شب یلدا، طولانی‌ترین شب سال، یکی از کهن‌ترین آیین‌های فرهنگی ایرانیان است که قرن‌هاست در بستر زندگی اجتماعی این سرزمین جریان دارد. این شب، صرفاً یک مناسبت تقویمی نیست، بلکه بازتابی از پیوند عمیق انسان ایرانی با طبیعت، زمان و مفهوم امید است؛ پیوندی که در قالب دورهمی‌های خانوادگی، جشن، گفت‌وگو و شادی، از نسلی به نسل دیگر منتقل شده است.

در شرایطی که جامعه امروز با چالش‌هایی همچون کاهش تعاملات اجتماعی، تغییر سبک زندگی و تضعیف برخی پیوندهای جمعی مواجه است، بازخوانی کارکردهای فرهنگی و اجتماعی آیین‌هایی مانند شب یلدا، اهمیت ویژه‌ای پیدا می‌کند. پرداختن به این مناسبت‌ها از منظر جامعه‌شناختی می‌تواند نشان دهد که چگونه سنت‌های ملی همچنان نقش مؤثری در تقویت همدلی، انسجام اجتماعی و هویت جمعی ایفا می‌کنند.

جایگاه شب یلدا در فرهنگ ایرانی

رئیس پژوهشکده تحول در علوم انسانی دانشگاه شیراز و عضو هیأت علمی گروه جامعه‌شناسی این دانشگاه، در گفت‌وگو با ایسنا، با تشریح جایگاه شب یلدا در فرهنگ ایرانی اظهار کرد: معمولاً ایرانی‌ها به این دلیل که در یک منطقه جغرافیایی بسیار ممتاز قرار گرفته‌اند، از شرایط طبیعی خاصی برخوردار بوده‌اند. این سرزمین دارای چهار فصل مشخص است و سکونت ایرانیان در آن نیز از قدمت تاریخی زیادی برخوردار است.

سید سعید زاهد زاهدانی افزود: همین ویژگی‌ها باعث شده است که زندگی ایرانیان از گذشته تا امروز، رابطه‌ای منظم و معنادار با طبیعت داشته باشد و رفتارهای اجتماعی نیز بر اساس این نظم طبیعی شکل بگیرد. به همین مناسبت، آغاز هر فصل در فرهنگ ایرانی معمولاً با یک جشن یا آیین همراه بوده است.

وی ادامه داد: برای مثال، ما عید نوروز را در ابتدای بهار داریم، جشن‌های مرتبط با آغاز تابستان را در فرهنگ خود می‌شناسیم، مهرگان را در ابتدای پاییز برگزار می‌کنیم و شب یلدا را نیز در ابتدای زمستان داریم. این جشن‌ها بیانگر نوعی هماهنگی میان زندگی اجتماعی و تغییرات طبیعی هستند.

یلدا؛ عبور از تاریکی با امید

این عضو هیأت علمی دانشگاه شیراز با اشاره به ویژگی خاص شب یلدا گفت: شب یلدا به این دلیل اهمیت پیدا می‌کند که طولانی‌ترین شب سال است. در چنین شبی، مردم سعی می‌کنند با جشن، شادی و دورهمی، این شب طولانی را پشت سر بگذارند و وارد روزی شوند که از آن به بعد، طول روزها بیشتر می‌شود.

وی تصریح کرد: به عبارت دیگر، در شب یلدا این امید وجود دارد که از فردا، خورشید بیشتری خواهیم داشت و این روند ادامه پیدا می‌کند. همین معنا باعث شده است که شب یلدا به‌طور عمده جشنی برای ایجاد امید، همدلی و نشاط اجتماعی باشد.

زاهد زاهدانی در ادامه افزود: مردم تلاش می‌کنند در این شب، با فراهم کردن میوه، شیرینی، آجیل و هر آنچه در توان دارند، دور هم جمع شوند، کنار یکدیگر بنشینند و این شرایط را جشن بگیرند. این رفتارها نشان می‌دهد که شب یلدا صرفاً یک آیین نمادین نیست، بلکه فرصتی برای تقویت روابط انسانی و اجتماعی است.

نقش مناسبت‌های ملی در همبستگی اجتماعی

وی در پاسخ به پرسشی درباره نقش این‌گونه مناسبت‌ها در همبستگی اجتماعی بیان کرد: جشن‌ها و سنت‌ها به طور کلی برای ایجاد همبستگی اجتماعی شکل گرفته‌اند. یکی از انواع مهم همبستگی اجتماعی نیز همبستگی ملی است که این آیین‌ها به شکل جدی به آن کمک می‌کنند.

زاهد زاهدانی گفت: اعیادی که برای فصل‌های مختلف در نظر گرفته شده‌اند، تقریباً در سراسر فلات ایران و حتی در مناطق اطراف آن با نوعی اجماع فرهنگی همراه هستند. بسیاری از این مناطق، امروز ممکن است از نظر سیاسی جزو ایران یا جمهوری اسلامی ایران محسوب نشوند، اما فرهنگ ایرانی در آن‌ها حضور دارد.

وی ادامه داد: به همین دلیل می‌بینیم که آیین‌هایی مانند نوروز و برخی دیگر از جشن‌های سنتی ایرانی، همچنان در بسیاری از کشورهای اطراف ایران با قوت برگزار می‌شوند. این مسئله به شکل‌گیری و تقویت همبستگی فرهنگی کمک می‌کند و در داخل کشور نیز طبیعتاً به تقویت همبستگی ملی منجر می‌شود.

به گزارش ایسنا، برآیند این نگاه جامعه‌شناختی نشان می‌دهد که شب یلدا فراتر از یک سنت تاریخی، کارکردی زنده و پویا در جامعه ایرانی دارد. این آیین کهن با تأکید بر امید، همدلی، دورهمی و اشتراکات فرهنگی، همچنان نقشی مؤثر در تقویت پیوندهای اجتماعی و همبستگی ملی ایفا می‌کند و یادآور این واقعیت است که سنت‌های ریشه‌دار می‌توانند در مواجهه با تحولات اجتماعی امروز، همچنان معنا و کارکرد خود را حفظ کنند.

انتهای پیام