زلزله مهیب بم در چند ثانیه شهری تاریخی را به تلی از خاک تبدیل کرد اما پیامدهای آن سالها باقی ماند و هنوز هم آثار اجتماعی، روانی و اقتصادی آن در زندگی مردم منطقه قابل مشاهده است.
مجتبی طحان معاون آموزشی و پژوهشی جمعیت هلال احمر خوزستان در گفتوگو با ایسنا اظهار کرد: امروز که سالروز این فاجعه را گرامی میداریم، پرسش اصلی این است که آیا از آن تجربه تلخ به اندازه کافی درس گرفتهایم؟
وی افزود: ایران یکی از لرزهخیزترین کشورهای جهان است و در محل برخورد صفحات تکتونیکی فعال قرار دارد. زلزله نه یک رویداد نادر، بلکه یک واقعیت دائمی در جغرافیای کشور ماست. آنچه شدت خسارات و تلفات انسانی را تعیین میکند، نه فقط بزرگی زمینلرزه، بلکه میزان آمادگی سازهها، نظام مدیریت بحران و سطح آگاهی عمومی جامعه است.
زلزله؛ از پدیده طبیعی تا بحران انسانی
معاون آموزشی و پژوهشی جمعیت هلال احمر خوزستان گفت: زمینلرزه یک پدیده طبیعی است اما آنچه آن را به فاجعه انسانی تبدیل میکند، ضعف در ساختوساز، فرسودگی بافتهای شهری، رعایت نشدن آییننامههای فنی و کمتوجهی به اصول ایمنی است.
وی بیان کرد: در بم، بخش قابل توجهی از ساختمانها از خشت و گل یا مصالح غیراستاندارد ساخته شده بودند و در برابر لرزش شدید مقاومت لازم را نداشتند. این تجربه نشان داد که ساختمان ناایمن، خود به یک «عامل مرگبار» تبدیل میشود.
طحان گفت: امروز نیز در بسیاری از شهرها و روستاهای کشور، بافتهای فرسوده و ساختمانهای بدون اسکلت مقاوم وجود دارد که در صورت وقوع زلزله میتوانند همان سناریوی تلخ بم را تکرار کنند. همانطور که در زلزله سرپل ذهاب نیز در برخی از مناطق این ماجرا دوباره به وقوع پیوست. این واقعیت، زلزله را از یک تهدید احتمالی به یک خطر قطعی تبدیل میکند.
عادیانگاری؛ بزرگترین تهدید خاموش
وی ادامه داد: یکی از خطرناکترین پدیدههای اجتماعی در حوزه بلایای طبیعی، عادیانگاری خطر است. بسیاری از مردم تصور میکنند چون مدتی زلزله بزرگی رخ نداده، احتمال وقوع آن کم است؛ در حالی که زمینلرزهها به چرخه زمانی خاصی محدود نیستند و بدون هشدار قبلی دقیق رخ میدهند. این نوع نگرش موجب میشود آمادگی خانوادگی، ایمنسازی منازل و آموزشهای ضروری به حاشیه رانده شود و جامعه در لحظه بحران غافلگیر شود.
آمادگی؛ حلقه مفقوده ایمنی جامعه
معاون آموزشی و پژوهشی جمعیت هلال احمر خوزستان با بیان اینکه آمادگی در برابر زلزله فقط وظیفه نهادهای دولتی نیست، تصریح کرد: هر خانواده یک واحد مدیریت بحران است. تجربههای جهانی نشان دادهاند که بخش قابل توجهی از نجاتیافتگان، کسانی بودهاند که از قبل آموزش دیده و برای شرایط اضطراری آماده بودهاند.
وی با اشاره به برخی اقدامات ساده اما حیاتی که میتواند جان انسانها را نجات دهد، ادامه داد: شناسایی نقاط امن داخل منزل مانند کنار ستونها یا زیر میزهای محکم، محکمسازی وسایل سنگین مانند کتابخانهها، یخچال و تلویزیون، آموزش کودکان برای پناهگیری صحیح در هنگام لرزش، آمادهسازی کیف اضطراری شامل آب، غذا، چراغقوه، رادیو یا پاوربانک، داروهای ضروری و مدارک مهم تعیین محل تجمع خانوادگی و مسیرهای خروج اضطراری از مواردی است که باید انجام شوند.
وی اضافه کرد: زلزله فقط لحظه لرزش نیست. بخش زیادی از تلفات زلزلهها پس از پایان لرزش اصلی و بر اثر آتشسوزی، انفجار گاز، آواربرداری غیراصولی، نبود کمکهای اولیه و کمبود امکانات بهداشتی رخ می دهد. به همین دلیل، آموزش نحوه قطع سریع گاز و برق، داشتن خاموشکننده آتش در منازل و آشنایی با کمکهای اولیه میتواند به اندازه مقاومسازی ساختمانها اهمیت داشته باشد.
