خشکسالی بی‌امان، سفره‌های زیرزمینی را خالی کرد، مزارع را به تلی از خاک مرده بدل ساخت و بادهای سوزان، ریزگردها و تپه‌های شنی را چون موج‌هایی خشمگین به جان خانه‌ها انداخت. پشت هر دیوار، توده‌های خاک رسوب کرده‌اند، درب برخی خانه‌ها زیر شن مدفون شده و کوچه‌ها به مسیر عبور تپه‌های سیار تبدیل شده‌اند.

آب شرب، قطره‌چکانی است، گاز هنوز به روستا نرسیده، جاده مناسب وجود ندارد و هر روز که می‌گذرد، سایه سنگین مهاجرت اجباری بر سر خانواده‌ها سنگین‌تر می‌شود.

اما در دل همین کویر مرگ، امیدی سبز در حال جوانه زدن است. اداره کل منابع طبیعی استان مرکزی با همکاری منابع طبیعی ساوه، دست به کاری بزرگ زده و کاشت گسترده گیاه مقاوم «کاپاریس» که نه تنها در برابر شوری و خشکی سر خم نمی‌کند، بلکه ریشه‌هایش خاک را می‌بندد، باد را مهار می‌کند و کمربند سبزی را در برابر پیشروی بیابان می‌سازد، آغاز کرده است.

خبرنگار ایسنا در جریان آغاز عملیات کاشت گیاه مقاوم کاپاریس که با حضور مسئولان منابع طبیعی و جمعی از کارشناسان در روستا انجام شد، ساعتی پای درد دل اهالی نشست، از مادرانی که از سرفه‌های شبانه فرزندانشان گفتند تا پدرانی که دیگر امیدی به بازگشت آب و زندگی نداشتند.

حمله کویر به خانه‌ها

 در این گزارش، صدای اهالی خسته اما امیدوار احمدآباد شاهجرد، نگاه کارشناسان و تلاش بی‌وقفه سبزپوشان منابع طبیعی را به تصویر می‌کشیم؛ روایتی از نبرد یک روستا با کویر و رویش زندگی از دل خاک مرده.

سارا ارجمند، یکی از ۲۵ بانوی باقی‌مانده در روستای احمدآباد شاهجرد که همسر حسین جمال و مادر دو کودک خردسال است، در گفت‌وگو با خبرنگار ایسنا از عمق مشکلات این روستای در حال بلعیده شدن توسط کویر سخن گفت و افزود: بزرگ‌ترین مشکل ما فرسایش خاک و ریزگردهاست. اواخر پاییز و بهار که باد می‌آید، گویی کویر به خانه‌هایمان حمله می‌کند. خاک همه‌جا می‌ریزد، داخل غذا، رختخواب، ریه بچه‌ها. بچه‌هایم مدام سرفه می‌کنند و مشکلات تنفسی پیدا می‌کنند. به منابع طبیعی زنگ زدیم، آمدند بازدید کردند و الان مشغول کاشت گیاه کاپاریس هستند. امیدواریم این بار واقعا جلوی این خاک را بگیرند.

وی با اشاره به بحران آب افزود: تامین آب شرب روستا از طریق تانکر انجام می‌شود، اما گاهی یک هفته، گاهی ۱۰ روز و حتی ۱۵ روز تانکر نمی‌آید. مجبوریم با ماشین شخصی برویم سر چاه، تانکر پر کنیم و بیاوریم. قبلا ۱۰۰ خانوار بودیم، الان فقط ۲۵ خانوار مانده‌ایم، بقیه به خاطر همین بی‌آبی، بی‌گازی، جاده خراب و نبود هیچ امکاناتی کوچ کردند.

