رجبعلی لباف خانیکی در گفت‌وگو با ایسنا اظهار کرد: دروازه ارغون شاه در ابتدای ورود به کلات نادر، به منزله ورودی اصلی دژ کلات در سمت غربی است و به دلیل جایگاه مهمی که در کلات داشته یادمان‌ها، تاسیسات و استحکامات دفاعی مناسب در آن نیز ایجاد شده است.

وی افزود: در ابتدای دروازه و بر بلندای ۱۵ متری از کف رودخانه، کتیبه‌ای سنگی به خط نستعلیق با حاشیه و قاب مزین به نقوش اسلیمی بر دیواره سنگی حک شده که شامل ۱۲ بیت شعر از سروده‌های «گلبن افشار» در مدح نادرشاه افشار است.

این پژوهشگر و باستان‌شناس خراسانی بیان کرد: بیت اول آن سروده، فارسی و سایر ابیات ترکی است که ظاهرا آن مثنوی دارای ۲۴ بیت بوده است. همچنین واضح است که آن کتیبه ناقص مانده، زیرا در انتهای کتیبه، سطح صافی ایجاد شده که نانوشته باقی مانده است.

وی تصریح کرد: در مجاورت کتیبه و در دو سوی دره بستر رودخانه یا مدخل کلات، شالوده دیوارهایی از ساروج و سنگ مشاهده می‌شود که باقی مانده از دروازه ورودی کلات است. این آثار که هنوز هم به دروازه ارغون شاه شناخته می‌شود، بقایای دروازه‌ای عظیم است که زمانی معبر ورود به کلات را تشکیل می‌داده و در مواقع لزوم بسته می‌شده است.

لباف خانیکی عنوان کرد: این سازه معماری که در زمان حضور «لرد کرزن» در منطقه به سال ۱۳۰۷ هجری قمری و ۱۸۹۰ میلادی هنوز برپا بوده، کاملا از سنگ ساخته شده و سه چشمه طاق با پوشش جناقی داشته است. در قسمت فوقانی آن سازه و بالای طاق‌های آجری، بر بدنه یک جان پناه چند منفذ و شکاف وجود داشته که از طریق آن‌ها امکان دیده‌بانی و امنیت دروازه نیز تامین می‌شده است.

وی اضافه کرد: متاسفانه به دلیل اینکه این معبر تنها راه ورود به کلات از جبهه غرب بوده و تا قبل از احداث تونل در سال‌های اخیر، علاوه بر سیلاب‌های زمستانی و بهاری کلیه ترددها از همین معبر طبیعی صورت می‌گرفته، دروازه ارغون شاه شدیدا تخریب شده است. خوشبختانه از این دروازه در برخی سفرنامه‌ها و کتاب‌ها، عکس و طرح‌هایی وجود دارد که براساس آن‌ها می‌توان به ماهیت دروازه کلات نیز پی برد. قطعا از طریق آن دروازه رفت و آمد به درون دژ کلات امکان‌پذیر بوده اما با توجه به شواهد قابل کنترل نیز بوده است.

این پژوهشگر و باستان‌شناس خراسانی خاطرنشان کرد: در حدود ۲۰۰ متری شرق کتیبه بر دامنه جنوبی دره و مشرف بر دشت کلات برجی دیده‌بانی در کنار یک مجموعه معماری خشت و گلی مشاهده می‌شود. همچنین به نظر می‌رسد که آن مجموعه معماری بقایای اقامتگاه سربازان، قراولان و نگهبانان دروازه ارغون شاه بوده و برج دیده‌بانی جهت حفاظت از جان دیده‌بانان و قراولان و تامین امنیت دروازه و دژ کاربرد داشته است.

وی اظهار کرد: این مجموعه معماری و برج دیده‌بانی براساس شواهد احتمالا در دوران ایلخانان مغول احداث و در زمان نادرشاه افشار مرمت شده است، زیرا در درون دژ کلات شواهد و آثار معماری بسیار مهمی وجود دارد که رونق و اهمیت کلات را در دوران ایلخانان مغول و دوران افشار گواهی می‌دهند. 

لباف خانیکی با بیان اینکه چنان جایگاهی ایجاب می‌کرده که برای کلات تاسیسات دفاعی مهمی تدارک دیده شود، گفت: البته دژ کلات در طول تاریخ و شاید پیش از تاریخ نیز به مثابه یک پاسگاه مرزی برای ایران اهمیت داشته است، کما اینکه به اهمیت آن در مرز ایران و توران در شاهنامه حکیم فردوسی نیز اشاره شده و حماسه «فرود» پسر سیاوش و مادرش «جریره» در آن اتفاق افتاده که «قلعه فرود» در کلات یادآور آن حماسه است.

وی افزود: با توجه به موقعیت و اهمیت کلات، دروازه ورودی معروف به ارغون شاه همواره و حتی دوران پیش از تاریخ، یکی از مکان‌های حائز اهمیت بوده و می‌توان حدس زد که قبل از ‌دوران ایلخانی نیز تاسیسات دفاعی مهمی در این مکان وجود داشته است.

این پژوهشگر و باستان‌شناس خراسانی تاکید کرد: بدون تردید دروازه ارغون شاه و بقایای تاسیسات و نمادهای فرهنگی و باستانی آن از جمله مهمترین جاذبه‌های گردشگری است که در حال حاضر به دلیل عدم دسترسی یا دسترسی دشوار، از دید بازدیدکنندگان مشتاق دور مانده و این امر آن‌ها را بیش از پیش در معرض آسیب و انهدام قرار داده است.

لباف خانیکی با اشاره به اینکه دروازه ارغون شاه در ۲۳ فروردین ۱۳۴۶ به شماره ۶۶۵ در فهرست آثار ملی به ثبت رسیده است، مطرح کرد: لازم است که نهادهای مسئول و متولی جهت ایجاد راه دسترسی به آن‌ها و نیز نسبت به خواناسازی پایه‌های پل، دروازه و استحکام بخشی از کتیبه و مرمت برج‌های دیده‌بانی دروازه ارغون شاه اقدامات لازم را انجام دهند. 

انتهای پیام