افزایش مصرف مواد مخدر و روان‌گردان در میان نوجوانان، تنها یک رفتار پرخطر فردی نیست، بلکه نشانه‌ای از گسست‌های عمیق‌تر در حوزه‌های روانی، اجتماعی و اقتصادی جامعه است. سهولت دسترسی، تغییر شکل مواد مصرفی و کمرنگ‌شدن نظارت‌های غیررسمی، این پدیده را به مسئله‌ای چندوجهی تبدیل کرده که اثرات آن فراتر از فرد، خانواده و حتی نظام‌های حمایتی و درمانی گسترش می‌یابد.

در سوی دیگر، کودکان که هنوز در مراحل حساس رشد جسمی و زیستی قرار دارند، بی‌آنکه نقشی در انتخاب محیط زندگی خود داشته باشند، در معرض آلاینده‌هایی قرار می‌گیرند که آثار آن‌ها می‌تواند سال‌ها بعد آشکار شود. دود دخانیات و سایر منابع احتراق خانگی، در ظاهر پدیده‌هایی عادی و کم‌خطر تلقی می‌شوند، اما شواهد علمی از تأثیرات عمیق و ماندگار آن‌ها بر رشد اندام‌های حیاتی به‌ویژه ریه، حکایت دارد.

وجه مشترک این دو مسئله، نقش تعیین‌کننده خانواده، آگاهی عمومی و مداخله به‌موقع نهادهای مسئول است؛ جایی که بی‌توجهی به علائم اولیه و ساده‌انگاری خطرات، می‌تواند زمینه‌ساز بحران‌هایی شود که جبران آن‌ها در آینده پرهزینه و گاه ناممکن خواهد بود.

به همین منظور، ایسنا به بررسی ابعاد مختلف این معضل پرداخته و گفت‌وگویی تفصیلی با رضا زیبایی-روانشناس بالینی و سارا قهرمانی- متخصص ریه کودکان انجام داده است. این گفت‌وگو به تحلیل علل و پیامدهای اعتیاد در نسل جوان و کودکان می‌پردازد که در ادامه می‌خوانید.

افزایش مصرف مواد مخدر در میان نوجوانان؛ زنگ خطر برای خانواده و جامعه

رضا زیبایی در گفت‌وگو با ایسنا با اشاره به افزایش مصرف مواد مخدر و روان‌گردان در میان نوجوانان، اظهار کرد: وضعیت کنونی بسیار نگران‌کننده است و بر ضرورت آگاهی‌بخشی و مداخله به موقع خانواده‌ها و نهادهای مسئول تأکید می‌کند. بیشترین میزان مصرف در میان نوجوانان مربوط به مواد روان‌گردان محرک و توهم‌زا از جمله شیشه و برخی انواع حشیش و مواد مشابه است. عواملی مانند ارزانی، نبود بوی محسوس، سهولت مصرف و عدم نیاز به ابزار خاص موجب شده این مواد با سهولت بیشتری در دسترس جوانان قرار گیرد و دامنه مصرف آن‌ها گسترش یابد.

وی درباره تبعات و مشکلات بعد از شروع اعتیاد، ادامه داد: مصرف این مواد در ابتدا ممکن است با احساس رهایی و بی‌تفاوتی همراه باشد، اما در ادامه می‌تواند به گسست فرد از خانواده و اجتماع بینجامد و زمینه‌ساز بروز رفتارهای پرخطر از جمله خشونت، سرقت، تخریب اموال و تشدید تنش‌های خانوادگی شود. اعتیاد یک فرد، تنها یک مسئله فردی نیست و پیامدهای آن فشار سنگینی بر نظام سلامت، پلیس، دستگاه قضایی و خانواده‌ها تحمیل می‌کند.

این روانشناس بالینی همچنین بر نقش کلیدی خانواده در پیشگیری تأکید و تصریح کرد: سکوت یا پنهان‌کاری برخی والدین در مواجهه با نشانه‌های اولیه مصرف، به‌جای کنترل بحران، می‌تواند جذابیت مواد را در ذهن نوجوان افزایش دهد. کنترل افراطی، ترحم بیش از حد و انکار یا توجیه مشکل، سه خطای رایج والدین در این مسیر عنوان می‌شود؛ رفتارهایی که عزت‌نفس نوجوان را تضعیف کرده و احتمال گرایش به مصرف را افزایش می‌دهد.

زیبایی با بیان اینکه در کنار این عوامل، فضای مجازی نیز به یکی از بسترهای اصلی دسترسی به مواد مخدر تبدیل شده است، تصریح کرد: برخی صفحات و کانال‌های غیررسمی به محلی برای تبلیغ، عرضه و تبادل اطلاعات درباره مواد مخدر و روان‌گردان بدل شده‌اند و همین مسئله ضرورت نظارت موثرتر و ایجاد کانال‌های رسمی اطلاع‌رسانی را برجسته می‌کند.

دود دخانیات؛ آسیبی ماندگار بر سلامت تنفسی کودکان

در ادامه بررسی تهدیدهای سلامت نسل آینده سارا قهرمانی- متخصص ریه کودکان- به تشریح اثرات مخرب دود دخانیات بر دستگاه تنفسی کودکان پرداخت و نسبت به پیامدهای کوتاه‌مدت و بلندمدت آن هشدار داد و گفت: دود سیگار و قلیان در تمام بخش‌های دستگاه تنفسی کودکان از راه‌های هوایی فوقانی تا آلوِئول‌ها که بافت اصلی ریه را تشکیل می‌دهند، آسیب‌های قابل توجهی بر جا می‌گذارد.

