به گزارش ایسنا، یازده سال پس از آغاز جنگ هشت‌ساله عراق علیه ایران، سازمان ملل متحد سرانجام در تاریخ ۱۸ آذر ۱۳۷۰ (۹ دسامبر ۱۹۹۱) طی گزارشی رسمی اعلام کرد که عراق در ۳۱ شهریور ۱۳۵۹ آغازگر جنگ بوده است. این گزارش که توسط خاویر پرز دکوئیار، دبیرکل وقت سازمان ملل، به شورای امنیت ارائه شد، نقطه پایانی بر سال‌ها سکوت و ابهام جامعه بین‌المللی در قبال مسئولیت آغاز جنگ بود. این تصمیم، نه تنها حقانیت ایران در دفاع مشروع را تثبیت کرد، بلکه به‌عنوان یک پیروزی سیاسی و دیپلماتیک در تاریخ معاصر کشور ثبت شد. 

آغاز جنگ و واکنش اولیه سازمان ملل

در واپسین ساعات روز ۳۱ شهریور ۱۳۵۹، عراق با حمله گسترده نظامی به خاک ایران، طولانی‌ترین جنگ قرن بیستم را رقم زد. دبیرکل وقت سازمان ملل بلافاصله با نمایندگان دو کشور وارد مذاکره شد و پیشنهاد میانجی‌گری داد، اما این تلاش‌ها بی‌نتیجه ماند. روز بعد، شورای امنیت به درخواست دبیرکل تشکیل جلسه داد و نخستین بیانیه خود را صادر کرد.  

در سوم مهر همان سال، دبیرکل رسماً اعلام کرد که جنگ ادامه دارد و خواستار رسیدگی فوری شورای امنیت شد. در نتیجه، نخستین قطعنامه شورا با شماره ۴۷۹ در ششم مهر ۱۳۵۹ تصویب شد. عراق این قطعنامه را پذیرفت، اما ایران به دلیل حضور نیروهای متجاوز در خاک خود از پذیرش آن خودداری کرد.  

روند صدور قطعنامه‌ها

پس از قطعنامه ۴۷۹، مجموعه‌ای از قطعنامه‌های دیگر شامل ۵۱۴، ۵۲۲، ۵۴۰، ۵۸۲، ۵۸۸ و در نهایت ۵۹۸ به تصویب رسیدند. قطعنامه ۵۹۸ که در تیرماه ۱۳۶۶ صادر شد، نقطه عطفی در تلاش‌های بین‌المللی برای پایان جنگ بود. این قطعنامه بر ضرورت آتش‌بس، عقب‌نشینی نیروها به مرزهای بین‌المللی، تبادل اسرا و تعیین مسئولیت آغاز جنگ تأکید داشت.  

دبیرکل وقت سازمان ملل در همان زمان قطعنامه ۵۹۸ را «اوج تلاش‌های جامعه بین‌المللی برای یافتن راه‌حلی جامع و عادلانه» توصیف کرد. ایران پس از بررسی‌های طولانی، در تیرماه ۱۳۶۷ این قطعنامه را پذیرفت و زمینه برای برقراری آتش‌بس در ۲۹ مرداد همان سال فراهم شد.  

تشکیل گروه ناظران نظامی

پس از پذیرش قطعنامه ۵۹۸، شورای امنیت در مرداد ۱۳۶۷ قطعنامه ۶۱۹ را تصویب کرد که مبنای تشکیل و اعزام گروه ناظران نظامی سازمان ملل (UNMOG) به ایران و عراق شد. این گروه وظیفه داشت بر اجرای آتش‌بس و عقب‌نشینی نیروها نظارت کند.  

