محسن جوادی، معاون فرهنگی وزیر فرهنگ و ارشاد اسلامی در گفتوگو با ایسنا که در محل این خبرگزاری انجام شد، درباره حضور دوبارهاش در کسوت معاونت فرهنگی بعد از سه سال و ارزیابیاش از این حوزه در این سالها گفت: همانطور که اشاره شد، بنده تجربه معاونت فرهنگی را داشتم و در همان دوره، کرونا وقفه جدیای در روند کارها و برنامههایی که داشتیم ایجاد کرد و امکان محقق شدن آرزوها و آرمانهایی که داشتیم، وجود نداشت. طبیعتا برداشت و جمعبندی از موانعی که نمیگذارد تا به اهدافی که میخواهیم در حوزه نشر کتاب، حوزه نویسندگی و فعالیتهای فرهنگی مربوط به انجمنها و تشکلها برسیم داشتم. سعی کردم آنها را در اختیار دوستانی که بعداً پست میگیرند، قرار دهم اما اینکه دوباره خودم برگردم، در ذهنم نبود. فکر میکردم آنچه باید انجام میشد انجام دادیم و دوستان دیگری میآیند و کار را ادامه میدهند اما چرخش روزگار بهگونهای شد بهرغم اینکه در دوره جدید قرار شد در پژوهشگاه فرهنگ، هنر و ارتباطات مسئولیت داشته باشم، به حوزه معاونت فرهنگی آمدم. تقریبا مدتی دو مسئولیت داشتم. حالا سعی میکنم به آنچه رسیده بودم و فکر میکردم مشکلات جدی فرهنگی است، رسیدگی کنم.
او سپس افزود: در ابتدا یکسری کارهای ناتمام از قبل مانده بود، تعهدهایی از قبل بود که باید انجام میدادیم و هنوز اختیار کامل اداره امور دست ما نبود. در واقع تعهدها و برنامههایی بود که باید انجام میدادیم و هزینههایی میکردیم که از قبل متعین و مدیریت شده بود. تا بخواهیم برنامههای خودمان را شروع کنیم متأسفانه جنگ تحمیلی ۱۲ روزه پیش آمد و بازخوردها و پیامدهای جنگ کل برنامهها را متوقف کرد. در شرایطی که برای کشور پیش آمده بود، خیلی نمیتوانستیم برنامههای خود را پیگیری کنیم اما کارها را رها نکردیم و سعی کردیم با آن کنار بیاییم. مطمئن بودیم شرایط بهتر میشود که بهتر هم شد و انشاءالله بهتر هم خواهد شد و امیدواریم بتوانیم روند کارها را ادامه دهیم.
نمیخواهیم تحول اساسی ایجاد کنیم
جوادی با اشاره به ظرفیت تجربه اندوخته دوره قبل خود، خاطرنشان کرد: نمیگویم میخواهیم تحول بنیادی و اساسی ایجاد کنیم زیرا کاری نیست که صرفاً از معاونت فرهنگی برآید بلکه مجموعه دولت و موسسههای فرهنگی بیرون از دولت باید دست به دست هم دهند تا تحول اساسی در فرهنگ زیست اجتماعی تا فعالیتهای فرهنگی داشته باشم. سعی میکنیم در آنچه به ما مربوط است، کم نگذاریم. به لحاظ اخلاقی اگر مسئولیتی را میپذیرید باید الزمات آن مسئولیت را انجام دهید. شروع جدیدی داریم و برنامههای جدیدی در راستای تکمیل آنچه فکر میکردیم، در حوزه فرهنگ لازم است انجام شود خواهیم داشت.
