به گزارش ایسنا، مراقبت‌های بهداشتی اولیه (PHC) مراقبت‌های اصلی در زمینه بهداشت هستند که در قالب نظام شبکه ارایه شده و لازم است برای همه افراد جامعه قابل دسترس باشند. در واقع، مراقبت‌های بهداشتی اولیه، اولین سطح تماس فرد، خانواده و جامعه با نظام بهداشتی کشور بوده و خدمات را تا حد ممکن به جایی که مردم در آن کار و زندگی می‌کنند، می‌بَرد و هدف از ارائه این مراقبت‌ها، حفظ، نگهداری و ارتقاء سطح سلامت افراد جامعه است.
سابقه ۳۸ ساله خانه‌های بهداشت در ایران
در ایران نیز مراقبت‌های بهداشتی اولیه در قالب خانه‌های بهداشت تا دورافتاده‌ترین نقاط کشور در دسترس است؛ در سال‌های ابتدای انقلاب اسلامی، واحد بهداشتی در قالب خانه بهداشت وجود نداشته است و ایجاد خانه بهداشت در مناطق روستایی از سال ۱۳۶۴ با هدف افزایش شاخص‌های سلامتی، شروع شد. از سال ۱۳۶۴ به بعد و در راستای ارتقاء سلامت جامعه بویژه در مناطق روستایی و محروم کشور، ایجاد خانه‌های بهداشت در روستاها و با حضور «بهورزان»، به عنوان اولویت وزارت بهداشت در حوزه بهداشت تعیین شد. بنابراین تا قبل از سال ۱۳۶۴، هرگونه خدمات بهداشتی درمانی در قالب مراکز بهداشتی درمانی و یا درمانگاه‌ها انجام می‌شد. بعد از آن نیز در راستای ارتقاء سلامت جامعه بویژه در مناطق روستایی و محروم کشور و دسترسی عادلانه مردم به خدمات سلامت، ایجاد خانه‌های بهداشت در روستاهای کشور به عنوان محیطی‌ترین واحد ارائه خدمات بهداشتی درمانی در روستاها با حضور «بهورز» به عنوان اولویت وزارت بهداشت در حوزه بهداشت تعیین شد.
خانه‌های بهداشت و بهورزان وظایفی از جمله آموزش بهداشت عمومی، غربالگری جمعیت تحت پوشش، مراقبت‌های تغذیه‌ای، مراقبت‌های دوران بارداری، واکسیناسیون و ایمن‌سازی، نظارت بر موازین بهداشت حرفه‌ای و ... را بر عهده دارند و همگان ارتقای شاخص‌های بهداشتی کشور به ویژه در روستاها را مرهون فعالیت همین خانه‌های بهداشت و البته حضور بهورزان می‌دانند.
«بهورز» کیست و چه خدماتی ارایه می‌دهد؟
انتخاب بهورزان از جامعه‌ای که قرار است در آن خدمت کنند از آغاز به عنوان یک سیاست برای ایجاد ارتباط معنی‌دار با مردم در فکر و عمل طراحان نظام شبکه قرار گرفت. در واقع بهورز یاد گرفته که چگونه خدمات بهداشتی اولیه را به مردمش ارائه کند تا برنامه سلامت روستایش به نحو مطلوب انجام شود. بعد از آن نیز ارائه دهندگان خدمات چند پیشه‌ای هستند که مهارت‌های کافی برای ارائه خدمات بهداشتی و درمانی خصوصا در زمینه‌های بهداشت باروری، مراقبت از بیماری‌ها و بهداشت محیط را دارند.
در مجموع بهورزان از میان جوانان با استعداد بومی روستاها انتخاب می‌شوند. این اشخاص با شرایط کار و زندگی مردم عجین و آشنا هستند و شرایط فرهنگی و نیازهای مردم را می‌شناسند.
کارشناسان عرصه سلامت، ارتقای شاخص‌های بهداشتی از جمله کاهش معنی‌دار مرگ و میر مادران باردار، کودکان زیر پنج سال و افزایش سن امید به زندگی و در مجموع جلوگیری از اشاعه بسیاری از بیماری‌ها را مرهون بکارگیری و تلاش بهورزانی می‌دانند که گستره خدمات آنها تا دورافتاده‌ترین نقاط کشور پیش رفته است. بر همین اساس هم هست که بهورزان را ناجیان سلامت در روستاها و البته سنگربانان جبهه بهداشت می‌خوانند که نقش مهمی را در ارتقا و حفظ سلامت جامعه ایفا می‌کنند.
