حجت‌الاسلام‌والمسلمین علی خیاط، پنجشنبه ۴ دی‌ماه در اختتامیه کنگره بزرگداشت پنجاهمین سال رحلت آیت‌الله العظمی سیدمحمدهادی میلانی(ره) که در تالار شیخ طبرسی بنیاد پژوهش‌های اسلامی آستان قدس رضوی برگزار شد، اظهار کرد: حوزه علمیه خراسان از سده‌های نخستین اسلامی، به واسطه موقعیت جغرافیایی، تنوع قومی و پیوند عمیق با مراکز علمی عراق و حجاز، به یکی از مهم‌ترین بسترهای تولید، انتقال و تعمیق معارف اسلامی، به‌ویژه معارف شیعی، تبدیل شده است.

وی افزود: برخلاف تصور رایج که شکل‌گیری نهاد حوزه‌های علمیه را به قرون متأخر نسبت می‌دهد، خراسان در قرن2 هجری شاهد حضور عالمان برجسته، شبکه‌های حدیثی و شکل‌گیری هسته‌های آموزشی منظم بوده است.

حجت‌الاسلام‌ خیاط با بیان یکی از نخستین و مؤثرترین چهره‌های علمی تشیع در خراسان، ابومحمد فضل بن شاذان نیشابوری خاطرنشان کرد: ایشان فقیه، متکلم و محدث برجسته امامی که از اصحاب امام جواد و امام هادی(ع) به‌شمار می‌رود و در عصر امام حسن عسکری(ع) از معتبرترین عالمان امامیه در خراسان بوده است. آثار پرشمار وی در حوزه‌های فقه، کلام، امامت و رد فرقه‌ها که تا ۱۸۰ اثر برای او برشمرده شده، نشان‌دهنده شکل‌گیری یک نظام فکری و آموزشی منسجم در خراسان است.

مدیر حوزه علمیه خراسان ادامه داد: نیشابور در آن دوره، به‌مثابه یک کانون فعال علمی شیعی عمل می‌کرد و اگرچه هنوز مدرسه به معنای نهادی متأخر وجود نداش، اما حلقه‌های درس، مجالس روایت، مناظرات علمی و شبکه استاد ـ شاگردی، کارکردی کاملاً مشابه نهاد حوزه‌های علمیه امروز داشتند.

وی با اشاره به قرون چهارم و پنجم هجری گفت: همزمان با تثبیت غیبت کبری، خراسان همچنان یکی از پایگاه‌های مهم حدیث امامی باقی ماند و شهرهایی چون نیشابور، طوس و بیهق، میزبان عالمان برجسته شیعه و سنی بودند. گفت‌وگوی علمی و تعامل معرفتی میان این دو جریان در این منطقه جریان داشت و از دل همین فضا، شخصیت‌هایی چون شیخ الطائفه محمد بن حسن طوسی(ره)، بنیان‌گذار حوزه پرافتخار نجف، برخاستند. هرچند شیخ طوسی در ۲۴ سالگی به بغداد مهاجرت کرد، اما ریشه‌های علمی او در همین مجامع علمی خراسان شکل گرفته بود.

نقش کلیدی حرم امام رضا(ع) در تبدیل مشهد به یکی از مراکز آموزش علوم دینی در شرق جهان اسلام

حجت‌الاسلام‌ خیاط افزود: با گسترش تدریجی زیارت حضرت امام رضا(ع) و تثبیت جایگاه مشهد به‌عنوان شهر زیارتی، از قرون ششم و هفتم هجری به بعد، مدارس علمیه به‌صورت نهادی آشکار در این شهر شکل گرفتند. جریان علم‌آموزی در جوار حرم مطهر رضوی در منابع تاریخی متعدد ثبت شده و بسیاری از علما، مباحث علمی خود را در کنار این حرم نورانی تدریس یا تألیف کرده‌اند. گزارش‌هایی وجود دارد که نشان می‌دهد حتی ابن عساکر، محدث و مورخ برجسته، در حرم مطهر رضوی به نقل حدیث پرداخته است.

وی ادامه داد: حرم مطهر رضوی همواره محل برگزاری کرسی‌های درس و رفت‌وآمد عالمان و دانشمندان بوده و در سفرنامه‌ها نیز به وجود مدارس در جوار حرم اشاره شده است. این روند در دوره‌های بعد، به‌ویژه عصر تیموری و صفوی، تقویت شد و مشهد به‌تدریج به یکی از مراکز اصلی آموزش علوم دینی در شرق جهان اسلام تبدیل گردید.

مدیر حوزه علمیه خراسان با بیان اینکه این حوزه در طول بیش از هزار سال حیات خود فراز و فرودهای فراوانی را تجربه کرده است، گفت: حوزه علمیه خراسان در شکل‌گیری و تعمیق مکاتب مختلف فقهی، فلسفی و کلامی نقش‌آفرین بوده و ستارگان درخشانی را به آسمان دانش دینی تقدیم کرده است.

