طی ادوار تاریخی گذشته فقدان امنیت و نگرانی عمومی باعث شده بود که مردم در برخی از نقاط کشورمان به ویژه در ایامی که قدرت سلاطین و امرای محلی به سستی می‌گرایید، به منظور مقابله با حملات غارتگران، فرصت‌طلبان، اشرار محلی و متجاوزین اقدام به ساخت دیوارهای عظیم و حفر خندق در اطراف شهرها کنند و با ساختن برج‌ و بارو، دروازه‌های آهنی، راه‌های زیرزمینی و گماشتن عده‌ای دیده‌بان برای مراقبت دائمی از آنها، خود برای تامین امنیتشان اقدام کنند.

شهر میراث جهانی یزد نیز تا اواسط دوره‌ی قاجار به وسیله دیوارهایی محصور شده بود که آن را در برابر یورش‌های بیرونی حفظ می‌کرد و این کار عملاً شهر را به‌صورت قلعه‌ای درآورده بود که تنها از طریق دروازه‌های موجود در باروها، با فضاهای خارج از آن ارتباط برقرار می‌کرد.

مردم یزد بنا بر شواهد تاریخی، هیچگاه یک جامعه جنگ‌طلب نبوده و در طول تاریخ همیشه ترجیح می‌دادند که به دور از غوغای جنگ زندگی کنند ولی با این حال آنها نیز بهترین روش برای حفاظت از شهرشان در برابر حمله‌ی بیگانگان را ایجاد مانع در راه پیشروی و دسترسی سریع آن‌ها به شهر می‌دانستند و به همین دلیل پیرامون یزد، حصار و بارو ‌ساخته و خندق حفر کرده بودند.

البته از تاریخ و زمان ساخت اولین باروی یزد و تعداد دروازه‌های آن اطلاعات دقیقی در دست نیست اما آن‌چه مسلم است این دیوارها در طول تاریخ شهر، مدام جابه‌جا و بازسازی شده بود.

بر طبق سفرنامه‌های موجود، شهر یزد در قرن چهارم هجری، دو دروازه به نام‌های باب ایزد و باب المسجد داشت ولی در دوران سلجوقیان و حدود سال ۴۳۲ هجری یعنی بیش‌ از یکهزار سال پیش، به دستور «علاءالدوله کالنجار» حاکم یزد، حصاری گرد شهر کشیدند و چهار دروازه با درهای آهنین بنام‌های «کوشک نو»، «قطریان» (دروازه شاهی)، «مهریجرد» (دروازه مهریز) و «کیا» برای آن باز کردند که از همان زمان با ایجاد بارو و دروازه‌ها در گرد شهر، تغییر و تحول اساسی در یزد شکل گرفت و تبدیل آن به شهری منسجم و معتبر آغاز شد.

مستندان تاریخی نشان می‌دهد که بعد از ساخت مریم‌آباد(یکی از محلات کنونی شهر) در سال ۶۱۰ هجری قمری، دروازه‌ای بر حصار یزد به ‌نام دروازه «مادر امیر» (مال امیر یا مالمیر) برای رفتن به این آبادی باز شد.

همچنین در زمان حکومت آل‌مظفر، بخش‌هایی از شهر مثل کوچه‌ی سنبلان، کوچه محمد جلال، کوچه صندوقیان، باغ بهشتی، مدرسه اتابک سام و کوچه جنب آن، دارالشفای صاحبی، محله ایلچی‌خان، مزار شرف الدین خضر، کوچه پای بوز، سنجدستان و باب کیا در بیرون حصار شهر قرار داشتند که به دستور امیر مبارزالدین محمد در سال ۷۴۷ هجری قمری، با ایجاد باروی جدیدی از دروازه شاهی تا دروازه مالمیر، این محلات بیرون شهر را به داخل آوردند و هفت دروازه شامل مهریجرد، شاهی، ایلچی‌خان، کوشکنو، مالمیر، سعادت و دروازه نو با درهای آهنی برای شهر باز کردند که بعدها در دوره صفویه، دروازه‌ سعادت و دروازه نو مسدود شدند.

حدود ۲۷ سال بعد شاه نصرت الدین یحیی حاکم وقت یزد، خندقی دور این حصار حفر کرد و در کنار هر دروازه برجی بنا نهاد و  حدود سال ۹۸۹ هجری قمری نیز، دروازه دیگری موسوم به دروازه دولت ایجاد شد.

اکنون تنها بخش‌هایی از این حصار تاریخی در این شهر میراث جهانی باقی مانده و بخش‌های زیادی از آن به‌علت افزایش جمعیت و گسترش شهر یا به‌دلیل فرسودگی و ویرانی از بین رفته است اما با این وجود میراث فرهنگی استان یزد از سال جاری مرمت این حصار تاریخی را در دستور کار خود قرار داده است.

ابراهیم کاظم‌نژند باستان‌شناس و ناظر عالی طرح مرمت و بازسازی برج‌ و باروی شهر تاریخی یزد در گفت‌وگو با ایسنا درهمین رابطه تصریح کرد: حصار ایلخانی-تیموری شهر تاریخی یزد با دو شماره ۹۵۶ با عنوان «برج‌وباروی یزد» با قدمت آل مظفر و همچنین ۱۵۱۵۹ با عنوان «قلعه کهنه» با قدمت تیموری به ثبت ملی رسیده ‌است.

