سعید شفیعیان در گفت و گو با ایسنا با تأکید بر نقش حیاتی خاک و ضرورت تغییر نگرش در مدیریت منابع طبیعی، گفت: امروز در بسیاری از شهرهای توسعه یافته جهان، شاخص سلامت شهرها دیگر صرفاً به کیفیت هوا یا میزان فضای سبز محدود نمیشود، بلکه یکی از معیارهای مهم شهر سالم، میزان تنوع و تراکم میکروارگانیسمهای خاک است.
وی با اشاره به اینکه ارزش خاک از طلا نیز بیشتر است، افزود: در شهرهای بزرگ اروپا، سلامت زیستی به نحوی تعریف شده که تعداد میکروارگانیسمها در یک مشت خاک باید همپایه جمعیت کل انسانهای کره زمین باشد. این تعادل طبیعی، شاخصی تعیین کننده از سلامت اکوسیستم شهری محسوب میشود.
این پژوهشگر محیطزیست ادامه داد: در سالهای اخیر، بسیاری از شهرهای دنیا به سمت طراحی مفهومی موسوم به شهرهای اسفنجی حرکت کردهاند. در این الگو، به جای ساخت دیوارهای بتنی و سازههای مقاوم اما غیرقابل نفوذ، شهرها طوری طراحی میشوند که بتوانند همچون اسفنج، آب باران را جذب و ذخیره کنند، تنفس خاک را ممکن سازند و چرخه طبیعی طبیعت را حفظ نمایند. اساس این تفکر آن است که خاک دیگر فقط بستری برای ساختوساز نیست، بلکه موجودی زنده و مشارکت کننده در سلامت زندگی انسان است.
وی با ابراز نگرانی از روند افزایش تغییر کاربری اراضی کشاورزی بیان کرد: متأسفانه، شرایط اقتصادی سبب شده برخی کشاورزان به تغییر کاربری زمینهای زراعی خود روی آورند. در حالی که ارزش اکولوژیک و زیستمحیطی خاک را کاملاً میدانند، اما در برابر فشارهای معیشتی، ترجیح میدهند زمین را به فعالیتهای اقتصادی دیگر مانند ساخت تالار یا پروژههای تجاری اختصاص دهند. این تغییر جهت، در کوتاهمدت ممکن است سود مالی داشته باشد، اما در درازمدت ضربه سنگینی به پایداری کشاورزی و امنیت غذایی کشور وارد میکند.
شفیعیان خاطرنشان کرد: تصمیماتی از این دست تنها ناشی از فقر اقتصادی نیست، بلکه ریشه در نبود سیاست مؤثر حکمرانی بر منابع طبیعی دارد حکمرانی که بتواند تعادل میان سود کوتاهمدت و منافع بلندمدت ملی را حفظ کند.
امروزه، بیش از هر زمان دیگری نیازمند حکمرانی مؤثر بر منابع طبیعی هستیم
وی با بیان اینکه خاک و آب دو رکن اصلی بقای سرزمین هستند، افزود: امروزه، بیش از هر زمان دیگری نیازمند حکمرانی مؤثر بر منابع طبیعی هستیم. این موضوع باید هم در سطح ملی و هم در سطح محلی مورد توجه قرار گیرد. هدف از این حکمرانی، تنها حفاظت از منابع نیست، بلکه تضمین امنیت غذایی، تابآوری اقتصادی و حتی ثبات اجتماعی جامعه است.
این پژوهشگر محیطزیست، ادامه داد: حکمرانی مؤثر مستلزم همکاری چندجانبه نهادها و پیوند میان سیاست محیطزیستی و اقتصاد است. در مسیر سیاستگذاری منابع طبیعی، باید حکمرانی اقتصادی در کنار حکمرانی زیستمحیطی قرار گیرد تا راهبردهایی شکل بگیرد که هم به سودآوری بیانجامند و هم محیطزیست را حفظ کنند.
وی با مقایسه وضعیت ایران و کشورهای اروپایی در زمینه حکمرانی خاک گفت: در اروپا، کشورهایی مانند سوئیس که از نظر منابع خاکی فقیر هستند، اهمیت بسیار زیادی برای این موضوع قائلاند. در انگلستان، برنامهریزیهای دقیق و نقطهمحور انجام میشود تا نوع استفاده از خاک بهینهسازی گردد. آنها خاکهای نامرغوب را برای احداث شهرها و پروژههای عمرانی در نظر میگیرند و زمینهای حاصلخیز را تنها برای کشاورزی و دامداری حفظ میکنند. این در حالی است که در کشور ما، تغییر کاربریهای بیرویه، عرصههای زراعی مرغوب را تهدید میکند.
