به گزارش ایسنا، در ابتدای این مراسم، علیرضا امینی (پژوهشگر) با ارائه توضیحاتی درباره برگزاری «شب نغمه‌های اذان ایرانی» گفت: در میان پژوهش‌هایی که داشتم با آواها و نواهایی مواجه شدم که موسیقی برای ما تعریف دیگری داشت. تعاریفی که ریشه در رگ‌ها و اصالت‌های موسیقی ایرانی داشت و می‌تواند دربرگیرنده ارزشمندی‌هایی باشد که می‌بایست بیشتر از اینها به آنها بپردازیم.
او همچنین درباره پیشینه نغمات مرتبط به اذان و جایگاه آن در موسیقی ایرانی گفت: این نغمات در دورانی که صفحه‌های موسیقی جایگاه قابل اعتنایی میان مردم داشت به شکلی بود که در اوقات شرعی فقط استفاده نمی‌شد و مردم این نواها را در ایام روزانه هم گوش می کردند. شرایطی که به واسطه حضور هنرمندانی چون مرحوم جلال تاج اصفهانی، سید جواد ذبیحی و استادان دیگر به پیشگاه مردم تقدیم می‌شد و در برگیرنده ارزش‌های فراوانی بود که می‌توانیم از ابعاد مختلفی به بررسی آنها بپردازیم.
امینی با اشاره به شاهکار رحیم موذن‌زاده در حوزه اذان گویی که در دهه‌های پیشین ارائه شده، توضیح داد: تمام نغمات آیینی ما در دست استادان موسیقی ایرانی بود که همه تحت آموزش موسیقی مذهبی ما بودند و این دو نوع موسیقی همواره در پیوندی ناگسستنی باهم بودند؛ فرآیندی که دربرگیرنده مقبولیت‌های زیادی بود. مسیری که بعد از اذان رحیم موذن‌زاده با هنرمندی نواگرانی چون مرحوم آقاتی، مرحوم صبحدل و بسیاری دیگر ادامه پیدا کرد و در برگیرنده آثاری بود که بسیار ارزشمندند. حتی کمپانی‌های خارجی تولید موسیقی هم در آن دوران به سراغ نمادهای مذهبی ما از جمله اذان می‌رفتند که دربرگیرنده نکات مهمی است و من را بر آن داشت تا من این رویه در سال‌های جاری نیز ادامه دهم و نتیجه‌اش حفظ میراثی باشد که برای ما به عنوان یک هنر ایرانی از اهمیت زیادی برخوردار است.
امینی با اشاره به اقدامات خود در حوزه ثبت نغمه های اذان ایرانی و ثبت آن به عنوان میراث فرهنگی ناملموس در وزارت میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی گفت: در این زمینه مجموعه‌ای آماده شده که در آینده‌ای نزدیک رونمایی می‌شود. اینها مجموعه‌های ارزشمند متشکل از نغمات موسیقی ایرانی هستند که بارها و بارها از شبکه‌های مختلف رسانه‌ای پخش شده و به قدری دارای ارزش هستند که می‌تواند در مسیرهای بعدی ادامه پیدا کند. شرایطی که با حمایت مرکز موسیقی حوزه هنری انقلاب اسلامی، سازمان اوقاف و امور خیریه، وزارت میراث فرهنگی و گردشکری به امروز نتیجه مبارکی رسیده و امیدوارم چنین روندی ادامه پیدا کند.
او همچنین با قرائت نامه‌ای که طی روزهای گذشته به دفتر آنتونیو گوترش (دبیرکل سازمان ملل متحد) ارسال شده، از درخواست رسمی خود برای ثبت روز ۲۲ اردیبهشت به عنوان روز جهانی «اذان ایرانی» در سازمان ملل متحد خبر داد.
