به گزارش ایسنا، مستند «ترنس‌کشی» به کارگردانی محسن آقایی، از ۱۵ آذرماه در اکران‌های دانشگاهی قرار گرفت و این اثر در سه شنبه ۱۸ آذرماه در دانشکده علوم اجتماعی دانشگاه علامه طباطبایی برای جمعی از دانشجویان و علاقه‌مندان به نمایش درآمد.

این مستند که به بررسی ابعاد کمتر شنیده‌شده زندگی افراد ترنس در بافت جامعه ایران می‌پردازد، با استقبال و نیز انتقاداتی مواجه شده‌ است. محسن آقایی، کارگردان پیش‌تر شناخته‌شده با آثاری مانند «ایکسونامی»، در این مستند به سراغ زندگی افرادی رفته که به گفته سازنده، غالباً در معرض طرد اجتماعی قرار دارند.

در این زمینه بخوانید:

فیلمی که به چالش‌های ترنس‌ها می‌پردازد

«ترنس‌کشی» رنج روزمره، چالش‌های هویتی و فرآیند پرهزینه و پیچیده عمل‌های تطبیق جنسیت را روایت می‌کند و این پرسش اساسی را مطرح می‌سازد که آیا چنین اقداماتی می‌تواند به تحقق «خود واقعی» این افراد بی‌نجامد؟
تأکید بر تمایز مفاهیم و ریشه‌یابی در بخشی از مستند، دکتر علیرضا لاور، روانشناس و مشاور همراه پروژه، به وضوح میان «ترنس‌جندر» با شرایطی مانند دوجنسه بودن (میان جنسی) یا اختلالات ژنتیکی تمایز قائل می‌شود.

به گفته وی، بحث مستند معطوف به افرادی است که در حوزه هورمونی، اندام جنسی یا دستگاه عصبی تفاوتی با دیگران ندارند، اما خود را با جنسیت انتسابی خود همخوان نمی‌بینند.

مستند با روایت نمونه‌هایی مانند «متین» و «شیما»، نشان می‌دهد که بسیاری از افراد ترنس، دوگانگی احساسی میان جسم و روان خود را از دوران کودکی و از طریق علایق و رفتارها درک کرده‌اند. پرسش‌هایی درباره ازدواج و کیفیت زندگی بلندمدت یکی از محورهای اصلی مستند، بررسی امکان تشکیل زندگی زناشویی پایدار پس از عمل‌های تطبیق جنسیت است.

در این مستند عنوان می‌شود که کیفیت زندگی زناشویی این افراد به شدت وابسته به کیفیت عمل جراحی است که کمتر در واقعیت محقق می‌شود.

کارگردان به نبود داده‌های کافی درباره کیفیت زندگی بلندمدت افراد پس از عمل اشاره کرده و یکی از دلایل آن را تمایل بسیاری از عمل‌کرده‌ها به مخفی نگه داشتن گذشته خود می‌داند. روایت زندگی یک زوج که پس از ۲۱ سال زندگی مشترک و با وجود عمل تطبیق جنسیت یکی از طرفین، در نهایت به طلاق منجر شد، به عنوان شاهدی بر این چالش‌ها ارائه می‌شود.

پژوهش و رویکرد انتقادی این مستند بر پایه تحقیقات گسترده،گفت‌وگو با منابع متعدد داخلی و بررسی اسناد علمی معتبری مانند راهنمای تشخیصی و آماری اختلالات روانی (DSM) ساخته شده است. در خلال روایت رنج دوری از پذیرش اجتماعی و آرزوی زندگی عادی، مستند به سردرگمی خانواده‌ها پس از تغییر هویت فرزندانشان نیز می‌پردازد.

شکاف نظر میان متخصصان در مستند پررنگ شده است؛ از تأکید برخی مانند دکتر منصور صالحی بر ریشه‌های بیولوژیک و لزوم بررسی پزشکی قانونی، تا توجه درمانگرانی مانند دکتر محمدی به عوامل روانی، تربیتی و اجتماعی و اولویت دادن به روان‌درمانی.

مستند «ترنس‌کشی» با نگاهی انتقادی، به فرآیند حذف عنوان «اختلال هویت جنسیتی» از دیاسام-۵ نیز پرداخته و به نقدهای مطرح درباره تأثیر لابی‌ها و ملاحظات غیرعلمی در این تصمیم اشاره می‌کند. بخشی تکان‌دهنده نیز به آمار بالای خودکشی (تا ۱۹ برابر میانگین عمومی) و پدیده «پشیمانی پس از عمل» در سطح جهان اختصاص دارد؛ پدیده‌ای که به گفته سازنده، در فضای مجازی فارسی‌زبان کمتر انعکاس یافته است. نمایش عوارض جسمی دردناک برخی جراحی‌ها، پرسش درباره کافی بودن تغییر فیزیکی برای حل ریشه مشکلات را برجسته می‌سازد.

مستند در بستر ایران اشاره می‌کند که اگرچه تغییر جنسیت در ایران با استناد به فتوای امام خمینی(ره) مجاز شمرده شده و مجوزهای قانونی برای آن صادر می‌شود، اما پرسش‌هایی درباره کفایت مشاوره‌های عمیق پیش از عمل و نیز ابهامات شرعی در تعریف دقیق «تغییر جنسیت» همچنان مطرح است.

یکی از دانشجویان با ذکر جزئیات آناتومیک و عوارض احتمالی، بر ضرورت دعوت از جراحان برای توضیح روش‌ها و عوارض واقعی تأکید کرد و پرسید: «چرا پزشکان جراح در مستند دعوت نشدند تا شفاف توضیح دهند که دقیقاً چه می‌کنند؟

آقایی در پاسخ به این پرسش بر تلاش تیمش برای پرهیز از کلیشه‌سازی و نشان دادن تصویری متعادل تأکید کرد.

او همچنین گفت: «ما بیشتر از ده‌ها مورد با بچه‌ها زندگی کردیم، خندیدیم، غذا خوردیم و از شرایط زیست آنان کاملاً مطلع‌ایم و سعی کردیم در حوصله فیلم، این روند را منعکس کنیم.»

وی افزود: از نمایش افرادی با رفتارهای بسیار اغراق‌شده که ممکن بود به دیده‌شدن بیشتر فیلم کمک کند، عمداً پرهیز شده است.

آقایی همچنین در پاسخ به ادعای یکی از دانشجویان که مدعی این بود که مستند در راستای «سیاست‌های افزایش جمعیت» است، گفت: «قلباً به این مسئله کاری نداشتم. برای من خانواده خیلی مهم است... اگر شما خانواده را می‌خواهید تبدیل به ماشین جوجه‌کشی کنید، مختارید».

 محسن آقایی در پایان، بار دیگر بر هدف مستند برای آغاز یک «گفت‌وگوی علمی، بی‌طرف و دلسوزانه» پیش از هر تصمیم غیرقابل بازگشت تأکید کرد.

این جلسه نشان داد که مستند «ترنس‌کشی» نه تنها یک اثر سینمایی، که محرکی برای برانگیختن بحث‌های ضروری اما پیچیده در لایه‌های زیستی، روانی، اجتماعی و فلسفی پدیده ترنس در ایران بوده است.

انتهای پیام