طحان با بیان اینکه زلزله، فقط مساله فردی نیست بلکه یک مساله حکمرانی است، افزود: اگرچه آمادگی خانوادگی نقش حیاتی دارد اما واقعیت این است که ایمنی در برابر زلزله تنها با رفتار فردی تامین نمیشود. بخش بزرگی از ایمنی به کیفیت ساختوساز شهری، نظارت مهندسی و سیاستهای نوسازی بافتهای فرسوده وابسته است. هر ساختمان ناایمن، در واقع یک خطر بالقوه جمعی است که نهتنها جان ساکنان خود، بلکه جان همسایگان و امدادگران را نیز تهدید میکند. بنابراین مقاومسازی بافتهای فرسوده باید بهعنوان یک اولویت ملی و نه یک پروژه مقطعی دنبال شود.
آمادگی محلهمحور؛ ضرورت مدیریت بحران شهری
وی بیان کرد: تجربههای موفق جهانی نشان داده است که گروههای داوطلب محلهای آموزشدیده میتوانند در ساعات اولیه پس از زلزله ـ زمانی که هنوز امداد سراسری نرسیده ـ جان بسیاری از افراد را نجات دهند. تشکیل تیمهای داوطلب محلهای، آموزش همسایگان و ایجاد بانک اطلاعاتی از افراد آسیبپذیر از جمله سالمندان، معلولان، بیماران، کودکان و زنان باردار میتواند یک شبکه نجات مردمی ایجاد کند.
طحان با اشاره به نقش مدارس در ترویج فرهنگ ایمنی گفت: مدارس مهمترین پایگاه آموزش فرهنگ ایمنی هستند. کودکی که امروز در مدرسه پناهگیری صحیح، تخلیه ایمن و کمکهای اولیه را یاد میگیرد، فردای کشور را ایمنتر میکند.
وی ادامه داد: گنجاندن آموزش مستمر مدیریت بحران در برنامههای درسی، اجرای مانورهای هدفمند و آموزش معلمان میتواند سطح آمادگی نسل آینده را به شکل چشمگیری افزایش دهد.
معاون آموزشی و پژوهشی جمعیت هلال احمر خوزستان تاکید کرد: زلزله تنها یک حادثه فیزیکی نیست؛ یک شوک روانی جمعی است. بسیاری از بازماندگان بم سالها با اضطراب، اختلال خواب و ترس دائمی زندگی کردند. آمادگی روانی، آموزش مدیریت استرس در بحران و ایجاد تیمهای حمایت روانی پس از حادثه میتواند از تبدیل یک بحران طبیعی به یک بحران روانی ـ اجتماعی جلوگیری کند.
نقش رسانهها در بحرانها
وی اضافه کرد: رسانهها تنها اطلاعرسانی نمیکنند بلکه میتوانند جان نجات دهند. پرداختن مستمر به آموزشهای پیشگیری، پیگیری وضعیت بافتهای فرسوده، مطالبه شفافسازی درباره ایمنی ساختمانها و پرهیز از پرداختن صرف به حوادث پس از وقوع، نقش کلیدی رسانهها در کاهش تلفات آینده است.
طحان گفت: بم، یک پیام روشن برای امروز است. زلزله بم یک پیام بسیار واضح دارد و این پیام این است که اگر آماده نباشیم، فاجعه تکرار خواهد شد. یادآوری این حادثه، تنها زنده نگه داشتن یک خاطره تلخ نیست بلکه یک هشدار دائمی برای نسل امروز و فرداست.
وی ادامه داد: هر قدمی که امروز برای ایمنسازی خانهها، آموزش خانوادهها و افزایش آگاهی عمومی برداشته شود، میتواند فردا جان هزاران نفر را نجات دهد.
معاون آموزشی و پژوهشی جمعیت هلال احمر خوزستان گفت: بم فقط یک خاطره تلخ نیست؛ یک پیام زنده است. پیامی که هر سال به ما یادآوری میکند زلزله منتظر آمادگی ما نمیماند. پس زلزله خواهد آمد و زمان دقیق آن را نمیدانیم، اما آمدنش قطعی است. تفاوت بین یک حادثه و یک فاجعه، در میزان آمادگی ما است. بم باید در حافظه جمعی ما باقی بماند، نه فقط بهعنوان یک سوگ ملی، بلکه به عنوان یک زنگ خطر همیشگی برای ایمنسازی امروز و فردای ایران.
انتهای پیام
نظرات