امروز سالروز ثبت موسیقی بخشی‌های شمال خراسان است. موسیقی‌ای که میراث معنوی مردمان این خطه است و اقوام مختلف خراسان شمالی، موسیقی و مقام‌های مختلف آن را سینه‌به‌سینه حفظ کرده‌اند. بخشی‌ها روایتگر این فرهنگ دیرینه‌اند و با تلاش‌های انجام شده موسیقی بخشی‌های شمال خراسان به ثبت جهانی هم رسید.  بخشی‌ها از برجسته‌ترین و معروفترین دوتار نوازان در شمال این استان هستند که همراه با موسیقی محلی به نقل داستان‌های حماسی و عرفانی می‌پردازند.

موسیقی بخشی‌ها در مناطق شمالی خراسان شامل شهرهای بجنورد، شیروان، اسفراین، قوچان و درگز و با تغییرات اندکی در مناطق ترکمن‌نشین مانند جرگلان هم نواخته می‌شود. این موسیقی، با توجه به حضور اقوام کرد و ترک در منطقه شمال خراسان با موسیقی شرق و جنوب خراسان فرق دارد و ویژگی بارز کردی و ترکی در آن مشهود است.

 بخشی‌ها اغلب به زبان ترکی، کردی و ترکمنی و سایر گویش‌های فارسی رایج در خراسان در منطقه موسیقی اجرا می‌کنند. این اجرا منحصر به مراسم خاصی نیست و بخشی‌ها در بیشتر موقعیت‌های اجتماعی به ویژه در مراسم بزم و شادی و در ایام گذشته حتی در مراسم سوگواری هم به اجرای موسیقی می‌پرداختند. به همین دلیل است که موسیقی در زندگی مردم این خطه جایگاهی خاص یافته و با تار و پود زندگی‌شان درهم آمیخته است.

بخشی‌ها از مهمترین نوازندگان خطه شمال خراسان هستند، داستان‌سرایی و روایت‌گری همراه با نواختن آهنگ دلپذیر دوتار، آوازخوانی و دکلمه‌گویی از هنرهای آن‌هاست. بر اساس فلکلور و باورهای فرهنگ عامه مردم شمال خراسان هر دوتار نوازی بخشی نیست و در واقع بخشی به معنای کسی است که خدا به او موهبت و بخشش کرده و ویژگی‌های اخلاقی و کمالات معنوی او را به فردی ممتاز بدل ساخته است.

نوازندگان شمال خراسان به دو گروه اصلی عاشق و بخشی‌ها تقسیم می‌شوند، عاشق‌ها اغلب کرمانج هستند و سرنا، قشمه، دهل، دایره، کمانچه و نی می‌نوازند و کار اصلی آنها فقط اجرای موسیقی و رقص محلی است.

بخشی‌ها ازاقوام کرد و ترک هستند، اما تعداد، کیفیت و اصالت کارشا بخشی‌های ترک بیشتر است، این بخشی‌ها دوتار می‌نوازند، آواز می‌خوانند و به نقل افسانه‌های ترکی و کردی در موضوعات مختلف حماسی، تاریخی، مذهبی و عاشقانه می‌پردازند.

بخشی‌های شمال خراسان از بسیاری جهات شبیه بخشی‌های ترکمن هستند و به عبارت دیگر به دلایل مختلف می‌توان گفت بخشی‌های شمال خراسان تحت تأثیر بخشی‌های ترکمن بوده‌اند.

 وجود داستان‌ها و روایات مشترک در بین آن‌ها و نیز شباهت ساز و دوتارشان و همسانی برخی از شیوه‌های نواختن دوتار از جمله دلایل این امر است. شیوه نواختن دوتار بخشی‌ها بیشتر شبیه دوتارنوازی ترکمنی است تا شبیه دوتار شرق خراسان.

داستان‌سرایی و نقالی یکی از مهمترین اشکال اجرای موسیقی شمال خراسان است که این داستان‌ها شامل ملودی‌ها و ترانه‌هایی با موضوعات و مضامین حماسی، تاریخی، مذهبی و عاشقانه است.

