دکتر عبدالعظیم فاضل، دکترای بوم‌شناسی تخصصی آبزیان، در گفت‌وگو با ایسنا با بیان اینکه در این طرح چارچوب پنج‌مرحله‌ای تدوین و اجرا شده است، اظهار کرد: در مرحله نخست، ذینفعان اصلی تالاب شناسایی و با برگزاری کارگاه‌هایی با حضور نمایندگان محلی، صیادان، دامداران و دستگاه‌های اجرایی، میزان وابستگی و تأثیرگذاری هر یک بر تالاب بررسی شد تا زمینه مدیریت مشارکتی فراهم شود.

وی ادامه داد: در گام دوم، ساختارها و کارکردهای تالاب گمیشان شامل کیفیت آب، رسوبات، پوشش گیاهی و جوامع آبزیان و پرندگان مورد بررسی قرار گرفت و مهم‌ترین چالش‌ها از جمله پس‌روی آب دریای خزر، کاهش تبادل آب و فشارهای انسانی شناسایی شد که مبنای علمی تصمیم‌گیری مدیریتی بود.

تعیین سناریوهای مدیریتی و ارزیابی اثرات اجرای آنها

این استاد دانشگاه خاطرنشان کرد: در گام سوم، با اتکا به نتایج، موضوعات اولویت‌دار مدیریتی از جمله تأمین حق‌آبه‌های زیست‌محیطی، بهبود تبادل آب و حفاظت از زیستگاه‌های حساس تعیین و برای هر یک سناریوهای مدیریتی طراحی شد.

فاضل اضافه کرد: در مرحله چهارم، اثرات زیست‌محیطی و اقدامات پاسخگویی اجرای سناریوهای پیشنهادی برای جوامع محلی، معیشت وابسته به تالاب و تنوع زیستی مورد ارزیابی قرار گرفت. در نهایت نیز در گام پنجم، برنامه پایش مشخص و اقدامات مدیریتی در مدت زمان معین پایش و ارزیابی خواهد شد.

وسعت تالاب به ۴۵۰۰ هکتار کاهش یافته است

رئیس مرکز تحقیقاتی ذخایر آب‌های داخلی در پاسخ به این سوال که تالاب گمیشان در چه وضعیتی قرار دارد، گفت: این تالاب بین‌المللی یکی از تالاب‌های ساحلی و دائمی دریای خزر با وسعت حدود ۲۰ هزار هکتار است که سطح آب آن عمدتاً به دریای خزر وابسته است.

وی در پاسخ به اینکه آیا تالاب را بحرانی، در حال تخریب یا قابل احیا ارزیابی می‌کند، بیان کرد: برای سه سناریو نیاز آبی تالاب مشخص شده است؛ در حالت خشکسالی حدود پنج هزار هکتار، در حالت نرمال ۴ تا ۵ هزار هکتار و در حالت تخریب حدود ۲۲ هزار هکتار در نظر گرفته شده است.

فاضل افزود: در بیشتر ماه‌ها بدون وجود آب دریا عملاً تالاب حق‌آبه‌ای نخواهد داشت و بحران را طی خواهد کرد. این تالاب از سال ۲۰۱۵ تا ۲۰۲۵ همواره در حال خشک شدن بوده ولی امسال حدود ۴ هزار و ۵۰۰ هکتار شده است.

تبدیل ۳۰۰۰ هکتار از تالاب به کانون ریزگرد نمکی

عضو هیأت علمی مؤسسه علوم تحقیقاتی دانشگاه علوم کشاورزی و منابع طبیعی گرگان در پاسخ به این سوال که خشکسالی و کاهش آب تالاب چه نقشی در ایجاد یا تقویت ریزگردها در گمیشان دارد، توضیح داد: خشکسالی و کاهش آب تالاب در سال‌های اخیر سبب شده که این تالاب به عنوان کانون ریزگرد به صورت منطقه‌ای و محلی در استان گلستان فعالیت داشته باشد.

