اثرات بحران‌های ناشی از تغییرات اقلیمی به وضوح در کاهش منابع آبی، افزایش دما و تغییر الگوهای بارش‌ها مشهود است که این مسائل تأثیرات عمیقی بر کشاورزی، صنایع و حتی بهداشت عمومی می‌گذارد. برخی شهرهای مرزی در خراسان رضوی، مانند تربت‌جام و تایباد، در این زمینه وضعیت خاص‌تری دارند. کشاورزی که به‌ عنوان ستون فقرات اقتصاد این منطقه شناخته می‌شود، تحت تأثیر تغییرات اقلیمی قرار گرفته و این می‌تواند به بحران‌های جدی در تأمین امنیت غذایی و معیشت مردم منجر شود. کاهش منابع آب زیرزمینی و افزایش فرسایش خاک از جمله چالش‌هایی هستند که به زندگی مردم این منطقه آسیب می‌زنند. بنابراین نیاز به یک رویکرد جامع و هماهنگ برای مدیریت این بحران‌ها بیش از پیش احساس می‌شود.

برنامه ملی مدیریت تغییرات اقلیمی که به‌ تصویب رسیده است، می‌تواند به‌ عنوان نقشه‌راهی برای مقابله با این چالش‌ها عمل کند. این برنامه نه‌ تنها بر کاهش انتشار گازهای گلخانه‌ای تأکید دارد، بلکه به دنبال ارتقای تاب‌آوری و سازگاری اقتصادی و اجتماعی در برابر اثرات منفی تغییرات اقلیمی است، به‌ ویژه، تغییر نگرش در سیاست‌گذاری‌ها و برنامه‌ریزی‌های توسعه‌ای امری ضروری به نظر می‌رسد؛ چراکه بدون همکاری و مشارکت فعال جامعه، هیچ‌یک از این برنامه‌ها نمی‌تواند به‌طور مؤثر اجرا شود.

فهیمه رئیس‌زاده، فعال محیط‌ زیست در گفت و گو با ایسنا با اشاره به چالش‌های ناشی از تغییر اقلیم، تأکید کرد: این تغییرات به‌ویژه در خراسان رضوی، مشکلات جدی را به وجود آورده است.

وی با بیان اینکه موقعیت جغرافیایی ایران به‌عنوان یکی از مستعدترین مناطق تغییر اقلیم در جهان، وضعیت را بحرانی‌تر کرده است، گفت: ایران در میان پنجره‌ای از تنش‌های اقلیمی قرار دارد که به شدت بر منابع طبیعی و اقتصادی کشور تأثیر می‌گذارد.

رئیس‌زاده به افزایش غیرقابل کنترل دما، تغییر الگوی بارش‌ها و خشکسالی‌های پی‌درپی اشاره کرد و افزود: این پدیده‌ها به ویژه در مناطق جنوبی خراسان، خود را با کاهش شدید منابع آب زیرزمینی و بیابان‌زایی شتابان در حاشیه دشت‌های کشاورزی نشان می‌دهند.

وی با اشاره به اینکه زنگ خطر برای همه ما به صدا درآمده است، بر لزوم توجه بیشتر به این معضلات تأکید و اظهار کرد: برنامه مدیریت تغییرات اقلیمی، باید به یک فرهنگ عملیاتی در تمام بخش‌های دولتی و خصوصی تبدیل شود و صرفاً به یک سند بالادستی محدود نماند. اگر به‌ درستی برنامه‌ریزی نکنیم، اثرات این تغییرات به‌ طور مضاعف بر دوش بخش کشاورزی که ستون فقرات اقتصاد شهرستانهاست، سنگینی خواهد کرد.

این فعال محیط‌زیست در ادامه به چالش‌های پیش روی کشاورزان اشاره کرد و گفت: افزایش نیاز آبی محصولات در کنار کاهش منابع، سناریوی سختی را برای کشاورزان ترسیم می‌کند. بنابراین ضروری است که به‌ سرعت به سمت کاهش وابستگی به سوخت‌های فسیلی و گذار به انرژی‌های تجدیدپذیر حرکت کنیم.