و اما برای گزینش بهورز با شرایط بومی بودن، افراد باید واجد شرایطی باشند؛ از جمله آنکه مقیم روستای محل خدمت خود باشند؛ بنابراین پذیرش بهورز مورد نیاز دانشگاه از بین داوطلبان در یک فضای رقابتی و با رعایت عدالت استخدامی، شایسته‌گزینی و سنجش توانمندی‌های عمومی و تخصصی از طریق آزمون کتبی که واجدین شرایط در آن شرکت کرده باشند و مصاحبه و احراز صلاحیت‌های عمومی انجام می‌شود.
دارا بودن مدرک تحصیلی کاردانی و یا کارشناسی در یکی از رشته‌های تحصیلی بهداشت عمومی، مامایی و پرستاری برای داوطلبان زن و داشتن مدرک تحصیلی کاردانی و یا کارشناسی در یکی از رشته‌های تحصیلی بهداشت عمومی، بهداشت محیط و پرستاری برای داوطلبان مرد نیز از دیگر شرایط گزینش بهورزان است.
البته گزینش بهورزان با دارا بودن مدرک تحصیلی حداقل دیپلم در صورت عدم دسترسی به فارغ‌التحصیلان دانشگاهی واجد شرایط در رشته‌های تحصیلی مورد نظر، با شرایط و ضوابط قانونی نیز امکان‌پذیر است. این داوطلبان باید گواهینامه پایان دوره پیش دانشگاهی و یا گواهینامه پایان تحصیلات سه ساله دوره دوم متوسطه را داشته باشند.
در حال حاضر حدود ۲۸هزار و ۵۰۷ بهورز در ۱۷هزار و ۹۵۲ خانه بهداشت فعال مشغول ارایه خدمات هستند. در مجموع در حال حاضر حدود ۱۰۰۵۷ بهورز شاغل مرد و ۱۸۴۵۰ بهورز شاغل زن و در مجموع ۲۸۵۰۷ بهورز در خانه‌های بهداشت مشغول ارایه خدمات هستند و به اذعان وزارت بهداشت حدود ۹هزار و ۴۱۵ بهورز کمبود داریم و در همین راستا ۳۰۷۵ نفر نیز در حال فراگیری بهورزی هستند.
از طرف دیگر، بنابر اعلام وزارت بهداشت، از تعداد ۱۸هزار و ۹۴۸ خانه بهداشت، تعداد ۱۷ هزار و ۹۵۲ خانه بهداشت فعال است. تعداد ۹۹۶ خانه بهداشت مصوب غیرفعال نیز به دلیل کمبود اعتبار جهت ساخت و تجهیز و کمبود نیروی انسانی وجود دارد. همچنین تجهیز خانه‌های بهداشت بر اساس استانداردهای تعیین شده صورت گرفته است.
همچنین بنابر اعلام دکتر فرشیدی - معاون بهداشت وزارت بهداشت، تعداد زیادی از خانه‌های بهداشت در دو سال اخیر وارد مرحله بهره‌برداری و تعداد زیادی تکمیل، تجهیز و تعمیر شده‌اند. همچنین حدود 4 هزار بهورز در دو سال اخیر وارد سیستم شبکه بهداشتی کشور شده‌اند تا بنیه این حوزه تقویت شود.
در توضیح عملکرد و گستردگی خانه‌های بهداشت در روستاها و آمار و ارقام جمعیت تحت پوشش این خانه‌ها نیز باید گفت که جمعیت روستایی کشور به استناد آمارهای ارایه شده در سال۱۴۰۰، تعداد ۲۰.۱۷۹.۰۰۰ نفر می‌باشد و تعداد ۱۷۹۵۲ خانه بهداشت نیز در کشور فعال است. بنابراین بطور متوسط برای هر ۱۱۲۴ نفر در جمعیت روستایی یک خانه بهداشت وجود دارد.
به اذعان مسوولان وزارت بهداشت، خانه‌های بهداشت با رعایت شرایط دسترسی جغرافیایی و فرهنگی بطور متوسط برای حدود ۱۰۰۰ نفر راه‌اندازی می‌شوند که البته در مناطق محروم با تراکم جمعیت پایین و فواصل جغرافیایی زیاد، برحسب شرایط منطقه، این رقم می‌تواند به یک خانه بهداشت به ازای هر ۵۰۰ نفر نیز کاهش یابد.