اقتصاد فرهنگ؛ اساسیترین چالش
او درباره اینکه چالشهای این حوزه را چه چیزی میداند، توضیح داد: یکی از چالشهای اساسی، اقتصاد نشر و اقتصاد فرهنگ است. این موضوع گاه به گونهای مطرح میشود که انگار فعالیتهای اقتصادی و بازار ماهیتا نمیتوانند با کار فرهنگی مرتبط شوند و از این جهت فرهنگ و فعالیتهای فرهنگی مبتنی بر کمکهای دولتی و موسسات است. چنین مفهومی جا افتاده است و فعالیتهای اقتصادی نتوانستند با فعالیتها فرهنگی مرتبط شوند؛ البته منظورمان از فعالیتهای اقتصادی، فعالیتهای اقتصادی منطقی و قابل دفاع است که با فرهنگ و فعالیتهای فرهنگی و نشر کتاب عجین شود مثلا فعالیتی که حق نویسنده را ادا کند و زندگی او را بچرخاند؛ چیزی که الان نیست.
معاون فرهنگی وزیر ارشاد اقتصاد نشر را چالش اساسی و مزمنی خواند که منحصر به یک دولت نبوده و در همه دورهها دیده میشود و اظهار کرد: گاه تلاشهایی در این زمینه صورت گرفته اما عموما نگاه این است که با تزریق بودجه کمکی به این حوزه شود. نمیگویم این کار بد است، این خوب است و در همه جای دنیا هم حمایتهایی صورت میگیرد.
او تأکید کرد: ظرفیت نشر و کار فرهنگی در ایران بهقدری بالا است که اقتصاد آن یکدهم اقتصاد فعلی نیست و میتواند تقویت شود. این اتفاق چگونه میافتد؟ از طریق افزودن تقاضا، اضافه کردن سرانه مطالعه، درگیر کردن دانشجویان و دانشآموران با کتابهای غیردرسی، درگیر کردن بدنه کارگری و بدنه اداری با کتاب. رئیسجمهور کشورمان در مراسم پایانی مربوط به نهاد کتابخانههای عمومی، هم به این موضوع اشاره کرده و گفته بود چرا نباید سیستمی داشته باشیم که کتاب را در اختیار کارمندان قرار دهد. مدلهای مختلفی میتوانیم برای در اختیار قرار دادن کتاب تعریف کنیم و این موضوع میتواند بازار مناسبی ایجاد میکند.
جوادی ادامه داد: تقویت اقتصاد فرهنگی پیوست دیگری هم دارد و آن راه پیدا کردن محصولات فرهنگی ایرانی به بازارهای اقتصادی بیرون از ایران است و این موضوع میتواند برای اقتصاد به صورت کلی و اقتصاد فرهنگی ایران مفید باشد. خود ایرانیان خارج از کشور نیز هستند که کتاب ایرانی در دسترسشان نیست. تقاضا هم در این زمینه وجود دارد اما سازوکاری نداریم که کتابها را در اختیارشان قرار دهیم. بنابراین به نظر میآید یکی از چالشها این است. اگر چرخه درست کار کند. خیلی از جوانان که درگیر نویسندگی، کار نشر و کار فرهنگی هستند میتوانند بهتر کار کنند.
او خاطرنشان کرد: فرهنگ چیزی نیست که شما بتوانید با آن تجارت کنید، این نگاه قابل دفاع نیست. شاید تجارتهای عجیب و سودآور در حوزه فرهنگ نشود و نمیخواهم بگویم اشکالی دارد یا نه، عملا امکانش وجود ندارد. اینکه چرخه خوبی از نظر اقتصادی راه بیفتد و ما بتوانیم به حد مطلوبی برسانیم میتواند کمک کند.
محسن جوادی در پاسخ به اینکه کشورهای خارجی در حمایت از ادبیات بهویژه ادبیات کلاسیک و دسترسپذیر کردن کتاب برای همه اقشار، کتابهای ارزانقیمت تولید میکنند و آیا میتوان از تجربه آنها استفاده کرد، گفت: به هرحال برای چرخش اقتصاد نشر جاهایی لازم است شما حمایت کنید تا هویت ملیتان تقویت شود، مثلاً ادبیات کلاسیک تقویت شود و همه کشورها هم این کار را میکنند. در ایران شکلهای دیگری برای این موضوع داریم. فرض کنید خرید کتاب، ارائه تخفیف و... اما این کارها به صورت نظاممند نبودهاند. البته طرحی در حمایت از ادبیات کلاسیک و ادبیات معاصر فارسی در آستانه نهایی شدن است که صحبتهای اولیه شده و وزیر ارشاد نیز پشت این موضوع است. جلساتی با سازمان برنامه و بودجه داشتند اما اینکه به چه شکل باشد، مشخص نشده است.