رئیس‌زاده بر لزوم جذب سرمایه‌گذاری در حوزه‌های انرژی خورشیدی تأکید و خاطرنشان کرد: شهرستان‌های شرقی کشور پتانسیل زیادی در تابش خورشیدی دارند. اگر این پتانسیل به‌درستی مهار نشود، تنها شاهد هدر رفتن منابع خواهیم بود. هر مگاوات برق خورشیدی تولید شده، معادل کاهش سهمیه سوخت نیروگاه‌های حرارتی و در نتیجه کاهش انتشار آلاینده‌ها و گازهای گلخانه‌ای است.

وی خاطرنشان کرد: سازگاری با شرایط جدید به معنای آماده شدن برای تغییرات اقلیمی است. در حوزه آب، این بدان معناست که باید فناوری‌های نوین آبیاری تحت فشار را به‌عنوان یک استاندارد اجباری در نظر بگیریم و با هرگونه توسعه کشت‌های پر آب‌بر که توجیه اقتصادی و اقلیمی ندارند، مقابله کنیم. این اقدامات نه‌تنها به حفظ منابع آب کمک می‌کند، بلکه نقش مؤثری در سازگاری با تغییرات اقلیمی خواهد داشت.

تربت‌جام در رده دوم فرسایش خاک

اخیراً دولت به تصویب و ابلاغ برنامه‌ای کلیدی تحت عنوان «مدیریت تغییرات اقلیمی» دست زد که به‌ عنوان یک نقشه‌راه اساسی برای مقابله با چالش‌های ناشی از تغییرات اقلیمی تلقی می‌شود. این برنامه با هدف افزایش تاب‌آوری و سازگاری اقتصادی کشور در برابر اثرات منفی تغییر اقلیم و نیز کاهش انتشار گازهای گلخانه‌ای طراحی شده است.

رئیس اداره محیط‌زیست تربت‌جام با اشاره به موقعیت جغرافیایی منطقه و آسیب‌پذیری بالای آن در برابر تغییرات اقلیمی، بر لزوم تدوین یک استراتژی جامع تأکید کرد و گفت: برنامه مدیریت تغییرات اقلیمی نه ‌تنها یک الزام، بلکه یک ضرورت اجتناب‌ناپذیر محسوب می‌شود.

جواد دامن‌پاک با بیان اینکه ایران به عنوان یکی از کشورهایی که بیشترین آسیب‌ها را از تغییر اقلیم متحمل می‌شود، با کاهش ۴۰ درصدی بارش‌ها و افزایش مصرف انرژی به دلیل گرمای شدید مواجه است، اظهار کرد: این برنامه باید به یک فرهنگ عملیاتی در تمام بخش‌های دولتی و خصوصی تبدیل شود تا به‌ طور مؤثر به مدیریت بحران‌های زیست‌محیطی کمک کند.

دامن‌پاک در ادامه به تهدیدات موجود در بخش کشاورزی نیز اشاره کرد و گفت: استفاده بی‌رویه از پلاستیک‌های کشاورزی و سموم شیمیایی یکی از بزرگ‌ترین چالش‌ها برای خاک است. در این راستا، اقداماتی برای جمع‌آوری پلاستیک‌ها از مزارع انجام داده‌ایم و نسبت به سال‌های گذشته پیشرفت‌های قابل توجهی داشته‌ایم.

وی همچنین با اشاره به نظارت انجام شده بر واحدهای صنعتی آلاینده اظهار کرد: طبق قانون حفاظت از خاک، ما بر روی دو واحد صنعتی بزرگ در شهرستان نظارت داریم و هر ساله نمونه‌برداری از خاک این واحدها انجام می‌شود. در سال گذشته، ۲۸ اخطار به واحدهای آلاینده صادر شده است.