وی با بیان این که این حصار دارای طولی برابر با ۴۷۰۸ متر است، افزود: حصار مذکور مساحتی حدود ۸۰ هکتار از بافت تاریخی شهر یزد را در درون خود احاطه کرده است.

کاظم‌نژند در همین خصوص یاداور شد: شهر تاریخی یزد با شماره ۱۵۰۰۰ در سال ۱۳۸۴ به ثبت ملی رسیده است که حصار تاریخی شهر نیز بخشی از آن به حساب می‌آید.

وی خاطرنشان کرد: همچنین محدوده‌ی عرصه‌ شهر تاریخی یزد به ‌دلیل معماری تاریخی ارزشمند و بافت سنتی دست نخورده‌اش به عنوان اولین و تنهاترین شهر ایران در ۱۸ تیرماه سال ۱۳۹۶ شمسی(۲۰۱۷ میلادی)  در فهرست میراث جهانی یونسکو به ثبت رسیده است.

به گفته این باستان‌شناس، حصار تاریخی شهر یزد مربوط به دوره‌های اتابکان، آل بویه و آل مظفر بوده و حتی تا دوران قاجار نیز وجود داشته و در واقع طی ادوار مختلف و با گسترش شهر، جابه‌جا و بزرگ‌تر شده ‌است به طوری که در ابتدا این حصار دارای چهار دروازه شامل دروازه شاهی، دروازه مهریز، دروازه کوشک نو و دروازه مالمیر بوده ولی با توسعه آن تعداد دروازه‌ها به هشت مورد و در برخی دوره‌ها حتی به ۱۲ دروازه افزایش یافته که هنوز هم آثار برخی از آنها موجود است.

وی با اشاره به اهتمام میراث فرهنگی به مرمت حصار دوره آل مظفر که بخش‌هایی از آن تخریب شده است، اظهار کرد: البته پیش از این نیز مطالعاتی از سوی میراث فرهنگی استان در مورد حصار تاریخی شهر و مرمت‌ بخش‌هایی از آن به صورت موردی انجام شده بود ولی امسال نگاه متمرکز و جامعی جهت مطالعه و مرمت این بنا در دستور کار میراث فرهنگی استان قرار گرفته است.

کاظم‌نژند ادامه داد: به همین منظور و براساس نقشه‌برداری‌های سه‌بعدی، مستندات جغرافیایی و تصاویر هوایی مربوط به سال ۱۳۳۵، مطالعات طرح توسط مشاور انجام و نقشه جامع حصار مذکور تهیه شده تا نسبت به احیا و باززنده‌سازی بخش‌های تخریب شده‌ی آن اقدام شود.

به گفته وی، از مجموع ۴۷۰۰ متر طول حصار مذکور، ۱۲۶۵ متر مسیر نیازمند بازسازی عین به عین، ۱۴۲۸ متر نیازمند مرمت اساسی و ۳۰۰ متر نیز نیازمند مرمت جزئی است که هم اکنون در قالب ۱۲ کارگاه مرمت در حال انجام است.

وی با بیان این که برج و باروی یزد دارای ارتفاع بین ۹ تا ۱۳ متر و عرض ۱.۴ متر که در برخی بخش‌ها پشت‌بندهایی ۲ متری به این عرض افزوده می‌شود، گفت: امسال ۱۰ میلیارد تومان از محل اعتبارات ملی و استانی برای مطالعه و مرمت بخشهایی از این حصار در نظر گرفته شده که طی آن ۱۵۰ متر به طول حصار اضافه و بخش‌هایی نیز مرمت خواهد شد.

کاظم‌نژند با اشاره به این که خوشبختانه با اقدامات فرهنگی که در زمینه احیای این حصار مانند نصب بنرهایی در محل مرمت سازه  صورت گرفته است، در برخی از بخش‌ها مانند خیابان سیدگلسرخ شاهد همکاری مالکین مجاور حصار برای مرمت دیوارهای برج و باروی تاریخی شهر هستیم.

وی ابراز امیدواری کرد با تداوم این توجه و حمایت مسئولان ارشد استان و تأمین اعتبارات لازم، این طرح طی چند سال آینده به طور کامل مرمت و در جهت توسعه گردشگری این شهر میراث جهانی مورد بهره برداری قرار گیرد.

این مسئول یکی از ویژگی‌های این طرح مرمتی که نیازمند تولید ۴۰ هزار قطعه خشت است را تولید و مصرف این خشت‌ها در محل اجرای طرح خواند که به نوعی یک رکورد نیز بشمار می‌آید.

وی پیش‌بینی کرد: دروازه شاهی این حصار تاریخی در سال جاری و دورازه مهریز نیز تا اوئل سال آینده تکمیل شود و در ادامه نیز بخش‌هایی مانند دارالحکومه‌ یزد(دروازه دولت) که هم اکنون در دست مطالعه است، براساس شواهد و مستندات بازسازی شود.

کاظم‌نژند در پایان ابراز امیدواری کرد با مرمت برج و باروی یزد، در بخش‌هایی از آن امکان تردد گردشگران و علاقمندان به این حوزه بر روی دیواره‌های این حصار تاریخی و مشاهده بافت تاریخی بر فراز آن مشابه دیوار چین فراهم شود.

انتهای پیام