او یادآور شد: ادبیات کلاسیک ایران در دسترس مردم بوده و اکثر خانوادههای ایران کتابهای ادبیات کلاسیک را دارند و اینطور نیست در دسترس نباشد اما تصحیحها و کارهای جدیدی درباره ادبیات کلاسیک از کتابهایی است که میشود به آن اشاره کرد.
قیمت کاغذ نگرانکننده است
معاون فرهنگی وزیر فرهنگ و ارشاد اسلامی همچنین درباره مسئله کاغذ، از واردات کاغذ تا موضعش درباره حمایت از تولید داخلی نیز بیان کرد: کاغذ یکی از ملزومات نشر و لوازم اصلی نشر است و اگر نباشد نشر کتاب سخت میشود. درست است که نشر دیجیتال شکل گرفته اما اساس نشر کاغذ است و همیشه باید فکری برای آن کنیم. در دولت گذشته یک مورد کاغذ نشر ثبت سفارش شده بود که این کاغذ به دست ما نرسیده است، اندازه و حجم سفارش هم زیاد است. امیدوارم این کاغذها در اختیار ما قرار بگیرد و با توزیع آن بتوانیم در بازار تأثیر بگذاریم.
تولید کاغذ نتوانسته به نتیجه برسد
او با بیان اینکه بهرغم اینکه مبنای دولت حمایت از تولید داخلی است، گفت: درباره کاغذ باید کیفیت، کمیت و قیمت به گونهای باشد که تولید آن ارزش داشته باشد. در سه_چهار سال گذشته این مسیر نتوانسته به نتیجه برسد. البته این به این معنا نیست که نمیخواهیم از تولیدکننده داخلی حمایت کنیم. یکی از اولویتهای ما تولید کاغذ داخلی است اما اشکالاتی وجود دارد که در اختیار ما نیست؛ مثلا یکی از مجموعههای آماده ما مشکل برق دارد و تصمیمگیری درباره این مسئله به وزارتخانههای دیگری مربوط میشود.
معاون فرهنگی وزارت ارشاد با اشاره به افزایش قیمت و نوسان قیمت کاغذ در بازار گفت: قیمت کاغذ نگرانکننده است و همچنان اضافه میشود. دولت برای ایجاد توازن تصمیم گرفت مقداری ارز مبادلهای برای واردات کاغذ نشر در نظر بگیرد و رقمی را تخصیص دادهاند. مقدمات کار انجام شده و ثبت سفارش را شروع کردند و ظرف یکی دو ماه آینده واردات خواهیم داشت. البته بخشی از کاغذها در آستانه ترخیص هستند و اگر بتوانیم کار ترخیص را انجام دهیم، میتوانیم طبق تجربهای که از قبل داشتیم کاغذها را بین ناشران توزیع کنیم که هم مقداری نیاز ناشران را مرتفع میکند و هم میتواند بر قیمت کاغذ تأثیر بگذارد. اما اینکه به صورت کامل نیاز کشور را بر روی تولید کاغذ داخلی سرمایهگذاری کنیم، اینطور نیست و بخشی را میتوانیم سرمایهگذاری کنیم. این چیزی نیست که تحمیل کنیم باید اتفاق بیفتد و این اتفاق افتادن مقدماتی دارد و ما در این مقدمات میتوانیم کمک کنیم.