رئیس اداره محیط‌زیست تربت‌جام ابراز امیدواری کرد: با همکاری تمامی دستگاه‌ها و نهادها، علاوه بر افزایش تاب‌آوری در برابر پیامدهای تغییر اقلیم، شاهد توسعه اقدامات مؤثر در زمینه کاهش انتشار گازهای گلخانه‌ای باشیم.

گرچه خاک، همانند آب و هوا، از اهمیت زیادی برخوردار است و حفظ آن برای امنیت غذایی و سلامت جامعه ضروری است، اما یکی از چالش‌های جدی آلودگی خاک است که بخش عمده‌ای از این آلودگی ناشی از مصرف بی‌رویه سموم و کودهای شیمیایی است.

دامن‌پاک در ادامه به مشکلات ناشی از استفاده از مالچ‌های پلاستیکی نیز اشاره کرد و افزود: کشاورزان به دلیل کاهش تبخیر و صرفه‌جویی در مصرف آب ناچار به استفاده از این مالچ‌ها هستند، اما ملزم شده‌اند پس از پایان دوره کشت، این مالچ‌ها را از سطح خاک جمع‌آوری کنند.

رئیس اداره محیط‌زیست تربت‌جام همچنین به فشردگی بستر خاک به دلیل استفاده نادرست از ماشین‌آلات کشاورزی اشاره و بیان کرد: کشت‌های بدون شخم در شهرستان رواج یافته است. در این روش، بذر به ‌صورت مستقیم در خاک قرار می‌گیرد و ۵۰ درصد بقایای گیاهی به خاک برمی‌گردد.

دامن‌پاک با اشاره به وضعیت نگران ‌کننده فرسایش خاک، گفت: فرسایش خاک در ایران هفت برابر بیشتر از میانگین جهانی است و این موضوع خسارت‌های اقتصادی قابل توجهی به کشور وارد می‌کند.

وی با بیان اینکه تربت‌جام در برخی گزارش‌ها رتبه دوم استان را در زمینه فرسایش خاک دارد، به چالش‌های ناشی از آلودگی‌های خاک اشاره کرد و افزود: پسماندها، پساب‌ها و نخاله‌های ساختمانی تهدیدات جدی برای خاک منطقه محسوب می‌شوند. در حال حاضر، تنها یک محل دفن زباله در شهر تربت‌جام دارای مجوز قانونی است و دیگر محل‌ها غیرمجاز بوده و در بسیاری از موارد، ضوابط قانونی در خصوص آن‌ها رعایت نمی‌شود.

مدیر اداره محیط‌زیست تربت‌جام در ادامه بر اهمیت اجرای طرح‌های آبخیزداری به‌ عنوان یکی از راهکارهای اساسی برای کاهش فرسایش خاک و حفاظت از منابع طبیعی تأکید کرد و گفت: این طرح‌ها می‌توانند به بهبود کیفیت خاک، حفظ رطوبت و جلوگیری از سیلاب‌ها کمک کنند که در نهایت به پایداری محیط‌زیست و امنیت غذایی در منطقه خواهد انجامید.

دامن‌پاک خواستار همکاری همه‌جانبه بین نهادهای دولتی، کشاورزان و جامعه محلی برای اجرای مؤثر این طرح‌ها شد و افزود: تنها با بهره‌گیری از دانش فنی و تخصصی در زمینه آبخیزداری می‌توانیم به حفظ این سرمایه ملی و بهبود وضعیت خاک در تربت‌جام کمک کنیم.

حفاظت از خاک باید به‌عنوان یکی از اولویت‌های اصلی در برنامه‌های زیست‌محیطی قرار گیرد. فرسایش و آلودگی خاک نه تنها به محیط‌زیست آسیب می‌زند، بلکه خسارت‌های اقتصادی سنگینی نیز به کشور وارد می‌کند، به‌طوری‌ که بر اساس گزارش مرکز پژوهش‌های مجلس، سالانه حدود ۱۰ میلیارد دلار از ناحیه فرسایش، تخریب و آلودگی خاک به کشور خسارت اقتصادی وارد می‌شود.