خدماتی که در خانه‌های بهداشت ارایه می‌شود
خدمات سطح اول شامل خدمات و مراقبت‌های اولیه سلامت فرد و جامعه در قالب خانه‌ها و شبکه بهداشت به جامعه تحت پوشش ارایه می‌شود. بخشی از این خدمات، خدمات فرد محور است و شامل پیشگیری و آموزش سلامت فردی، تشخیص و درمان بیماری‌ها براساس بسته خدمت و پیگیری نتیجه بیماری، تدبیر فوریت‌ها و مدیریت افراد تحت پوشش است.
خدمات سطح اول شامل خدمات و مراقبت‌های اولیه سلامت فرد و جامعه در قالب خانه‌ها و شبکه بهداشت به جامعه تحت پوشش ارایه می‌شود. بخش دیگر خدمات نیز خدمات جامعه محور (بهداشت عمومی) است که خدمات بهداشت محیط، بهداشت حرفه‌ای، بهداشت محیط مدارس، مبارزه با بیماری‌های واگیردار و غیرواگیردار و آسیب‌ها و جراحات در اپیدمی‌ها و بلایا و پیشگیری و ترویج سلامت را شامل می‌شوند که البته هدف آنها جامعه است.
در مجموع خدمات سطح اول در نقطه آغازین در واحدی به نام «خانه بهداشت/پایگاه سلامت» تعریف می‌شود که با استاندارد نیروی انسانی، فضای فیزیکی و تجهیزات مشخص در مناطق روستایی، عشایری، حاشیه و شهری مبتنی بر اصول ساختار و سطح‌بندی نظام شبکه بهداشت و درمان کشور قرار دارند.
ارائه خدمات ادغام یافته در سطح یک، شامل گروه‌های سنی بصورت رایگان انجام می‌شود.
سایر خدمات سلامت مانند خدمات دارویی و پاراکلینیک نیز در مراکز و موسسات دولتی و غیر دولتی مانند داروخانه‌ها، آزمایشگاه‌ها و مراکز تصویربرداری ارائه می‌شوند.
لازم به تاکید است که خانه‌های بهداشت، پایگاه‌های سلامت یا پایگاه‌های پزشک خانواده به طور معمول در جایی نزدیک به محل زندگی و کار مردم قرار دارند و در آنها نخستین تماس فرد با نظام سلامت از طریق تیم سلامت اتفاق می‌افتد.
مراکز خدمات جامع سلامت نیز پذیرای ارجاعات مربوط به بیماری‌های هدف توسط پزشک (واگیردار یا غیرواگیر)، کارشناس تغذیه، کارشناس سلامت روان و سایر مشاوره‌های تعریف شده در بسته خدمت، دندانپزشک و خدمات پاراکلینیکی و دارویی از خانه بهداشت یا پایگاه سلامت خواهد بود و علاوه بر آن مدیریت واحدهای تحت پوشش خود را بر عهده خواهند داشت.
سطح دوم خدمات نیز شامل خدمات تخصصی می شود که توسط واحدهای سرپایی تخصصی و واحدهای بستری موجود درنظام سلامت ارائه می گردند.
سطح دوم خدمات نیز خدمات تخصصی را شامل می‌شود که توسط واحدهای سرپایی تخصصی و واحدهای بستری موجود در نظام سلامت ارائه می‌شوند. این خدمات شامل خدمات تشخیصی درمانی و توانبخشی نوتوانی تخصصی و تدبیر فوریت‌های تخصصی، اعمال جراحی انتخابی و اورژانس، اقدامات بالینی، خدمات دارویی و فرآورده‌های مربوطه آزمایشگاهی و تصویربرداری است.
پایگاه‌های سلامت شهری متناظر خانه‌های بهداشت روستایی
باید گفت که در شهرها واحد بهداشتی تحت عنوان «خانه بهداشت» وجود ندارد. اما اگر روستایی بر اساس تقسیمات کشوری به شهر تبدیل شده باشد آن خانه بهداشت در شهر به پایگاه سلامت شهری تغییر وضعیت می‌دهد و در آن خانه بهداشت، حسب شرایط بهورزان یا مراقبین سلامت مشغول به کار می‌باشند. در حال حاضر ۷۰۹ پایگاه سلامت شهری وجود دارد که قبلا خانه بهداشت بوده‌اند و توسط بهورزان ارائه خدمت می‌گردد. بنابراین واحد متناظر خانه‌های بهداشت در مناطق شهری، پایگاه‌های سلامت شهری هستند که مسئول ارائه خدمات اولیه بهداشتی درمانی مشابه آنچه در روستا وجود دارد به مردم مناطق شهری هستند.
