آنچه خواندید، قسمتی از صحبت‌های مطرح‌شده در گزارش پیش رو است که در آن مسئلۀ پیوند هنر و محیط زیست مورد واکاوی قرار گرفت. هنر، دامانی گسترده‌ دارد و از چنان ظرفیت و انعطاف و گنجایشی برخوردار است که می‌تواند بر جنبه‌های گوناگونی از زیست و زمانۀ ما اثر بگذارد. هنر می‌تواند فکر، جهان‌بینی، کنش‌ها و در نهایت سرتاسر جامعۀ ما را متحول کند. محیط زیست یکی از عرصه‌های بنیادینی است که در مسیر آشنایی، مراقبت و پاسداشت آن می‌توان از قابلیت‌های جهان هنری بهره‌مند شد. ازاین‌رو و در ادامه، به تلاشی اشاره خواهیم کرد که برای حفاظت از ماهی آفانیوس اصفهانی صورت‌ گرفته و هنر را به محیط زیست پیوند داده است.

حفظ، انسجام و پایداری زیست بوم در بستر هنر

حسین اکبری، معاون اداره کل حفاظت محیط زیست اصفهان در خصوص ضرورت بهره‌مندی از هنر در معرفی و حفظ گونه‌های مختلف زیست‌محیطی به ایسنا گفت: معرفی گونه‌های مختلف محیط زیست و تلاش برای حفظ آن صرفاً از طریق آموزش و بحث علمی محقق نمی‌شود. باید از شیوه‌های عملی و تجربی به‌طور هم‌زمان بهره‌مند شد.

او ادامه داد: برای نمونه، هنرهای تجمسی را در نظر بگیرید. گاهی یک تصویر در معرفی یک گونۀ جانوری یا گیاهی یا رساندن پیامی دربارۀ محیط زیست چنان جذابیت و قدرت اثرگذاری دارد که ده‌ها مقالۀ علمی و آموزشی نمی‌تواند چنین تأثیری بگذارد. مسیر هنر در تبیین، شناخت و تعیین ارزشمندی موضوعات گوناگون در محیط زیست بسیار مفید و مؤثر است.

اکبری با تأکید بر اینکه هنر می‌تواند بین مردم و دستگاه‌های اجرایی مختلف پیوند ایجاد کند، توضیح داد: یک تصویر هنری با انسان حرف می‌زند. در پیوند هنر و محیط زیست، ما با هنرمندی دغدغه‌مند روبه‌رو هستیم، هنرمندی که هم ذوق و شوق هنر را دارد و هم به محیط زیست و جنبه‌ای از علم اهمیت می‌دهد. بنابراین، شناخت و حفظ سرمایه‌های طبیعی از راه هنر بسیار پرارزش است.

معاون اداره کل حفاظت محیط زیست استان اصفهان افزود: مخصوصاً اگر این هنر برآمده از فکر و خیال یک کودک باشد، اهمتیش دوچندان است. در اینجا یک شخص از کودکی و از طریق دنیای هنر با محیط زیست تعامل پیدا می‌کند و در این راه ضمن انجام فعالیت هنری، داده‌های محیط زیستی خود را از شهر یا کشورش افزایش می‌دهد.

اکبری خاطرنشان کرد: فردی که با ارزش و اهمیت حفظ محیط زیست از کودکی آشنا ‌شود، قطعاً نتایج و پیامدهای مثبتش را در سنین بزرگسالی او نیز خواهیم دید. کار هنری کودک از جنبه‌های دیگر هم اهمیت دارد. برای نمونه، گاهی از طریق همین کودک، پدر و مادر او نیز به محیط زیست توجه می‌کنند. هنر بدون تردید عرصه‌ای پراهمیت برای حفظ زیست بوم و انسجام و پایداری آن است.

او با تأکید بر اینکه اصل ۵۰ قانون اساسی بر حفظ محیط زیست تصریح می‌کند، گفت: قانون، آموزه‌های دینی ما و منطق همگی بر اهمیت حفظ محیط زیست صحه می‌گذارند. هنر می‌تواند مردم را در عرصۀ محیط زیست دغدغه‌مند و هدفمند کند. بر همین اساس، ادارۀ کل حفاظت محیط زیست استان اصفهان، از هنرمندانی که در آثارشان محیط زیست، مسائل و چالش‌های مختلف آن بازتاب یابد، حمایت معنوی می‌کند. حمایت از پدیدآورندگان آثار هنری با موضوع محیط زیست را نیز در برنامه‌های خود دارد، البته تا جایی که بودجۀ اداره اجازه بدهد.

دغدغه‌مندی و مطالبه‌گری محیط زیستی با هنر

فرشته عالمشاه، هنرمند هنر محیطی و ویدئوآرتیست نیز که در چندروز گذشته، نمایشگاهی در رابطه با دغدغه‌های محیط زیستی خود و در راستای پویش حفاظت از ماهی آفانیوس اصفهانی ارائه کرد، در خصوص ضرورت بهره‌مندی از هنر به‌منظور معرفی و حفظ محیط زیست به ایسنا گفت: هنر زبانی بین‌المللی است که برای همۀ گروه‌های مردمی و طبقات جامعه جاذبه دارد. هنر زبان مشترک همۀ دنیاست. بستر ارتباط با هنر گاهی می‌تواند برای گروه گسترده‌ای از مردم فراهم باشد و تأثیرات عمیقی بر آنان بگذارد. البته این بحثی پیچیده و مفصل است که در این مجال نمی‌توان از آن صحبت کرد، زیرا گاهی پیوند هنر و عموم مردم ممکن است با موانعی روبه‌رو شود.