اشکال داشتیم اما تخلف نه
او درباره تجربه کارگروه توزیع کاغذ در دوره پیشین که تجربه چالشبرانگیزی بوده است، اظهار کرد: هر کاری اشکلاتی دارد، بهویژه کارهایی که در حوزه اقتصادی و تخصیص چیزی باشد زیرا شاخصهای مختلفی مطرح میشود. ما شنونده هستیم و در دوره قبل هم شنونده بودیم و در جایی که لازم بود مداخله میکردیم. در دوره قبل نهادهای نظارتی روند تخصیص و توزیع کاغذ را بررسی کردند و اینگونه نبود که بگویند این اشکال و ایراد یا تخلف وجود داشت. برخی میگفتند ما سند داریم اما در بررسیها اینطور نبود. من که عهدهدار بررسی نبودم. نهادهای نظارتی در فاصلهای که دولت تغییر کرد، بررسی کردند و چیزی نبود که به صورت جدی به ما تذکر دهند که این تخلف بوده است یا به ما اطلاع ندادند. عینا هم تجربه قبل را تکرار نخواهیم کرد، اصلاحاتی داریم. ما میخواهیم بر اساس واقعیتها تصمیم بگیریم و فکتها و واقعیتی مبنی بر اینکه تخلفی را نشان دهد، وجود نداشت. نمیگویم کار اشکالی نداشت، همه کارها اشکال دارد و اگر اشکال را ببینیم تصحیح میکنیم.
جوادی خاطرنشان کرد: حرف زیاد میشنویم اما شنیدهها را مبنا قرار نمیدهیم بلکه چیزهایی را که مستند هستند، مبنا قرار میدهیم و اگر اشکالی وجود داشته باشد، قطعا ایستادگی خواهیم کرد. اینها بیتالمال و سهم مردم است، خودمان ذینفع نیستیم. هر مدیری مجبور است کارها را از کانالی پیش ببرد، من توزیعکننده نیستم، من میتوانم نظارت داشته باشم و در عین حال گزارشهای تخلف را جدی بگیرم.
ممیزی اصلاح میشود؟
معاون فرهنگی وزیر فرهنگ و ارشاد اسلامی درباره رویکرد خود به ممیزی آن هم در دنیای ارتباطات و دسترسی به اطلاعات گفت: گاه بحث، نظری است. اینکه به لحاظ نظری الگوی ممیزی را مفید میدانید یا نه و اشکالات چیست؟ نه فقط درباره ممیزی بلکه درباره هر قانون دیگری میتوان بحث کرد. آنچه مشی ما در معاونت فرهنگی است، این است که ضوابط قانونی الزامی هستند نه تفسیرها و ضوابط سلیقهای. آنچه در قانون آمده بعضا چارچوب اخلاقی درستی هم دارد؛ مثلا مسائل اخلاقی و مسائل امنیت اجتماعی و اقوام. البته قانون افزودههایی دارد که به مرور اضافه شدهاند؛ مثلا کسی قانون را تفسیر کرده است. تلاش داریم این ممیزی را به چارچوبهای قانونی نزدیک کرده و از آییننامهها که بر اساس سلیقه هستند، دور کنیم. هرچند سلیقهها همچنان هم وجود دارد زیرا همان قانون با سلیقه افراد مختلف تدوین شده است.
او تأکید کرد: سعیمان این است ممیزی را به چارچوب قانونی بدون اضافات و چیزهایی که وجه قانونی ندارند بلکه سلیقهای هستند، نزدیک کنیم، البته شفاف و با رعایت حق اعتراض فرد. البته خود ناشران این این مسائل را رعایت میکنند و مواردی طبیعتا پیش میآید که میخواهیم آنها را به حداقل برسانیم تا کسی که با زحمت کتاب را نوشته، در مسیر چاپ نماند.
جوادی در ادامه گفت: کاری که میتوانیم انجام دهیم این است که چارچوب قانونی را روشنتر کنیم تا سلیقهها کمتر شود. همچنین جایی برای اینکه اعتراض فرد شنیده شود و درباره آن صحبت کنند وجود داشته باشد تا مسئله سریع حل شود، جایی که ابهام و اشکال وجود دارد، خرد جمعی صورت بگیرد و با خود ناشر و مؤلف گفتوگو شود.