حال شاید واحد متناظر خانه‌های بهداشت روستایی، در مناطق شهری پایگاه‌های سلامت شهری هستند که مسئول ارائه خدمات اولیه بهداشتی درمانی مشابه آنچه در روستا وجود دارد به مردم مناطق شهری هستند. سوال آن باشد که با توجه به برنامه وزارت بهداشت برای گسترش برنامه سلامت خانواده (پزشک خانواده)، نقش این خانه‌ها و مراکز سلامت در اجرای این برنامه چگونه خواهد بود؟ در همین راستا نیز گفته می‌شود که با توجه به تاکیدات صورت گرفته بر تقویت نظام شبکه، گسترش برنامه سلامت خانواده در بستر نظام شبکه بهداشت و درمان اجرا می‌شود و مراکز خدمات جامع سلامت و پایگاه‌های سلامت به عنوان اولین واحدهای دسترسی مردم، خدمات مراقبتی و پیشگیری را بر اساس بسترهای گروه‌های سنی به جمعیت تحت پوشش ارائه خواهند داد.
همچنین به اذعان مسوولان وزارت بهداشت، خدمات درمانی و پرستاری نیز در مراکز خدمات جامع سلامت ارائه خواهد شد. در مجموع پزشک خانواده و مراقبین سلامت شاغل در این واحدها نیز در قالب تیم‌های سلامت به عنوان ارائه دهندگان خدمات سطح یک در برنامه سلامت خانواده فعالیت دارند.
بررسی سلامت ۴۰ میلیون ایرانی با «پرونده سلامت خانواده»
وزارت بهداشت نیز در نظر دارد تا با گسترش برنامه پزشکی خانواده، دسترسی آحاد جامعه به خدمات بهداشتی و درمانی را تسهیل کرده، در جهت تحقق عدالت در سلامت حرکت کند و در این مسیر نیز البته به رعایت مسیر «ارجاع» تاکید دارد؛ به این ترتیب اگر مراجعه‌کنندگان به سطح اول خدمات، به خدمات تخصصی‌تری که از عهده سطح اول بر نمی‌آید، نیاز داشته باشند، واحد مذکور، مراجعه کننده را به سطح دوم ارائه خدمات ارجاع می‌دهد. سطح دوم نیز در صورت لزوم، فرد را جهت ارائه خدمات تخصصی و فوق تخصصی به سطوح بالاتر ارجاع می‌دهد. این زنجیره ارائه خدمات از سطح اول به سطوح بالاتر را نظام ارجاع می‌نامند.
لازم به ذکر است که برنامه پزشکی خانواده سال‌ها بود که به دو استان فارس و مازندران محدود مانده بود و گسترش آن به شهرهای دیگر با چالش‌هایی روبرو بود؛ در دوره اخیر وزارت بهداشت، پای این برنامه ابتدا به ۵۹ شهر دیگر باز شد و اخیرا هم مسوولان امر از اضافه شدن ۳۲ شهر جدید در فاز دوم این برنامه که البته نام آن هم به برنامه «سلامت خانواده» تغییر کرد، خبر داده و تاکید کرده‌اند که احتمالا تا پایان سال تحت عنوان فازهای مختلف بتوانند برنامه «سلامت خانواده» را به بیش از ۱۰۰ شهر برسانند.
بنابراین می‌توان گفت که اکنون برنامه سلامت خانواده در ۹۱ شهر برقرار شده و به اذعان مسوولان وزارت بهداشت، در مجموع بررسی سلامت ۴۰ میلیون ایرانی چه در روستاها و چه در شهرهای تحت پوشش برنامه، با پرونده «سلامت خانواده» پیگیری می‌شود. وزارت بهداشتی‌ها معتقدند که با اجرای برنامه «سلامت خانواده»، ارتباط مراقبان سلامت با مردم بهتر و مستحکم‌تر خواهد شد.
انتهای پیام
نظرات