مبارزه با فرسایش خاک نیازمند استراتژی تلفیقی آبخیزداری و کشاورزی پایدار

مدیر جهاد کشاورزی تربت‌جام در تبیین وضعیت منابع خاک منطقه، بر ضرورت اتخاذ یک رویکرد جامع و تلفیقی تأکید کرد که در آن، طرح‌های ملی آبخیزداری به عنوان زیربنای اصلی، با شیوه‌های نوین کشاورزی پایدار ادغام شوند.

 محمد دوستخواه احمدی با اشاره به آمار نگران ‌کننده، خاطرنشان کرد: میانگین فرسایش خاک در کشور نشان می‌دهد که ما با سرعتی هشدار دهنده در حال از دست دادن یک سرمایه ملی غیرقابل جایگزین هستیم.

وی با بیان اینکه چالش‌های پیش روی خاک در این منطقه ابعاد گوناگونی دارد که ریشه در شیوه‌های کشت و مدیریت مصرف نهاده‌ها دارد، تصریح کرد: یکی از معضلات اساسی، آلودگی خاک ناشی از مصرف بی‌رویه سموم و کودهای شیمیایی است. این نهاده‌ها، در حالی که برای افزایش تولید کوتاه‌مدت به کار می‌روند، سلامت ساختار و حیات میکروبی خاک را در بلندمدت به شدت تهدید می‌کنند.

مدیر جهاد کشاورزی تربت‌جام همچنین به موضوع مدیریت رطوبت و استفاده از مالچ‌های پلاستیکی به عنوان یک راهکار اضطراری در شرایط کم‌آبی اشاره کرد و توضیح داد: با وجود معایب زیست‌محیطی مالچ‌های پلاستیکی، کشاورزان به دلیل کاهش تبخیر، صرفه‌جویی در مصرف آب و کاهش هزینه‌ها مجبور به استفاده از آن‌ها هستند.

وی تأکید کرد: این راه‌حل موقت نیازمند مدیریت دقیق است و کشاورزان ملزم شده‌اند که پس از پایان دوره کشت، مالچ‌ها را به طور کامل از سطح خاک جمع‌آوری کنند تا از انباشت زباله‌های پلاستیکی در بستر کشاورزی جلوگیری شود.

مدیر جهاد کشاورزی تربت‌جام افزود: برای حفظ این منابع حیاتی و جلوگیری از تبدیل شدن زمین‌های حاصلخیز به بیابان‌های فرسایشی، ورود همه ذینفعان به عرصه حفاظت از خاک ضروری است.

با توجه به وضعیت موجود، حفاظت از خاک و مدیریت منابع آبی به‌ عنوان اولویت‌های اصلی در برنامه‌های زیست‌محیطی باید مورد توجه قرار گیرد. فرسایش و آلودگی خاک، به‌ ویژه ناشی از مصرف بی‌رویه سموم شیمیایی و استفاده نادرست از مالچ‌های پلاستیکی، تهدیدات جدی برای محیط‌زیست و امنیت غذایی به همراه دارد. با اتخاذ استراتژی‌های مناسب در زمینه آبخیزداری و کشاورزی پایدار می‌توان به حفظ منابع طبیعی و اطمینان از تأمین معیشت مردم در خراسان رضوی کمک کرد.

قطعاً تنها با همکاری همه ذینفعان و اجرای مؤثر برنامه‌های مدیریت تغییرات اقلیمی، می‌توان به کاهش اثرات منفی این چالش‌های زیست‌محیطی و تأمین آینده‌ای پایدار برای نسل‌های آینده امیدوار بود.

انتهای پیام