وی افزود: در ناحیه فوقانی، این مواجهه موجب خشکی و سوزش مخاط بینی و اختلال در عملکرد مژک‌های تنفسی می‌شود؛ مژک‌هایی که نقش مهمی در جلوگیری از ورود گردوغبار، عوامل آسیب‌رسان و میکروارگانیسم‌ها به ریه دارند.

این متخصص ریه کودکان با اشاره به حساسیت بسیار بالای دستگاه تنفسی کودکان، گفت: ریه کودکان در سال‌های نخست زندگی وارد مرحله‌ای حساس از رشد می‌شود؛ دوره‌ای که از شیرخوارگی آغاز و تا اوایل کودکی ادامه دارد. هر عامل آسیب‌رسانی که در این بازه وارد شود، می‌تواند زمینه‌ساز بروز بیماری‌هایی مانند آسم یا بیماری انسدادی مزمن ریه در بزرگسالی باشد. کاهش تماس کودک با دود سیگار، قلیان و سایر آلاینده‌های خانگی، شانس رسیدن او به ریه‌هایی سالم و کارآمد را افزایش می‌دهد.

قهرمانی با اشاره به روند رشد ریه‌ها، خاطرنشان کرد: فرآیند رشد ریه حتی پس از تولد نیز ادامه دارد. کیسه‌های هوایی تا سه‌سالگی افزایش می‌یابند و از سه تا هشت‌سالگی اندازه آن‌ها بزرگ‌تر می‌شود تا سطح تبادل گاز به حداکثر برسد. دود دخانیات با ایجاد اختلال در این مسیر ظریف، مانع دستیابی کودک به حداکثر ظرفیت تنفسی در بزرگسالی می‌شود.

وی یادآور شد: از آنجا که عملکرد ریه پس از ۴۰ سالگی به‌طور طبیعی کاهش می‌یابد، افرادی که در کودکی هرگز به ظرفیت کامل تنفسی نرسیده‌اند، زودتر و شدیدتر دچار تنگی‌نفس، سرفه و اختلال در عملکرد روزمره خواهند شد.

ذرات دود تا حدود یک ماه در محیط باقی می‌مانند

این متخصص ریه کودکان با تأکید بر اینکه کودکان در انتخاب محیط زندگی خود نقشی ندارند، افزود: والدینی که در فضای بسته سیگار یا قلیان مصرف می‌کنند، حتی اگر در اتاقی جداگانه باشد، همچنان هوای خانه را آلوده نگه می‌دارند. ذرات دود تا حدود یک ماه در محیط باقی می‌مانند و علاوه بر آن، از طریق لباس و پوست فرد دوباره به فضای خانه بازمی‌گردند.

قهرمانی با اشاره به افزایش مصرف دخانیات در میان برخی مادران، گفت: تماس با دود حتی در دوران بارداری می‌تواند بیان ژن‌های مرتبط با حساسیت راه هوایی را افزایش دهد و کودک را مستعد مشکلات تنفسی در سال‌های بعد کند.

وی با رد تصور کم‌ضرربودن قلیان نسبت به سیگار، تصریح کرد: از دیدگاه علمی، دود قلیان به دلیل وجود اسانس‌ها و ترکیبات معطر، گاه آسیب بیشتری نسبت به سیگار ایجاد می‌کند. همچنین دود عود، اسپند و سایر منابع احتراق خانگی می‌تواند در کودکان مستعد، حملات تنفسی و تشدید آسم ایجاد کند. حتی اجاق‌های گاز در صورت تهویه نامناسب، با تولید NO² می‌توانند نقشی پنهان در بروز بیماری‌های مزمن ایفا کنند.

عضو هیئت علمی دانشگاه علوم پزشکی مشهد درباره ترک به موقع والدین از سویه دخانیات، تاکید کرد: ترک مصرف دخانیات توسط والدین می‌تواند بسیاری از این آسیب‌ها را متوقف کرده و بخشی از آن را ترمیم کند. فراهم‌کردن محیطی پاک و ایمن برای کودکان، حداقل مسئولیتی است که والدین در قبال سلامت فرزندان خود بر عهده دارند.

آنچه در این گزارش بررسی شد، نشان می‌دهد سلامت نسل آینده حاصل مجموعه‌ای از انتخاب‌ها و رفتارهای فردی و جمعی است. از اعتیاد جوانان تا مواجهه کودکان با دود دخانیات، هر دو ریشه در سبک زندگی و میزان آگاهی خانواده‌ها دارند.

پیشگیری مؤثر نیازمند نگاه مسئولانه، آموزش مستمر و اقدام به‌موقع است. ایجاد محیطی سالم، امن و حمایت‌گر چه در خانه و چه در جامعه می‌تواند مسیر رشد سالم کودکان و جوانان را هموار کرده و از تحمیل هزینه‌های سنگین انسانی و اجتماعی در آینده جلوگیری کند.

انتهای پیام