حجت‌الاسلام مهدی ایمانی‌مقدم، در گفت‌وگو با ایسنا با اشاره به فرا رسیدن ۲۷ آذر روز پیوند میان حوزه و دانشگاه اظهار کرد: با بررسی پیشینۀ علم و دین، متوجه می‌شویم که دین همزمان با تاریخ بشریت شکل گرفته‌است. انسان از آغاز حیات خود همواره احساس کرده‌است که قدرتی ماورایی جهان را تدبیر می‌کند، زیرا برای آنکه جهان به شکل کنونیِ قابل حیات برای انسان وجود داشته باشد، به نظمی بسیار پیچیده نیاز است، نظمی که عقل بشری به‌سختی می‌تواند آن را صرفاً حاصل تصادف بداند. از همین رو، حتی انسانِ دوران بدویت و غارنشینی نیز با مسئله دین مواجه بوده‌است.

وی تصریح کرد: دین در طول تاریخ گاهی با اوهام، خیالات و علایق شخصی آمیخته شده و همین مسئله موجب بروز انحرافاتی در آن شده‌ است. این انحرافات در برخی موارد، کارکرد اصلی دین را تضعیف یا حتی از بین برده‌اند. در حالی که دین اساساً برای ایجاد آرامش، کاهش اضطراب و القای حس معنا و ماندگاری در زندگی انسان آمده‌است. اگر عقلانیت از دین جدا شود، خطر تعصبات، جنگ‌ها و قوم‌گرایی‌های دینی افزایش خواهدیافت. به همین دلیل، بشر از دیرباز نیاز داشته‌است که دین را با عقلانیت همراه سازد.

ایمانی‌مقدم، هدف از بعثت پیامبران را همراه‌سازی دین با عقلانیت دانست و افزود: آنان هرگز میان علم و دین تعارض قائل نبوده‌اند بلکه از وحدت و یگانگی این دو سخن گفته‌اند. با این حال، برخی ادیان در گذر زمان دچار انحرافاتی شده‌اند. برای مثال، در کتاب مقدسِ تحریف‌شده، در «سِفر پیدایش»، عامل دوری بشر از خدا در داستان آدم و حوا، روی آوردن به «درخت دانش» معرفی می‌شود، اما در اسلام و قرآن کریم، به‌سبب عدم تحریف و استمرار در امر هدایت (از طریق امامت، ولایت و وصایت)، چنین انحرافی رخ نداده‌است.

عقلانیت و علم هرگز از گستره دین جدا نشده‌اند

رئیس نمایندگی نهاد رهبری در دانشگاه فردوسی مشهد، با بیان اینکه در قرائت شیعی و نگاه اهل‌بیت(ع) عقلانیت و علم هرگز از گستره دین جدا نشده‌اند، گفت: در تعالیم اسلامی، مقدس‌ترین عبادت‌ها، کار علمی و تفکر است. تفکر جهت‌دهنده عبادت ظاهری بوده و اگر عبادت جسم بندگی باشد، روح بندگی تفکر خواهد بود. از این منظر، علم و دین در اسلام شیعی دو مقوله جداگانه نیستند، بلکه حقیقتی واحد را تشکیل می‌دهند.

وی با اشاره به اینکه بعثت پیامبر اکرم(ص) نیز با دعوت به علم آغاز شده‌ است، افزود: در آیاتی از سوره علق خداوند به حضرت محمد(ص) فرمود «اقْرَأْ بِاسْمِ رَبِّکَ الَّذِی خَلَقَ(۱) خَلَقَ الْإِنْسَانَ مِنْ عَلَقٍ(۲) اقْرَأْ وَرَبُّکَ الْأَکْرَمُ(۳) الَّذِی عَلَّمَ بِالْقَلَمِ(۴)». این یعنی قرآن از همان ابتدا با علم و آموزش پیوند خورده‌است و در آموزه‌های اسلامی، تعلیم و تعلّم امری عبادی تلقی می‌شود.

ایمانی‌مقدم خاطرنشان کرد: برخی بر این باورند که شکل‌گیری نهاد دانشگاه در جهان مدرن، با نگاهی استعماری و با هدف تضعیف قدرت دین، مذهب و مرجعیت دینی صورت گرفته است. فارغ از صحت این دیدگاه، آنچه اهمیت دارد این است که باید به‌دنبال ایجاد دانشگاه‌هایی باشیم که دانشجو هنگام ورود به عرصه علم، احساس ورود به فضایی دینی داشته باشد. در چنین فضایی است که پوشش، گفتار، رفتار و سبک زندگی دانشجو به‌صورت طبیعی تنظیم خواهد شد.