رفتارهای حکیمانه‌ای که موجب تغییر دین می‌شود
رضا مهدوی (پژوهشگر و مدرس موسیقی) هم گفت: رفتارهای حکیمانه برای تولید هنر، مسیر جدیدی را برای ایران و جهان اسلام ایجاد می‌کند که حتی منجر به تغییر دین و مذهب می‌شود. اینها نشان می‌دهد وقتی یک صوت زیبا وقتی دربرگیرنده آگاهی باشد چقدر می‌تواند موثر باشد. در زمانی موسیقی مصر و سرزمین‌های عرب از توجه و تاثیر زیادی روی مخاطب برخوردار بود. ملودی‌هایی که ما هم از موسیقی آنها استفاده می‌کردیم و استادانی چون مرحوم محمدرضا شجریان، محمد جواد ذبیحی، مرحوم موذن‌زاده و بسیاری از هنرمندان دیگر با استفاده از توانمندی‌های کم‌نظیرشان در عرصه آواز از نغمات آیینی و دینی بهترین خوانش‌ها را داشتند. اذان هم جذابیت‌هایی دارد که می‌تواند همواره ماندگاری داشته باشند. البته در این چند ساله هستند ملودی‌هایی که دارای جذابیت هستند اما به دلیل برخی کمبودها ماندگار نمی‌شوند.
او ادامه داد: امروز فردی مانند علیرضا امینی در جایگاه مناسبی که به لحاظ پژوهشی دارد توانسته نغمات مرتبط با اذان را جمع‌آوری و آن را ثبت ملی کند. ملودی‌هایی که می‌تواند در جهان اسلام بیشتر معرفی شود و اگر کم‌کاری کنیم بازهم شاهد ثبت این ملودی‌ها در کشورهای دیگر خواهیم بود. همان‌گونه که سازهای ایرانی را در کشورهای دیگر ثبت کردند، همان‌گونه که با مولوی و ابن سینا چنین کاری را انجام دادند. اینها موارد بسیار مهمی است که می تواند ما را به خاستگاه حکمت و توسعه دین اسلام نزدیک کند.
مهدوی تصریح کرد: اذان گلبانگ الهی و میراث پیامبر ماست که باید به لحاظ زییایی‌شناختی بیشتر و عمیق‌تر به آن توجه شود. ما اذان را می‌شنویم اما کار دیگری می‌کنیم؛ در حالی که وقتی در کشورهای دیگر صدای اذان را می‌شنوید همه موسیقی‌ها قطع می‌شود. این قطعی هم به جهت احترام و آگاهی است که در بطن اذان وجود دارد. اذان‌هایی که به لحاظ کیفیت از اذان‌های ما ضعیف‌تر است اما دارای احترامی است که بسیار دربرگیرنده نکات تامل‌برانگیزی است.
او با انتقاد از شرایط این سال‌های توجه به موسیقی نشات‌گرفته از آیین‌ها و اعتقادات دینی ایرانیان تصریح کرد: ما باید بعد آموزشی را هم در نظر بگیریم. وقتی مداحان ما یاد بگیرند که به شکل درست و اصولی اذان را قرائت کنند، وقتی آموزش سرود و آکاپلا را در مدارس و مراکز آموزشی پیش روی دانش‌آموزان و هنرجویان قرار گیرد قطعا می‌توانیم به آینده امیدوار باشیم. ما باید اذان را جدی بگیریم و اگر جدی نگیریم ماجرا همانی می‌شود که امروز در برخی نوحه‌خوانی‌ها و مجالس عزاداری می‌بینیم. شرایطی که امیدوارم به واسطه حمایت‌های سازمان تبلیغات اسلامی در این زمینه شاهد اتفاقات موثرتری باشیم.
