدن محرم را به همگان اعلام می‌کنند و می‌خوانند:

ز هر سو نوحه و بانگ فغان می‌آید، گویا محرم شده

 نوای یا حسین بر گوش جان می‌آید، گویا محرم شده

سقا خوانان هیئت حسینی نوش‌آباد در روز تاسوعا، به یاد درگذشتگان میان دو محرم، به منزل آنها رفته و فاتحه‌خوانی می‌کنند و خانوادۀ درگذشتگان نیز پرچمی را به هیئت هدیه می‌دهند و با نان موسوم به «عباسعلی» از آنان پذیرایی می‌کنند.

سقاخوانی نوش‌آباد، در روز عاشورا فقط با حضور سادات اجرا می‌شود که شال‌های سبز بر گردن دارند و پیشاپیش هیئت سینه‌زنی و بعد از نماد موسوم به کشته، حرکت می‌کنند و نوعی وداع نامه حضرت زینب(س) و امام حسین(ع) را روایت می‌کنند:

بهر وداع آخرین، زینب ‌ای خواهر
یک دم بیا سیرم ببین، زینب ‌ای خواهر
خواهر نخواهم زندگی، بعدِ یارانم
افکنده سوز ِداغشان، شعله بر جانم
شد کُشته از تیغ ستم نوجوانانم
لب تشنه اندر دشت کین زینب ‌ای خواهر

بنا بر شواهد، سنت سقایی تنها در معدود شهرهایی از ایران مانند آران و بیدگل، اراک، تبریز، تهران، قم، قمصر، کاشان، کرمان، نیاسر، نوش‌آباد، همدان و یزد به سبک خود برگزار می‌شده است، اما سقاخوانی نوش‌آباد به سبک خاص خود از قدمت و سابقه طولانی‌تری برخوردار است و باشکوه‌تر از هر جای دیگری اجرا می‌شود، به‌طوری که شعرهای آنها تا یک قرن پیشینه دارد. آیین سنتی مذهبی سقاخوانی نوش‌آباد به شماره ۱۳۳۴ در سال ۱۳۹۵ در فهرست میراث معنوی کشور به ثبت رسیده است.

سقایی در کاشان و آران و بیدگل

مراسمی با عنوان «سقایی» در صبح روز تاسوعا در بازار کاشان و عصر آن روز در آران و بیدگل برگزار می‌شود. در این مراسم، عده‌ای که حاجت و نذرشان برآورده شده است، با آداب خاص تشرف به سلک سقایی، مشک بر دوش گرفته و در میان عزاداران، آب پخش می‌کنند و اشعار خاص را بلند می‌خوانند.

مهم‌ترین دسته‌های سقایی کاشان عبارت از هیئت سقایی هدایتی، هیئت سقایی ضیغم محله طاهر و ‌منصور، هیئت سقایی گذر حاجی محله دروازه فین، هیئت سقایی محسنی‌های محله باغچه شاهی و هیئت سقایی استاد علی آقاسقا محله درب حوض است و هیئت‌های سقایی آران و بیدگل نیز در مسجد قاضی آران و محله مختص آباد بیدگل مستقر هستند.

انتهای پیام