او همچنین گفت: البته شما میتوانید درباره قانونی در مجلس و شورای انقلاب فرهنگی بحث کنید و آنها را اصلاح کنید اما تا جایی که قانون موجه و اخلاقی است. این مسائل مربوط به بحث نظری است اما از نظر شخصی من تا جایی که به وجدان اخلاقی آسیب نرساند، سعی میکنم این کار را نکنم.
او درباره اینکه آیا ممیزی اصلاح خواهد شد، گفت: اصلاحیه به این معنا که قانون در مرحله اجرا باید ضوابط و بندهایی داشته باشد. اینها همان اصلاحیههایی هستند که انجام میشود.
فرهنگ ایران، فرهنگ جهانی است
معاون فرهنگی وزیر فرهنگ و ارشاد اسلامی همچنین درباره مسئله گسترش فرهنگ و ادبیات ایران در فراسوی مرزها که بارها از آن سخن گفته است، توضیح داد: فرهنگ ایرانی یک فرهنگ جهانی است و عمقش برای منطقه و قوم خاصی دیده نشده است. برای همین است کسی چون ابنبطوبه در سفرنامه خود میگوید در دریای چین میدیدم شعر سعدی را میخوانند با اینکه ارتباطات به شکل امروزی وجود نداشته است. این نشان میدهد شعر ایران عمق و ظرفیت زیادی دارد. ادبیات معاصرمان نیز متأثر و در پیوستگی فرهنگ کهن ماست. من نگاه مثبتی به ادبیات معاصر دارم.
او با طرح این مسئله که فرهنگ کهن و معاصر ما ظرفیت زیادی دارد اما چه کار میتوانیم بکنیم تا جهانی شود، گفت: یکی از راهها این است که بتوانیم فرهنگمان را به زبانهای دیگر ترجمه کنیم یا اگر ترجمه شده، به شکلهای مختلف چون پادکست ارائه دهیم و از آن حمایت کنیم و تولیدات را در اختیار نسل جوان قرار دهیم. نسل جوان خیلی از کشورها، به دنبال معنویت هم هستند و صرفا نسلی نیستند که نگاه منفی داشته باشند و به همین دلیل در غرب به بودا و آیین هندو توجه میشود. این ظرفیت در کشور ما نیز وجود دارد که باید آن را خوب ارائه دهیم. اینکه بتوانیم مایههای اصیل فرهنگمان را ارائه دهیم، یکی از اهداف ماست.
جوادی در ادامه یادآور شد: البته در غرب هم کارهایی صورت گرفته و اینطور نیست که خودمان شروعکننده باشیم. خود آنها آثار ایرانی را ترجمه کردهاند اما هنوز به خیلی از زبانها ترجمه نشده است. اگر بتوانیم این کار را در زبانهای پرمخاطب چون زبان اسپانیایی، عربی و چینی انجام دهیم، میتواند عقبه فرهنگی ایران را نشان دهد. این موضوع هم برای ایران خوب است و هم برای آنها، زیرا میتوانند بسیاری از مسائل حکمی را در مولوی و فردوسی و... پیدا کنند.
او سپس بیان کرد: یکی از راهها نشریاری (فلوشیپ نشر) است. نشریاری هم میتواند اقتصاد نشر و اقتصاد فرهنگ را پویا کند و هم آن غرض را حاصل کند. طرحهایی چون گرنت و کاری را که در نمایشگاه امسال شروع کردیم، تقویت کنیم. نشریاری امسال به ادبیات کودک اختصاص داشت و در سال آینده میتوانیم بخشهای دیگری را اضافه کنیم؛ مثلا نشر علمی ایران. برخی فکر میکنند کار علمی در ایران همهاش ترجمه است اما کارهای خوبی انجام میشود که در خارج از ایران دیده نمیشود. رویکرد اصلیمان این است. اگر فرهنگ ما جهانی شود، هم اقتصاد درست میشود و همه به نظر من توسعه فرهنگی خواهیم داشت.