این هنرمند که خلق آثار متعددی در کارنامۀ خود دارد، افزود: به‌هرروی، وقتی یک هنرمند، چه کودک و چه بزرگ، با موضوع محیط زیست به سراغ آفرینش یک اثر هنری می‌رود، خود را در بطن آن رویداد می‌بیند. درواقع، درگیر مسئلۀ محیط زیست می‌شود. چنین فردی دغدغه‌مند پیش می‌رود و سعی می‌کند در این عرصه کنشگری داشته باشد. فردی که خودش در موضوعی خالق و صاحب اثر می‌شود با دل و جان آن را پیگیری می‌کند.

او زبان هنر را ماندگار دانست و این‌گونه تبیین کرد: آدمی ممکن است انواع جزوه‌ها یا قوانین یا فرمول‌ها را فراموش کند. برخلاف آن، یک تصویر، شعر، موسیقی یا آواز قدرت بیشتری دارد. هرکدام از این هنرها که متأثر از جنبه‌های مختلفی، چون رنگ و آهنگ و کلام هستند تا مدت‌ها در ذهن نقش می‌بندند و از یاد نمی‌روند. در اینجاست که برای حفظ و بهبود محیط زیست باید به هنر توجه کرد.

این نمایشگاه‌گردان خاطرنشان کرد: در کنار بحث دربارۀ آثار هنری به هنرمند نیز باید توجه کرد. هر هنرمندی به‌تنهایی یک رسانۀ‌ پرقدرت است. هنرمند با معرفی یک موضوع محیط زیستی در مقایسه با دیگر گروه‌های جامعه می‌تواند تأثیرات بیشتر و عمیق‌تری داشته باشد.

او که از هنرمندان پرتجربۀ اصفهان و فعال محیط زیست  است، با تأمل در محیط زیست اصفهان و بهره‌مندی از ظرفیت هنر در این عرصه چنین توصیف کرد: امروزه، اصفهان با مسائل مختلف زیست محیطی و چالش‌های بسیار مهمی روبه‌رو است. هرکدام از آن‌ها پیامدهای منفی مختلفی بر زیبایی شهر، سلامت مردم و کیفیت زندگی‌ها دارند. برای گذار از این مسائل و مشکلات بی‌شک هنر بازویی پرتوان است که محیط زیست را یاری خواهد کرد، زیرا قدرت هنر، مردم را جذب می‌کند و می‌تواند بر شکل‌گیری دغدغه‌های محیط زیستی و مطالبه‌گری آنان تأثیرات عمیقی بگذارد.

عالمشاه یکی از علایق خود را از ابتدای فعالیت هنری‌اش، چه در خلق اثر و چه در نمایشگاه‌گردانی، پیوند هنر و محیط زیست خواند و توضیح داد: من هنرمند محیطی هستم و مقصودم از این محیط نیز محیط زیست است. از سال ۱۳۸۵ تاکنون یکی از دغدغه‌های اصلی و دلبستگی‌های من بازتاب مسائل محیط زیست در عرصۀ هنر محسوب می‌شود. در کشورمان و در نمایشگاه‌ها و جشنواره‌های بین‌المللی همواره به ژانر محیط زیست و در کنار آن کودکان جنگ و زنان نظر جدی کرده‌ام. نخستین نمونۀ آن که به صورت گروهی بود و بین هنر و محیط زیست پیوند ایجاد کرد، در سال ۱۳۸۸ و با دعوت از گروهی هنرمند در مجاورت تالاب گاوخونی و کوه سیاه تحقق یافت.

هنر و ابعاد تاریخی، علمی و فرهنگی یک گونۀ زیست‌محیطی

عالمشاه که دانش‌آموختۀ سینما و هنرمند چندرسانه‌ای است، دربارۀ تازه‌ترین فعالیتش در راستای پویش حفاظت از ماهی آفانیوس اصفهانی که همان نمایشگاه گروهی نقاشی کودکان بوده است، گفت: اخیراً نیز با هدف معرفی و حفظ یکی از ماهیان بومی اصفهان نمایشگاهی برگزار کرده‌ایم. این ماهی به اسم گورخری و پرچمی یا آفانیوس شناخته می‌شود. ماهی گورخری بسیار کوچک است و نهایتاً پنج سانتی‌متر درازا دارد. این ماهی از خانوادۀ کپورهاست و در کشورهایی چون ایران و ترکیه و ایتالیا گونه‌های مختلفی از آن یافت می‌شود. ماهی گورخری اصفهان بوم‌زاد همین منطقه و متعلق به محیط زیست همین جغرافیاست.