ارجمند ادامه داد: متاسفانه اینجا نه مدرسه داریم، نه مسجد، نه درمانگاه، نه حتی نانوایی. بچه که بخواهد درس بخواند باید ببریم قم یا روستاهای اطراف. کشاورزی هم که دیگر صرفه ندارد، زمین‌ها خشک شده است. همه چیز دست به دست هم داده تا مردم روستا را ترک کنند. فقط کسانی ماندند که واقعاً جایی برای رفتن ندارند.

وی گفت: اگر کاشت این گیاهان جواب بدهد و جلوی ریزگردها را بگیرد، اگر آب پایدار بیاید و گاز و جاده درست شود، شاید دوباره زندگی به روستا برگردد. ما که عاشق این خاکیم، فقط می‌خواهیم بمانیم و نفس بکشیم.

تا دو سال آینده ریزگردها تقریبا مهار می‌شود

رباب دربامنزه، رئیس اداره منابع طبیعی و آبخیزداری شهرستان ساوه در این باره به خبرنگار ایسنا، گفت: یک ماه پیش همراه بخشدار و کارشناسان استانی از روستای احمدآباد شاهجرد بازدید کردیم. حجم ریزگردها آن‌قدر شدید بود که پشت دیوارها به شکل تپه جمع شده بود و وارد حیاط و حتی داخل خانه‌ها شده بود. بچه‌های کوچک به شدت اذیت می‌شدند و مشکلات تنفسی پیدا کرده بودند.

وی با بیان اینکه علت اصلی، خشکسالی طولانی و رهاسازی زمین‌های کشاورزی بود، افزود: وقتی کشت و کشاورزی در این منطقه به دلیل خشکسالی تعطیل شد، خاک بدون پوشش ماند و باد هر روز شن و ریزگرد را به روستا آورد.

وی ادامه داد: پس از بررسی فوری، با هماهنگی دفتر بیابان سازمان جنگل‌ها و مراتع، نهال کاپاریس را از ملارد کرج تهیه و کاشت را شروع کردیم. این گیاه هم فوق‌العاده مقاوم به شوری و خشکی است و هم ارزش اقتصادی بالایی دارد؛ مهم‌تر اینکه به سرعت روی زمین گسترش پیدا می‌کند و حرکت شن‌های روان را متوقف می‌کند.

این مقام مسئول در منابع طبیعی ساوه گفت: با کاشت این گیاه از همان سال اول پوشش مناسبی ایجاد می‌شود و بخش زیادی از ریزگردها مهار خواهد شد. تا پایان سال دوم تقریبا مشکل به طور کامل برطرف می‌شود و تا سال سوم به بهره‌برداری اقتصادی کامل می‌رسد. عمر مفید کاپاریس هم حدود ۱۵ سال است.

وی افزود: این تازه فاز اول طرح است. عملیات کاشت در عرصه‌های وسیع‌تر ادامه دارد تا یک کمربند سبز واقعی در برابر پیشروی کویر ایجاد کنیم.

۴۸۰۰ کاپاریس در فاز اول احمدآباد شاهجرد کاشته می‌شود

رسول کمره‌ای، رئیس اداره امور بیابان اداره کل منابع طبیعی و آبخیزداری استان مرکزی نیز گفت: در فاز اول طرح اضطراری مهار ریزگرد روستای احمدآباد شاهجرد، ۴۸۰۰ کاپاریس کاشته می‌شود. علت انتخاب کاپاریس این بود که پایه بومی همین منطقه است و هم در ارتفاعات و هم در دشت‌های اطراف به‌ صورت خودرو رشد می‌کند. طبیعت، خودش به ما نشان داد بهترین و مقاوم‌ترین گونه برای این اقلیم چیست؛ ما هم دقیقاً همان را آوردیم تا کمترین دستکاری در اکوسیستم انجام شود.

وی افزود: نهال‌ها با هماهنگی دفتر فنی بیابان سازمان جنگل‌ها و مراتع، تأمین شد. تراکم کاشت را ۶۸۰ اصله در هکتار و فاصله آنها را ۵ متر در سه متر در نظر گرفتیم. در این فاز، حدود ۷ هکتار از کانون بحرانی مجاور روستا پوشش داده می‌شود. همچنین قرار شد برای جدول روستا به‌عنوان بادشکن زنده، نهال سنجد در اختیار اهالی قرار دهیم.