اگر میتوانستم یارانه نمایشگاه استانی کتاب را افزایش میدادم
محسن جوادی همچنین درباره برگزاری نمایشگاههای استانی کتاب با وجود افزایش دسترسی به کتاب از طریق وبگاهها و سکوهای مختلف گفت: نگاهمان به نمایشگاه کتاب اقتصادی نیست؛ نمایشگاه کتاب میتواند پاتوق فرهنگی باشد و. فرض کنید شهری را که تکتک افراد میتوانند از طرق مختلف کتاب بگیرند یا اینکه فضای شهر، فضای کتابی شود، تجمعی صورت بگیرد و تعداد زیادی ناشر و کتاب را در یک جا ببینید. خود این کار، یک کار فرهنگی است و بسیاری از استانها برگزاری نمایشگاه را دنبال میکنند.
او با تأکید بر اینکه شکلگیری فضای کتاب در شهر کم چیزی نیست، گفت: در بسیار از مناطق، موسسات و نهادها و کارخانهها برای خرید کتاب حمایت میکنند؛ چیزی که در بازار کتاب اتفاقات نمیافتد. مثلا کارخانهای به کارکنان خود میگوید، سهم خرید کتاب دارید. نمایشگاه کتاب از لحاظ اقتصادی هم توجیه دارد و هزینهای که ما میکنیم هزینه زیادی نیست. اگر به لحاظ اقتصادی وضع معاونت فرهنگی خوب باشد به سمت بیشتر کردن یارانه نمایشگاه استانی میروم. چیزی که الان داریم، رضایتبخش نیست. نمایشگاهها ظرفیت خوبی برای جمع شدن مردم و صحبت کردن درباره کتاب دارند و از این جهت میتوانند مفید باشند.
او درباره مسئله قاچاق کتاب نیز گفت: قاچاق کتاب شکلهای مختلف دارد. یک شکل آن فنی است، ما میتوانیم سیستمی طراحی کنیم که تا حدودی جلو این کار گرفته شود؛ مثلاً اینکه کتاب با تغییر کوچکی در نشر دیگری منتشر نشود. این کاری است که معاونت میتواند انجام دهد. اما شکل دیگر آن را در بیرون میبینید که کتابها را زیراکس میکنند. کارگروه صیانت مجدداً راه افتاده است.
این استاد دانشگاه همچنین درباره نگاه مثبتش به ادبیات معاصر کشورمان گفت: در زمینه کار خودم، رشته فلسفه و فلسفه اخلاق، در کشورهای مختلفی که با آنها ارتباط دانشگاهی داشتم یا آنجا رفتم، دیدم نسل جوان خوب دارند کار میکنند و از لحاظ ظرفیت، توانایی و درک عقب نیستند و از بسیاری از کشورها جلو افتادهاند که این موضوع نویدبخش است. کم و بیش در حوزههای دیگر این برداشت وجود دارد. این نسل حمایت چندانی نمیشود، خود آنها سرپا ایستاده و کار میکنند. کجا از نخبههای علوم انسانی حمایت کردهایم؟ خیلی از جوانها دنبال مسائل مادی نیستند و شاید در کشور دیگری میتوانستند مزایای مالی بیشتر داشته باشند اما دنبال این چیزها نیستند. انجمنهای صنفی خوبی وجود ندارد و اگر هست حمایتی نمیشود.
محسن جوادی در پایان درباره کتابها و نویسندههایی که از آنها کتاب میخواند، گفت: الان کم توفیق پیدا میکنم که کتاب بخوانم اما شاید بردن نام صلاح نباشد. در حوزه خودم کتاب میخوانم. کتابهای ماندگار و اثرگذاری هم هستند که نمیشد نخواند. ما هم میخوانیم.
انتهای پیام
نظرات