آیت‌الله سیداحمد حسینی خراسانی، پنجشنبه ۴ دی‌ماه در اختتامیه کنگره «بزرگداشت پنجاهمین سال رحلت آیت‌الله میلانی» که در تالار شیخ طبرسی بنیاد پژوهش‌های اسلامی آستان قدس رضوی برگزار شد، اظهار کرد: پیرامون شخصیت برجسته و مجتهد سترگ، حضرت آیت‌الله العظمی سیدمحمدهادی میلانی(ره)، مطالب ارزشمند و مفیدی بیان شد اما جامع‌ترین و کامل‌ترین ترسیم از جایگاه علمی و فقهی ایشان را رهبر معظم انقلاب ارائه کردند که چهره‌ای روشن و برجسته از این فقیه بزرگ را به نمایش گذاشت.

وی با اشاره به مسئله خطابات قانونی، افزود: این عنوانی است که در آثار و نوشته‌های بزرگان علم اصول در روزگار معاصر مطرح شده و طبیعتاً محل گفت‌وگو، اختلاف‌نظر و بررسی‌های گسترده میان صاحب‌نظران بوده است. آن‌گونه که مشهور است، مبدع این اصطلاح اصولی، امام خمینی(ره) بوده و فرزند فاضل ایشان، مرحوم حاج آقا مصطفی خمینی(ره) نیز این نظریه را در کتاب «تحریرات فی‌الاصول» مطرح کرده و آن را پاسخ‌گوی بسیاری از مسائل و چالش‌های مهم علم اصول و حتی فقه دانسته است.

عضو فقیه شورای نگهبان با تأکید بر دشواری داوری قطعی درباره ابتکار یک نظریه علمی، تصریح کرد: اظهار نظر قطعی در این‌گونه موارد مستلزم بررسی دقیق آرا، آثار و اندیشه‌های فقهای متقدم و متأخر است؛ چراکه چه‌بسا اندیشمندی صاحب‌نظر، اما کمتر شناخته‌شده، پیش‌تر به این مباحث پرداخته باشد یا در مواردی شاهد هم‌زمانی و توارد فکری میان دو اندیشمند بدون تأثیرپذیری مستقیم از یکدیگر باشیم. از این‌رو، تقدم یا تأخر زمانی به‌تنهایی معیار کافی برای داوری نهایی نیست.

اهمیت ویژه کنگره به دیدگاه آیت‌الله میلانی(ره) در آثار فقهی 

حسینی خراسانی ادامه داد: در آثار برخی بزرگان پیش از امام خمینی(ره)، از جمله مرحوم آخوند خراسانی، محقق اصفهانی و مرحوم آیت‌الله بروجردی(ره)، تعابیری وجود دارد که می‌توان از آن‌ها برداشت‌هایی نزدیک به مفهوم حکم و خطاب قانونی داشت. با این حال، آنچه در این کنگره اهمیت ویژه دارد، دیدگاهی است که در آثار فقهی مطرح شده که این نشست علمی به بزرگداشت مقام او اختصاص یافته است؛ یعنی مرحوم آیت‌الله میلانی(ره).

وی با اشاره به طرح صریح بحث حکم قانونی و خطاب قانونی در کتاب «الخمس» آیت‌الله میلانی(ره)، اظهار کرد: این بحث در ذیل مسئله خمس، به‌ویژه درباره سهم امام(ع) در عصر غیبت، مطرح شده است. پیش از ایشان نیز محقق سبزواری، صاحب «ذخیره‌المعاد»، در این زمینه اظهار نظر کرده و در میان حدود ۱۶ قول مطرح‌شده در این مسئله فقهی، قائل به سقوط خمسِ سهم امام(ع) در عصر غیبت شده است.

 وی درباره نیمی از خمس به‌عنوان سهم امام(ع) خاطرنشان کرد: دیدگاه‌های متعددی در میان فقهای شیعه مطرح بوده است؛ از شیخ مفید و شیخ طوسی گرفته تا سلار دیلمی، محقق سبزواری، صاحب حدائق، صاحب جواهر، شیخ اعظم انصاری و در نهایت آیت‌الله میلانی. این اقوال شامل سقوط خمس، دفن آن، نگهداری به‌عنوان امانت، وصیت برای نسل‌های آینده و یا مصرف آن در موارد خاص می‌شود.

حسینی خراسانی افزود: محقق سبزواری معتقد است برای اثبات وجوب سهم امام(ع) در عصر غیبت، باید به آیه، روایت یا اجماع معتبر استناد کرد. وی آیه خمس را همانند دیگر خطابات و عمومات قرآنی، مختص به مخاطبان حاضر در زمان نزول می‌داند و آن را قابل تعمیم به عصر غیبت نمی‌شمارد. درباره اجماع نیز به دلیل احتمال تفاوت حکم میان عصر حضور و عصر غیبت، آن را غیرقابل استناد می‌داند و روایات این باب را نیز از حیث سند، مخدوش تلقی می‌کند.

وی ادامه داد: پس از محقق سبزواری، صاحب حدائق و سپس صاحب جواهر به نقد این دیدگاه پرداختند و شیخ اعظم انصاری نیز در کتاب خمس خود، استدلالی نزدیک به دیدگاه صاحب جواهر ارائه کرد، هرچند این استدلال نیز خالی از اشکال و محل مناقشه نیست.

عضو فقیه شورای نگهبان با اشاره به دیدگاه آیت‌الله میلانی(ره)، تصریح کرد: ایشان آیه غنیمت را مانند سایر عمومات قرآنی، در مقام جعل حکم و قانون می‌دانند و معتقدند در جعل حکم قانونی، تحقق فعلی مکلف شرط نیست؛ نه حضور، نه بلوغ، نه عقل و نه استطاعت. خطاب قانونی ناظر به هر مکلفی است که در هر زمان، حتی در اعصار آینده، واجد شرایط باشد.

حسینی خراسانی با اشاره به اینکه پرسش اصلی آن است که آیا خطابات قانونی در کلام آیت‌الله میلانی(ره) از حیث ماهیت با خطابات قانونی مورد نظر امام خمینی(ره) یکسان است یا خیر، توضیح داد: به نظر می‌رسد با دقت نظر می‌توان این دو دیدگاه را به یک معنا بازگرداند اما در هر صورت، نظریه آیت‌الله میلانی(ره) از نظر اصولی، نظریه‌ای منسجم، مستدل و قابل دفاع است. برای درک عمیق‌تر این مباحث، مطالعه آثار استاد شهید مرتضی مطهری، به‌ویژه شرح مبسوط جلد چهارم، می‌تواند بسیار راهگشا باشد.

انتهای پیام