وی ادامه داد: با کاهش ورودی آب و عقب‌نشینی سطح تالاب، بخش وسیعی از بستر تالاب، کانون ریزگرد بوده است. به علت وجود رسوبات بسیار ریز و نیز باد غالب در منطقه، این تالاب در مسیر فرسایش بادی غالب استان قرار گرفته و موجب شده که این کانون ریزگرد شکل بگیرد.

فاضل تصریح کرد: خشکسالی اخیر باعث کاهش و نابودی پوشش گیاهی پیرامون تالاب شده و گیاهان تالابی که در حالت طبیعی مانند یک سد زنده عمل کرده و از فرسایش بادی جلوگیری می‌کردند، حذف شده و باعث تقویت این کانون‌های ریزگرد شدند.

وی هشدار داد: در حال حاضر طبق گزارشات، تالاب گمیشان با شدت غبارخیزی بسیار زیاد حدود ۳ هزار هکتار به عنوان کانون ایجاد گرد و غبار در استان گلستان با میزان شدت غبار بسیار زیاد معرفی شده که این باعث افزایش ریزگردهای نمکی، آسیب به اراضی کشاورزی، تشدید و تخریب اکوسیستم تالاب و منبع ریزگرد در سال‌های اخیر است.

پمپاژ آب دریا برای نجات تالاب

این محقق حوزه آبزیان در پاسخ به این سوال که در طرح مدیریت تالاب، حق‌آبه مشخصی برای گمیشان تعیین شده و آیا این حق‌آبه تاکنون تأمین شده است، گفت: در سه محور طرح مدیریت تالاب انجام شده است.

وی توضیح داد: در محور اول، اقداماتی برای جلوگیری از خشک شدن و افزایش شوری و ایجاد کانون‌های گرد و غبار اعم از پمپاژ آب دریا به تالاب از طریق کانال با ظرفیت ۳ متر مکعب بر ثانیه برای احیا یا نگه داشتن شرایط اکولوژیک در حالت خشکسالی، به‌سازی و بازسازی آلاگل، به‌سازی و بازسازی دیوار غربی تالاب انجام شده است.

ساماندهی زه‌کشی و کاهش سبزه‌گرادگی

فاضل خاطرنشان کرد: برای ارتباط هیدرولیکی بین بخش‌های شمالی و جنوبی تالاب گمیشان به علت وجود کانال خزر، دو بخش تالاب از هم جدا شده و عملاً بخش جنوبی آبگیری نمی‌شود و اگر افزایش مساحت سطح تالاب را هم داشته باشیم، کانال خزر موجب سرازیر شدن آب به سمت دریا می‌شود.

وی ادامه داد: ساماندهی زه‌کشی اصلی منتهی به بخش جنوبی تالاب، تخصیص حق‌آبه زیست‌محیطی تالاب به صورت مستمر و احداث مرکز پایش و کنترل و بهره‌برداری از تالاب نیز در این محور دیده شده است.

رئیس مرکز تحقیقاتی ذخایر آب‌های داخلی گفت: در محور دوم، کاهش و جلوگیری از سبزه‌گرادگ» تالاب که در این مسیر توسعه و به‌سازی سیستم تصفیه فاضلاب شهری شهر گمیش‌تپه و روستای صفا ایشان در نظر گرفته شده است.

فاضل در پایان اظهار کرد: محور سوم نیز جلوگیری از تخریب و تصرف اراضی و بهره‌برداری و تعیین و اجرای حد بستر و حریم تالاب است که مطالعات آن انجام شده است، تعیین حریم اکولوژیکی تالاب که این هم مطالعات آن انجام شده است و همچنین تدوین و اجرای برنامه زیست‌محیطی تالاب که وظیفه مرکز تحقیقات استان گلستان بوده و ما کارگاه‌های اجرایی را نیز قرار دادیم.

انتهای پیام