حوزه علمیه مشهد؛ مرهون احیای عالمانه آیت‌الله العظمی میلانی(ره)

وی خاطرنشان کرد: نقطه عطف تاریخ معاصر حوزه علمیه مشهد بدون تردید با نام آیت‌الله العظمی سیدمحمدهادی میلانی(ره) گره خورده است. هجرت آگاهانه و مسئولانه ایشان از نجف به مشهد در دهه ۱۳۳۰ شمسی، صرفاً یک جابه‌جایی جغرافیایی نبود، بلکه تصمیمی تمدنی و نهادی با آثار عمیق و ماندگار به‌شمار می‌رفت.

حجت‌الاسلام‌ خیاط افزود: پاسداشت آیت‌الله میلانی(ره)، صرفاً بزرگداشت یک شخصیت علمی نیست بلکه تجلیل از معنویت، اخلاق، دانش، فضیلت، فقاهت و حکمت است. ایشان با انتقال سنت ریشه‌دار فقاهت نجف به مشهد، حوزه علمیه این شهر را از وضعیت رکود نسبی خارج کرد و با تأکید بر فقه استدلالی، اصول عمیق، تربیت شاگردان تراز اول و استقلال حوزه از قدرت‌های سیاسی، حوزه مشهد را در تراز مرجعیت شیعه قرار داد.

وی با اشاره به اینکه آیت‌الله میلانی به نقش اجتماعی و سیاسی فقیه باور داشت و حوزه را نهادی منزوی نمی‌دانست، تاکید کرد: حضور فعال در مسائل کلان جامعه، دفاع از حقوق مردم و ایستادگی در برابر انحرافات فکری و سیاسی از ویژگی‌های برجسته علمی و عملی ایشان بود و بسیاری از اندیشمندان معاصر، حوزه مشهد امروز را مرهون این احیای عالمانه می‌دانند.

تسهیل شکل‌گیری هسته‌های اولیه حوزه علمیه بانوان توسط آیت‌الله میلانی(ره)

مدیر حوزه علمیه خراسان ادامه داد: از ابعاد روشن‌اندیشی و درک درست زمانه در حیات ایشان، توجه ویژه به نقش بانوان در فرهنگ دینی، تربیت نسل و تحکیم خانواده بود. ایشان با درک خلأ موجود و مقابله با تلاش رژیم ستمشاهی در ترویج فرهنگ غربی، زمینه شکل‌گیری هسته‌های اولیه حوزه علمیه بانوان را فراهم کردند؛ اقدامی که پس از پیروزی انقلاب اسلامی، از سوی رهبر معظم انقلاب به‌عنوان «پدیده‌ای مبارک» مورد تأکید قرار گرفت.

وی ادامه داد: یکی از ابعاد کمتر تحلیل‌شده اما بسیار تعیین‌کننده در شخصیت آیت‌الله میلانی، نگاه انقلابی، جریان‌ساز و مسئولانه ایشان به فقه و مرجعیت شیعه بود. ایشان معتقد بود فقیه جامع‌الشرایط، افزون بر مرجعیت علمی، مسئولیت اجتماعی و تاریخی در قبال سرنوشت امت اسلامی دارد و فقه باید در برابر استبداد، ظلم، تحقیر دین و تضعیف هویت اسلامی، نقشی فعال و روشنگر ایفا کند.

حجت‌الاسلام‌ خیاط افزود: این نگرش موجب شد حوزه علمیه مشهد در دهه‌های پیش از پیروزی انقلاب اسلامی، به یکی از کانون‌های مهم آگاهی سیاسی، مبارزه فکری با نظام سلطه و پرورش روحیه مسئولیت‌پذیری اجتماعی در میان طلاب تبدیل شود. مواضع صریح آیت‌الله میلانی در حمایت از نهضت امام خمینی(ره)، دفاع از مرجعیت و نقد ساختار قدرت، نشان‌دهنده این واقعیت است که ایشان حوزه را وجدان بیدار جامعه می‌دانست.

وی با اشاره به تربیت شاگردان برجسته در مکتب علمی آیت‌الله میلانی(ره)، خاطرنشان کرد: در آن بستر فکری، شاگردانی جریان‌ساز و تاریخ‌ساز پرورش یافتند که برجسته‌ترین آنان رهبر معظم انقلاب اسلامی، حضرت آیت‌الله العظمی سیدعلی خامنه‌ای هستند. تأثیر این تربیت را می‌توان در پیوند عمیق میان فقاهت، اندیشه سیاسی اسلام، دغدغه عدالت اجتماعی و نگاه تمدنی ایشان به آینده امت اسلامی مشاهده کرد.

مدیر حوزه علمیه خراسان افزود: این کنگره توانست پس از گذشت ۵۰ سال از رحلت ملکوتی آیت‌الله العظمی میلانی(ره)، بخش اندکی از ظرفیت‌های علمی، فکری، سیاسی و اجتماعی ایشان را بازخوانی و نام و یاد آن فقیه بزرگ را در اذهان زنده کند. امیدوارم این حرکت علمی، آغازی برای شناخت عمیق‌تر و پژوهش‌های جدی‌تر درباره حوزه‌های علمیه، به‌ویژه حوزه کهن خراسان باشد.

انتهای پیام