این نوازنده سنتور در بخش دیگری از صحبت‌های خود گفت: اذان‌های ایرانی برگرفته از موتیف‌ها و نشانه‌های فرهنگ‌های مختلف مذهبی و ملی ایران عزیز است که مشغول از دست‌دادن آنها به واسطه فقدان آموزش هستیم. من از دوستان حوزه هنری و دیگر مراکز می‌خواهم که در همین تالار اندیشه شرایطی را فراهم کنند تا موضوع آموزش در حوزه موسیقی‌ها و نغمات آینی بیشتر مورد توجه قرار گیرد. اذان گلبانک مسلمانی است که همه حقیقت اسلام در آن نهفته است. اذان به قدری دربرگیرنده ارزش‌های فراوانی است که بزرگان دین ما همواره توصیه می‌کنند که موقع مشکلات اذان بگویند. اذانی که با الهام از نغمات موسیقی ایرانی و هنرمندانی که در این عرصه حضور داشتند، می‌تواند بسیار ارزشمند باشند.
قدردانی از احمد مراتب
قدردانی از احمد مراتب از هنرمندان و موذن‌های پیشگامی که بعد از بلال حبشی در بام کعبه اذان گفت، بخش بعدی مراسم «شب نغمه های اذان ایرانی» بود.
احمد مراتب گفت: در سالی که افتخار اجرای اذان در بام کعبه را پیدا کردم ماجرای جالبی اتفاق افتاد. من سعادت این را داشتم تا به کعبه مشرف شوم. وقتی به خانه کعبه رسیدم شرایطی فراهم شد که در بخشی از حرم به اجرای نغماتی آیینی بپردازم. گویا در همین حین امام موسی صدر هم در حرم الهی حضور داشته و صدای من را شنیدند. ایشان به طرف جمعیتی که بودیم آمدند و حتی اجازه ندادند که من کلامم را قطع کنم و گفتند به خواندن ادامه بده! وقتی برنامه‌ام تمام شد بنده را مورد عنایت قرار داد. من هم از امام موسی صدر خواستم تا به کاروان ما بیاید و ما به صرف ناهار میزبان ایشان باشیم. در همین دیدار بود که یکی از آقایان کاروان به امام موسی صدر گفت که احمد مراتب از شاگردان جلال تاج اصفهانی است. در حین پذیرایی ناهار بود که امام موسی صدر گفت: «دست نگه دارید تا ایشان (احمد مراتب) بخوانند که من بدانم ایشان واقعا از شاگردان تاج اصفهانی هست یا نه؟» من هم بدون مقدمه یک لحظه صورتم را به خانه خدا برگرداندم و در درون خودم گفتم: «خدایا اگر امروز کمک نکنی خیلی مشکل می شود» و در همان جا بود که یک غزل سعدی بر زبانم جاری شد و آن را خواندم.
وی ادامه داد: فردای همان روز بود که گویا تمام سران کشورهای اسلامی در خانه کعبه حضور داشتند، پادشاه عربستان هم بود و وقتی خانه کعبه با گلاب ناب قمصر کاشان شسته می شد، امام موسی صدر پیشنهاد داد که اکر با مسئولان سعودی حرف بزند و آنها را مجاب کند، من بروم بام کعبه و در آنجا اذان بخوانم. این پیشنهاد امام موسی صدر برایم بسیار عجیب بود چون همه می‌دانستند هماهنگی این کار چه قدر مشکل است. به هر حال امام موسی صدر گفت: «من صحبت کرده و شما را مطلع می کنم»، تا شب آنجا بودیم که ببینیم چه اتفاقی می افتد؟ پاسی از شب گذشته بود که گفتند برنامه باید اجرا شود. من بعد از صفا و مروه وارد خانه خدا شدم و در کنار ما هم پادشاه عربستان ایستاده بود. آنجا برنامه خاصی اجرا می‌شد و بعد از قرائت قرآن بود که دستم را گرفتند و من را وارد خانه کعبه کردند. ورود به خانه کعبه هم آدابی دارد و در هر چهار گوشه آن باید دو رکعت نماز می‌خواندیم. پس از اجرای این مناسک من را به بام کعبه مشایعت کردند و به من گفتند که اذان را باید تا «أَشْهَدُ أَنَّ مُحَمَّدًا رَسُولُ ٱللَّٰه» بخوانم.