آلات موسیقی سنتی در خراسان شمالی انواع متفاوتی دارد:

قوشمه: در فرهنگ کرمانج، سازهای مختلفی توسط نوازندگان محلی نواخته می‌شود که از جمله‌ معروف‌ترین آن‌ها می‌توان از ساز دُزاله یا قوشمه نام برد. این ساز از دو قطعه استخوان بال پرنده‌ای به نام قره‌قوش (مرغ سیاه) تهیه می‌شود و روی هریک از این دو قطعه استخوان، هفت سوراخ تعبیه می‌شود و با گذاشتن سر پیق یا نی کوچکی روی آن و ظرافت‌های خاص و برش‌های زیبا و مخصوص، اصلی‌ترین ساز منطقه را می‌سازند. قوشمه که با دو ساز محلی دهل یا دایره همراه است، بی‌شک منحصرترین ساز در کل جهان است.

ساز کمانچه: کمانچه که امروزه در بیشتر مناطق کشور از آن استفاده می‌شود، از دیگر سازهای انحصاری اقوام کرمانج است که با دهل یا ضرب همراه است. دهل شامل جامی دورانی است که پوستی روی آن کشیده شده است. کمانچه سازی است که در عزاداری نیز نواخته می‌شود.

ساز بلور یا فلوت چوپانی: این ساز غالبا توسط بیابانگردان در پی گله برای رهانیدن حیوانات چهارپا از سرکشی و دعوت آن‌ها به آرامش مورد استفاده قرار می‌گیرد.

سرنا: این ساز بین کردهای کردستان، مناطق جنوبی خراسان و شمال خراسان مشترک است، اما آن‌گاه که سرنانواز خراسان شمالی در میان یلان و پهلوانان چوخه‌پوش کرمانج سرنا می‌نوازد و نوازنده‌ی دهل با شدت و قدرت به دهل می‌کوبد، هیچ سرنانوازی در کل کشور نمی‌تواند ادعایی داشته باشد.

ساز دوتار: دوتار شاید پیچیده‌ترین و محبوب‌ترین ساز منطقه است که از دو رشته سیم و کاسه‌ای از جنس چوب درخت توت، صفحه‌ای روی کاسه‌ی آن از جنس درخت توت و دسته‌ای از جنس درخت زردآلو تشکیل می‌شود. نوازندگان دوتار معمولا ضمن نواختن تار از افتخارات و اسطوره‌های مبارزان در راه ظلم و تعدی می‌خوانند.

آهنگ‌های معروف در موسیقی محلی کرمانج:

آهنگ‌های معروف در موسیقی محلی کرمانج رزم، حماسه و بزم، غم و اندوه است.

رزم و حماسه: از جمله آهنگ‌های حماسی می‌توان به آهنگ‌هایی مانند «سردار عیوض‌خان»، «ججوخان»، «دُردی‌خان» و آهنگ‌های معروف «ایشان بانوگل شروانی» و «گل شروانی» و «آهنگ جعفرقلی» اشاره کرد.

بزم: این نوع آهنگ‌ها همراه با تمام حرکات زیبایی حماسی موزون یک قرسه، دو قرسه، لاری‌لاری، بشکن‌بشکن، چپ و راسته و شش قرسه شرنگی و سماع عاشقانه پررمز و راز اقوام کرمانج است.

غم و اندوه: آن‌گاه که ما در دل شکسته‌ی فرزند جوان از دست داده‌ای در کنار سنگ مزار عزیزش می‌نشیند و خاک مزار را بر سر و سینه می‌پاشاند، «لو» و «هرایی» می‌خواند. اینجاست که موسیقی در فرهنگ کرمانج رنگ غم به خود می‌گیرد.

از دیگر نمونه‌ این آهنگ‌ها که همراه با غم و اندوه است، می‌توان به آهنگ‌های «زارنجی»، «سکینه» و «الله مزار» اشاره کرد.

انتهای پیام