احمدآباد شاهجرد در خطر دفن شدن زیر شن است/ اگر تا دو سال دیگر کاری نکنیم، روستا باید کاملاً تخلیه شود

عبدالحسین محمدی، مدیرکل منابع طبیعی و آبخیزداری استان مرکزی که در پنجمین روز عملیات کاشت کاپاریس در احمدآباد شاهجرد حضور یافت به ایسنا گفت: حدود یک ماه پیش، پس از گزارش‌های مکرر اهالی و بازدید مسئولان شهرستان ساوه، بلافاصله به معاونت فنی و اداره بیابان استان دستور داده شد که کارشناسان فوراً به منطقه اعزام شوند.

وی افزود: نتیجه بررسی میدانی این بود که حدود ۳۰۰ هکتار از اراضی اطراف روستا تحت فرسایش شدید بادی قرار گرفته و کانون بحرانی مجاور روستا دقیقاً ۵۰ هکتار است. این ۵۰ هکتار، عمدتاً زمین‌های کشاورزی سابق مردم بوده که به دلیل افت فاجعه‌بار سطح آب زیرزمینی و خشکسالی‌های پیاپی، کاملاً رها شده و حالا به منبع اصلی تولید ریزگرد و شن‌های روان تبدیل شده است.

وی بیان کرد: رسوبات بادی گاهی تا دو متر پشت دیوار خانه‌ها، داخل حیاط‌ها، بالکن‌ها و حتی راهروهای منازل انباشته شده است. اهالی به ما نشان دادند که چطورِ برخی خانه‌ها زیر تپه‌های شنی مدفون شده و چطور بچه‌هایشان شب‌ها از سرفه‌های ناشی از ریزگرد خوابشان نمی‌برد. اگر همین روند ادامه یابد، یک تا دو سال دیگر این روستا عملاً غیرقابل سکونت خواهد شد و مجبور به تخلیه کامل هستیم.

کانون‌های نیمه‌فعال و غیرفعال در چندین نقطه استان دوباره فعال شده‌اند

 محمدی با اشاره به گسترش پدیده بیابان‌زایی در استان تأکید کرد: این فقط مشکل احمدآباد شاهجرد نیست؛ کانون‌های نیمه‌فعال و غیرفعال در ساوه، اراک، دلیجان، محلات و چندین نقطه دیگر دوباره فعال شده‌اند. کاهش بارندگی، برداشت بی‌رویه از سفره‌های زیرزمینی و رها شدن زمین‌های کشاورزی، استان مرکزی را به یکی از کانون‌های اصلی تولید ریزگرد در کشور تبدیل کرده است. اگر امروز جلوی این روند را نگیریم، فردا باید روستا به روستا را تخلیه کنیم و بار سنگین مهاجرت اجباری را به شهرهای بزرگ تحمل کنیم.

 وی در خصوص انتخاب گونه کاپاریس توضیح داد: کارشناسان پس از بررسی دقیق اقلیم، خاک، پوشش طبیعی موجود و گونه‌های بومی منطقه به این نتیجه رسیدند که بهترین، مقاوم‌ترین و اقتصادی‌ترین گیاه برای این منطقه، کاپاریس اسپینوزاست؛ گیاهی که سال‌هاست به صورت خودرو در دشت و ارتفاعات اطراف رشد می‌کند، ریشه‌هایش خاک را مثل شبکه توری می‌بندد، در برابر شوری و خشکی مطلق مقاوم است و مهم‌تر از همه، میوه و غنچه آن محصولی صادراتی، دارویی و بسیار پرطرفدار در کشورهای حاشیه خلیج فارس است.