این هنرمند پیشکسوت موسیقی ایرانی ادامه داد: ولی به بام کعبه رسیدم به خودم گفتم شاید دیگر چنین لحظه ای برایم پیش نیاید. امروز برای تو روز ویژه‌ای است و جالب‌تر اینکه امروز روز عید ولایت حضرت علی (ع) است پس بهتر است که اذان را کامل بخوانی. من هم «أَشْهَدُ أَنَّ عَلیَّاً وَلّی الله» را خواندم. بعد از چند دقیقه بود که پادشاه عربستان مرا بوسید و امام موسی صدر هم من را مورد لطف قرار داد و گفت: «امروز تو حرکتی را انجام دادی که واقعا ارزشمند بود. پس بگو من برای تو چه کاری کنم.»
وی بیان کرد: نمی‌دانم آن روز چه اتفاقی افتاده بود. چون واقعا معجزه‌ای انجام گرفت که حتی یک نفر هم از آن ایراد نگرفت. خواسته‌ای هم که از امام موسی صدر داشتم این بود که از او بخواهم شرایط سفرم به کربلا را مهیا کند. ایشان فرمودند شما برو به اصفهان و سلام من را به استاد جلال تاج اصفهانی برسان من هم شرایطی را فراهم می‌کنم که شما و استاد تاج اصفهانی به کربلا بیایید. دقیقا بعد از مدتی بود که به لبنان رفتیم و چند روزی را هم مهمان امام موسی صدر بودیم. بعد از مدتی هم از طریق لبنان به عراق رفتیم. پس از زیارت کربلا به نجف مشرف شدیم و آنجا پس از زیارت حرم حضرت علی (ع) شرایطی هم فراهم شد که استاد تاج قطعاتی را در جوار حرم حضرت علی (ع) اجرا کرد. مسیری که در کنار زیارت خانه خدا و آن اتفاقات معجزه‌آسا بالاترین و بزرگ‌ترین افتخاری است که از سوی خداوند به من عنابت شده است.
فراموش کردیم که چیستیم و کیستیم
علیرضا ایزدی (مدیرکل ثبت آثار، حفظ و احیای میراث معنوی و طبیعی وزارت میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی) هم در این مراسم گفت: ما امروز به درد هویتی مبتلا شدیم که بخش زیادی از موسیقی را به ابتذال کشانده است. ما امروز فراموش کردیم که چیستیم و کیستیم. ما امروز پیامبر گرامی‌مان را نمی‌شناسیم. ما امروز کرامات علی فراموش کردیم. شرایطی که می‌بایست با تکیه بر باورها و آیین‌ها و اعتقادات الهی احیا شوند.
وی افزود: من نماینده میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری هستم که وارث خشت‌های این سرزمین است. ما با افتخار حافظان خشت‌ها و محوطه‌های تاریخی این سرزمین هستیم و از همه مهم‌تر آنچه بر این میراث معنای عمیق‌تری می‌بخشد تلاش برای مانایی و ماندگاری سرزمینی است که نباید فراموش کنیم سرزمینی مقدس است و مردمانش همواره برای ماندگاری انسانیت تلاش مستمری انجام داده‌اند.
پس از صحبت‌های ایزدی و قرائت لوح ثبت «اذان ایرانی» در فهرست میراث ناملموس وزارت میراث فرهنگی در حضور تعدادی از هنرمندان پیشکسوت موسیقی ایرانی، مدیران وزارت میراث فرهنگی، سازمان اوقاف و امور خیریه، حوزه هنری انقلاب اسلامی لوح تقدیری به احمد مراتب هنرمند پیشکسوت موسیقی ایرانی، جعفر موذن زاده اردبیلی فرزند مرحوم رحیم موذن زاده اردبیلی، محمدهاشم احمدوند، مهدی محمدی، سید ابوالفضل عدل و حامد کاظمی به عنوان هنرمندان فعال عرصه اذان‌گویی تقدیم شد.
انتهای پیام
نظرات