او ادامه داد: این ماهی در تمام دنیا به نام آفانیوس اصفهانی شناخته می‌شود. طول عمر این تخم‌گذار که لاروخوار است، نهایتاً به پنج سال می‌رسد. نوع ماده و نر آن به ترتیب روی بدنشان خطوط راه‌راه و خال‌های ریز دارند. متأسفانه این ماهی زیستگاه خود، یعنی زاینده‌رود و تالاب گاوخونی را از دست داده است و در معرض انقراض قرار دارد. بر همین اساس، مدت‌هاست که برای حفظ آن تلاش می‌کنیم.

این فعال محیط زیست با تأکید بر اینکه ماهی گورخری در حافظۀ جمعی مردم اصفهان جایگاه ویژه‌ای دارد، بیان کرد: آفانیوس که مردم ماهی جویی یا جوقی هم به آن می‌گویند، مخصوصاً در شرق اصفهان برای همه شناخته شده بود. مردم در مادی‌های سطح شهر ماهی را می‌دیدند. این ماهی با بخشی از خاطرات گذشته و حتی درمانگری سنتی مردم پیوند دارد. برای نمونه، این ماهی با خوردن لاروها طی سالیان دراز مردم اصفهان را از امراضی چون مالاریا حفظ کرده است.

ویدئوآرتیست شهرمان دربارۀ نمایشگاه‌ اخیر چنین شرح داد: در این نمایشگاه که عنوان «ماهی آفانیوس اصفهانی» بر خود دارد، نقاشی کودکان ۶ تا ۱۴ سال به نمایش درآمده است. نمایشگاه تلاشی بود برای آشنایی کودکان با ماهی گورخری اصفهان که در خطر جدی و انقراض قرار دارد. البته تا زمان برپایی نمایشگاه چندین کارگاه آموزش هنری برگزار شد. مربیان هم‌زمان با آن کارگاه‌هایی که بین چند ماه تا چند هفته مدتشان متفاوت بود، نکته‌های زیست‌محیطی و جنبه‌های تاریخی و فرهنگی ماهی گورخری را به کودکان آموختند.

عالمشاه با تأمل در این نکته که کودکان باید محیط زیست را بشناسند، چنین ادامه داد: در روند این نمایشگاه کوشیدیم به کودکان بیاموزیم که رهاکردن گونه‌های غیربومی، مانند ماهی گلی یا همان ماهی عید چه خطری برای طبیعت دارد. همچنین تلاش شد تا این گروه سنی بدانند که یک گونۀ کوچک ممکن است چه تأثیرات مهمی بر اکوسیستم و سلامت ما داشته باشد. تعداد ۷۲ اثر و با ابعاد ۳۰ در  سانتی‌متر در این نمایشگاه در گالری خانۀ صفوی ارائه شد و در آن‌ها از تکنیک‌های آکریلیک، گواش، پاستل و ترکیب مواد استفاده کرده‌اند. هر کودکی قصۀ زیبای خود را از ماهی‌های گورخری بومی در اصفهان به زبان نقاشی روایت کرده است. از نقاشی کودکان نیز با هدف افزودن بر ارزش مادی و معنوی آن‌ها کارت پستال تهیه شد.‌ خانوادۀ کودکان نیز همراهی بسیار خوبی داشتند.

او ضمن تشکر از کسانی که برای برپایی این نمایشگاه سهمی داشتند، به‌طور ویژه از مردم جرقویه، حسن‌آباد، کمال‌آباد، و دستجرد سپاسگزاری کرد که امسال در محافظت از ماهی آفانیوس همکاری نتیجه‌بخشی داشتند. عالمشاه همچنین به گروه بوم سبز کویر اشاره کرد که در حوزۀ طبیعت فعال هستند و نقشی اثرگذار در مراقبت از این ماهی ایفا کرده‌اند. 

عالمشاه با تأکید بر اینکه طبیعت برای همه است، گفت: طبیعت فقط برای هنرمند یا کودک نیست، محیط زیست از آن همۀ مردم و در همۀ سنین و پیشه‌هاست. از مردم ایران دعوت می‌کنم تا هرکس در هر موقعیتی که است و هر مهارتی که دارد، دست‌کم قدمی کوچک برای بهبود محیط زیست کشورمان بردارد. صرفه‌جویی در مصرف آب، تفکیک زباله، کاهش مصرف پلاستیک و... شاید کارهای کوچکی به نظر برسند، اما قطعاً تأثیرات بزرگ و بلندمدتی را بر محیط زیست و زندگی ما دارند. همان‌طور که یک خطای کوچک نیز ممکن است عواقب ناگوار و گسترده‌ای بر طبیعت بگذارد.

او یادآوری کرد: بر اساس تجربه‌ام اگر قصد حفاظت از محیط زیست و ایجاد رابطۀ سالم و هوشمند بین مردم و محیط طبیعی داریم، توجه به آموزش بسیار مهم است. آموزش امروز سرنوشت ما و محیط زیستمان را در سالیان و دهه‌های بعد مشخص می‌کند. حفظ تعادل نیز بسیار اهمیت دارد. در این مسیر نباید به افراط و تفریط دچار شویم.

انتهای پیام