مدیرکل منابع طبیعی و آبخیزداری استان مرکزی تصریح کرد: با پیگیری فشرده از دفتر فنی بیابان سازمان جنگل‌ها، مراتع و آبخیزداری کشور، در شرایطی که فصل کاشت تقریباً گذشته بود، موفق شدیم ۴۸۰۰ نهال باکیفیت از نهالستان ملارد تأمین کنیم.

وی افزود: تا پنجمین روز عملیات، کاشت در ۶.۵ تا ۷ هکتار کانون بحرانی مجاور روستا با تراکم بالا انجام شد. این فقط فاز اضطراری و نجات روستاست؛ برای کل ۳۰۰ هکتار باید یک پروژه مستقل و چندصد هکتاری تعریف کنیم و در بهار ۱۴۰۵ اعتبار ویژه به این حوزه اختصاص دهیم.

کاشت کاپاریس، الگوی کاملا پایدار اقتصادی بدون نیاز به آب

 مدیرکل منابع طبیعی استان مرکزی با تأکید بر بعد اقتصادی طرح افزود: این پروژه فقط بیابان‌زدایی نیست؛ یک الگوی کاملاً اقتصادی و پایدار بدون نیاز به آب است. یک بار در زمان کاشت آبیاری می‌شود و بعد تا ۱۵ سال خودش با رسوبات رشد می‌کند و ارتفاع می‌گیرد.

وی با بیان اینکه با توسعه کشت این گیاه، ظرف چند سال آینده همین زمین‌های لم‌یزرع به منطقه تولید محصول صادراتی تبدیل می‌شوند، افزود: هم اکنون در روستای مجاور یک نفر اینکار را شروع کرده و درآمد بسیار بالایی دارد. چون گیاه خاردار است، دام هم به آن آسیب نمی‌زند و مردم خودشان از آن حفاظت می‌کنند؛ چون مستقیماً نجات‌دهنده خانه‌هایشان و منبع درآمد آینده‌شان است.

محمدی تاکید کرد: ما این طرح را به‌عنوان الگوی کشوری هم پیش می‌بریم و نشان می‌دهیم در جایی که آب برای کشاورزی سنتی تمام شده، می‌توان با گیاهان کم‌آب‌بر و صادراتی، هم کویر را عقب راند، هم اشتغال و درآمد پایدار ایجاد کرد.

 وی از همکاری دستگاه‌های محلی قدردانی کرد و افزود: شهردار، فرماندار و تمام مجموعه شهرداری ساوه که از همان لحظه اول با تمام توان وارد میدان شدند؛ آب، ماشین‌آلات سنگین، حمل‌ونقل، نیروی انسانی و هر آنچه نیاز داشتیم در کمترین زمان تأمین کردند. بدون این همراهی، اجرای سریع عملیات اضطراری ممکن نبود.

یک جنگ واقعی

محمدی خطاب به مسئولان استانی و ملی هشدار داد: این یک جنگ واقعی با بیابان است. اگر امروز با تمام قوا وارد نشویم، فردا باید هزینه‌های ده‌ها برابری برای اسکان مهاجران اجباری و درمان بیماری‌های تنفسی بپردازیم. احمدآباد شاهجرد فقط یک نمونه است و ده‌ها روستای دیگر در صف تهدید کویر هستند.

به گزارش ایسنا، براساس آنچه گفته شد، با اقداماتی که انجام شد و امید است ادامه یابد، احمدآباد شاهجرد می‌تواند اولین روستای ایران باشد که کویر را نه فقط متوقف، بلکه به منبع درآمد و زندگی تبدیل خواهد کرد. کافی است همین امروز همه دستگاه‌ها دست به دست هم دهند و این الگو را برای دیگر نقاط در معرض تهدید کویر اجرایی کنند چراکه مسئولان مربوطه تاکید می کنند، برای فرار از موج مهاجرت و تخلیه روستاها و هزینه‌های سنگین بیماری‌ها، فردا دیر است.

انتهای پیام