شفیعیان افزود: چنین نظامی از حکمرانی خاک آنچنان دقیق و سختگیرانه است که حتی مقامهای محلی هم اجازه ندارند در نوع کاربری خاک دخل و تصرف کنند. این همان چیزی است که باید در کشور ما نیز الگو گرفته شود.
این پژوهشگر محیطزیست، بیان کرد: حکمرانی آب یعنی اینکه منابع آبی ما در مرکز تصمیمگیریها قرار گیرند، نه در حاشیه. اگر کشوری در منطقهای خشک همچون ایران بخواهد طرحهای صنعتی، مسکونی یا گردشگری اجرا کند، نخست باید پاسخ دهد که این فعالیت چه تأثیری بر منابع آبی دارد و آیا توان تجدیدپذیری آب پاسخگوی آن خواهد بود یا خیر.
هر طرح توسعهای که با منطق آبی سرزمین ناسازگار باشد به بحران زیستمحیطی منجر میشود
شفیعیان تأکید کرد: ما باید بپذیریم آب، نه تنها عامل حیات، بلکه عامل حکمرانی است. هر طرح توسعهای که با منطق آبی سرزمین ناسازگار باشد، دیر یا زود به بحرانهای اجتماعی و زیستمحیطی منجر میشود.
این پژوهشگر محیطزیست، همچنین به طرح بررسی آلایندههای خاک در استان خراسان رضوی اشاره کرد و گفت: در سالهای اخیر، اطلس آلایندههای خاک استان تهیه شده است تا وضعیت آلودگیها در نقاط مختلف ارزیابی شود. در شهرستان کاشمر نیز چهار تا پنج ایستگاه نمونهبرداری فعال داریم که شامل یک ایستگاه صنعتی، سه ایستگاه کشاورزی و یک ایستگاه طبیعی است.
وی اظهار کرد: در این ایستگاهها نمونههای خاک از نظر شاخصهایی مانند هدایت الکتریکی، میزان غلظت فلزات سنگین نظیر سرب، کادمیوم و مس مورد تجزیه و تحلیل قرار گرفتهاند. نتایج اولیه نشان میدهد که میزان مس در خاکهای کاشمر با یافتههای علمی حاصل از مطالعه دانشگاه آزاد در اسفندماه ۱۴۰۲ همخوانی دارد و در محدوده استاندارد قرار دارد. با این حال، بررسیهای تکمیلی برای رصد تغییرات در دست انجام است.
شفیعیان خاطرنشان کرد: تداوم پایش کیفی خاک در مناطق صنعتی و کشاورزی شهرستان میتواند به شناسایی زودهنگام روندهای آلاینده و پیشگیری از آسیبهای زیستمحیطی کمک شایانی کند.
وی با بیان اینکه بدون جلب مشارکت مردم و جوامع محلی، هیچ سیاست پایداری موفق نمیشود، یادآور شد: دهیاریها، شوراهای محلی و کشاورزان باید جزو حلقههای کلیدی حکمرانی بر آب و خاک باشند. آموزش و آگاهیبخشی در زمینه اهمیت خاک سالم و آب پایدار، نخستین گام برای تحقق این هدف است.
این پژوهشگر محیطزیست در ادامه تأکید کرد که بسیاری از بحرانهای فعلی زیستمحیطی نتیجه شکاف میان سیاستگذاری و واقعیت میدانی است: در حالیکه در سطح ملی درباره حفظ منابع طبیعی شعارهای خوبی میدهیم، در عمل اجرای طرحها در سطح محلی با کمترین هماهنگی انجام میشود. این مسئله باید اصلاح شود.
شفیعیان گفت: اگر به سمت حکمرانی مؤثر بر آب و خاک حرکت کنیم، میتوانیم آیندهای پایدار برای کشور رقم بزنیم؛ آیندهای که در آن توسعه، سازگار با محیطزیست باشد و امنیت غذایی و اقتصادی مردم تضمین شود.
وی افزود: خاک یکی از ارزشمندترین داراییهای سرزمین ماست و اگر امروز در حفظ آن کوتاهی کنیم، فردا بخش مهمی از زیست انسان ایرانی به خطر خواهد افتاد.
انتهای پیام
نظرات