تلاش‌های دیپلماتیک ایران

ایران در طول مذاکرات پس از جنگ، با رویکردی عملگرایانه و متوازن تلاش کرد تا از ظرفیت‌های سازمان ملل برای اثبات حقانیت خود بهره گیرد. در حالی که عراق با استفاده از اشغال بخش‌هایی از خاک ایران سعی داشت روند مذاکرات را به بن‌بست بکشاند، جمهوری اسلامی ایران با تأکید بر مفاد قطعنامه ۵۹۸ و محوریت نقش دبیرکل، مسیر دیپلماسی را ادامه داد.  

این تلاش‌ها در نهایت با اشغال کویت توسط عراق در سال ۱۹۹۰ و تغییر نگاه قدرت‌های جهانی به رفتار رژیم بعث، به نتیجه رسید. عراق که پیش‌تر از حمایت قدرت‌های بزرگ برخوردار بود، به‌تدریج به‌عنوان تهدیدی جدی برای امنیت منطقه شناخته شد.  

گزارش تاریخی دبیرکل سازمان ملل

در ۱۸ آذر ۱۳۷۰، پرز دکوئیار گزارشی جامع به شورای امنیت ارائه کرد که در آن به صراحت اعلام شد: 

- حمله عراق در ۳۱ شهریور ۱۳۵۹ نقض آشکار حقوق بین‌الملل و منشور سازمان ملل بوده است.  

- استفاده غیرقانونی از زور و تجاوز به تمامیت ارضی ایران، مسئولیت آغاز جنگ را متوجه عراق می‌کند.  

- حتی اگر تعرضاتی پیش از جنگ از سوی ایران رخ داده باشد، این موارد نمی‌تواند توجیه‌کننده تجاوز گسترده عراق باشد.  

- شواهد متعددی از نقض حقوق بشری و استفاده از سلاح‌های شیمیایی علیه غیرنظامیان ایرانی وجود دارد که توسط سازمان ملل و صلیب سرخ ثبت شده است.  

این گزارش، نتیجه سال‌ها تلاش دیپلماتیک ایران برای اجرای بند ۶ قطعنامه ۵۹۸ بود و سرانجام جامعه جهانی را وادار کرد تا حقیقت را بپذیرد.  

اهمیت سیاسی و حقوقی این شناسایی

اعلام رسمی عراق به‌عنوان متجاوز، پیامدهای مهمی در عرصه داخلی و بین‌المللی داشت: 

- تثبیت حقانیت ایران: دفاع هشت‌ساله ایران مشروعیت یافت و در تاریخ ثبت شد.  

- پیروزی دیپلماتیک: ایران توانست با بهره‌گیری از ابزارهای حقوقی و سیاسی، حقیقت را به جامعه جهانی اثبات کند.  

- تغییر موازنه منطقه‌ای: قدرت‌های جهانی که پیش‌تر از عراق حمایت می‌کردند، پس از اشغال کویت و گزارش دبیرکل، سیاست‌های خود را تغییر دادند.  

- تقویت جایگاه ایران در سازمان‌های بین‌المللی: این شناسایی اعتماد ایران به نهادهای بین‌المللی را افزایش داد و زمینه‌ساز همکاری‌های بیشتر شد.  

جنگ تحمیلی عراق علیه ایران، یکی از پیچیده‌ترین و طولانی‌ترین منازعات قرن بیستم بود. سکوت اولیه سازمان ملل و قدرت‌های ب زرگ در قبال تجاوز عراق، هزینه‌های سنگینی بر ایران تحمیل کرد. با این حال، ایستادگی ملت ایران و تلاش‌های دیپلماتیک مسئولان کشور سرانجام منجر به صدور گزارشی شد که حقیقت را آشکار ساخت.  

اعلام رسمی عراق به‌عنوان آغازگر جنگ، نه تنها یک پیروزی سیاسی برای ایران بود، بلکه نشان داد که دیپلماسی صبورانه و پایدار می‌تواند حتی در برابر فشار قدرت‌های بزرگ به نتیجه برسد. این رویداد، امروز به‌عنوان یکی از نقاط درخشان تاریخ دیپلماسی جمهوری اسلامی ایران شناخته می‌شود.  

انتهای پیام