وی ادامه داد: در مقابل، حوزه‌های علمیه نیز برای فهم عمیق‌تر دین و تبلیغ مؤثرتر آن، ناگزیرند به علم روز مجهز شوند. وحدت حوزه و دانشگاه نه یک تاکتیک مقطعی، بلکه یک راهبرد عمیق برخاسته از فهم دینی است. هرچند در سال‌های پس از انقلاب بر این موضوع تأکید فراوان شده، اما تحقق کامل آن با موانع و چالش‌هایی همراه بوده است.

 رئیس نمایندگی نهاد رهبری در دانشگاه فردوسی مشهد، با اشاره به اینکه در حال حاضر ده‌ها مرکز تخصصی در حوزه‌های علمیه در زمینه علوم انسانی فعالیت می‌کنند، گفت: مراکزی مانند پژوهشگاه حوزه و دانشگاه، دانشگاه باقرالعلوم، مؤسسه امام خمینی(ره)، پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی و پژوهشگاه فرهنگ و معارف اسلامی در حوزه‌هایی چون سیاست اسلامی، اقتصاد اسلامی و روان‌شناسی اسلامی آثار ارزشمندی تولید کرده‌اند.

وی بیان کرد: در دانشگاه‌ها نیز دروس معارف اسلامی بخش مهمی از آموزش عمومی را تشکیل می‌دهد و غالباً توسط اساتید دین‌شناس حوزوی و دانشگاهی، تدریس می‌شود. همچنین رونق مراسم‌ دینی مانند اعتکاف، هیئت‌ها و فعالیت‌های فرهنگی-مذهبی در دانشگاه‌ها از نشانه‌های مثبت این مسیر است.

دینی شدن علم مقدمه شکل‌گیری جامعه‌ای اسلامی است

ایمانی‌مقدم، دینی شدن علم به معنای واقعی را از گام‌های اساسی دانست و خاطرنشان کرد: علم دینی، دانشی است که در علوم پایه و فنی دارای مبدأ و معاد باشد و در علوم انسانی، انسان را به‌عنوان «خلیفةالله» معرفی و تقویت کند. تحقق چنین نگاهی، ما را به غایت نهاییِ تشریع اسلام، که شکل‌گیری جامعه مطلوب و تمدن نوین اسلامی است، نزدیک می‌کند.

رئیس نمایندگی نهاد رهبری در دانشگاه فردوسی مشهد، علوم انسانی را علومی عمدتاً وارداتی‌ دانست و ادامه داد: برای رسیدن به تمدن نوین اسلامی، ابتدا باید نگاهی انتقادی به علوم انسانی موجود داشت. در این راستا گام نخست، بومی‌سازی علوم انسانی، گام دوم تحول در این علوم و گام سوم توحیدی‌کردن آن‌ها هست و این نیازمند مجاهدت‌های علمی است.

وی تصریح کرد: در طول تاریخ همواره افراط و تفریط، چه در قالب تحجر و نفی عقلانیت و چه در قالب بی‌توجهی به مظاهر دین، وجود داشته‌ است. در مقابل همواره خط اصیلی وجود داشته که از زمان ائمه اطهار(ع) تاکنون، بر پیوند عقلانیت و دین تأکید کرده است. آثار متفکرانی چون امام خمینی(ره)، شهید مطهری و علامه طباطبایی، در همین راستا قابل تحلیل هستند.

رئیس نمایندگی نهاد رهبری در دانشگاه فردوسی مشهد، فقیه واقعی را کسی خواند که علاوه بر تسلط بر میراث گذشته، توان تطبیق آموزه‌های دینی با مسائل روز را داشته باشد و بیان کرد: در حال حاضر که جهان وارد عصر هوش مصنوعی، فناوری‌های نوین و حکمرانی دیجیتال شده‌است، فقه و اندیشه دینی نیز باید پاسخی مناسب برای ارائه در این حوزه‌ها داشته باشد.

ایمانی‌مقدم، راه سعادت بشر را پیوند دو بالِ علم و دین دانست و افزود: علم بدون اخلاق و معنویت می‌تواند بسیار خطرناک باشد و معنویت بدون عقلانیت نیز به انحراف منجر خواهدشد. تحول در نظام آموزشی، چه در حوزه و چه در دانشگاه، ضرورتی اجتناب‌ناپذیر است ضمن اینکه وحدت عمیق‌تر حوزه و دانشگاه پیامدهای گستردۀ مطلوبی به همراه خواهد داشت.

انتهای پیام