در ایران بعد از اسلام سقاخانه و سنگاب و هر وسیله دیگری که مردم تشنه را سیراب نماید، تقدس داشته است.
مردم خیراندیش ابتدا ظروف پر آب را روی زمین و در هوای آزاد و سایه درختان کهن و طاق نماها قرار میدادند تا تشنگان آبی بنوشند و سیراب شوند. تشنگان نیز بعد از سیراب شدن سلامی بر حسین بن علی(ع) و اهل بیت که در کربلا آب را به روی آنها بسته و با لب تشنه شهید شده بودند میفرستادند، اما کمکم محلی به نام سقاخانه ساخته شد که عبارت بود از اتاقی کوچک که در وسط آن مخزنی از آب قرار داشت. اطراف آن برای جلب توجه یا نذورات مردم، شمع روشن میکردند. بر روی بدنه بعضی از سقاخانهها اشعار و تمثال ائمه و به خصوص امام حسین(ع) و حضرت ابوالفضل(ع) در حال آوردن آب از فرات و جنگ با اشقیا به تصویر کشیده میشد.
به گزارش خبرنگار خبرگزاری دانشجویان ایران(ایسنا)، منطقه اصفهان، سقاخانهها را نیز باید از بناهای آیینی – کاربردی به شمار آورد. زیرا علاوه بر آنکه در آنجا آب برای آشامیدن در اختیار رهگذارن بود، مردم با نذر کردن و قرار دادن شمع در آنجا و انجام برخی از آداب آیینی از آن به عنوان یک فضای نمادین و مذهبی استفاده میکردند.
نوشیدن آب از سقاخانه طلب نور و روشنایی و گره گشایی از امور است. در مجموع سنت احترام به آب و روشنایی در ایران پیش از اسلام با هدایت توحیدی در دوره اسلامی نیز ادامه یافت.
سقاخانه در تمام اوقات هفته و از جمله شبهای جمعه مورد زیارت و راز و نیاز مردم قرار می گیرد. از زمان صفویه در بناها و مساجد معظم و مهم سنگابهای زیبایی به شکل کاسه درب دار بزرگی تعبیه میشد که هم ارتفاع و هم قطر بعضی از آنها بیش از یک متر بوده است. سنگابها از سنگهای حجاری شدهای ساخته می شد که نقوش و اشعار با زیبایی بر روی آن نقش بسته بود. این سنگابهای هنری و زیبا پر از اب زلال و خنک بود و هر نمازگزار و تازه واردی را سیراب میکرد.
کاسه فلزی کوچکی که نقوش و خطوط زیبایی بر آن نقش بسته بود، روی سنگاب قرار داشت. نمونههای موجود سنگابها اغلب مزین به خطوط و نقوش اسلیمی هستند و نمونههای ساده آنها نیز به جز در مساجد و اماکن اسلامی در جای دیگری یافت نشدهاند. روی اکثر سنگابها با خط خوش این مصرع به چشم میخورد: «آبی بنوش و لعنت حق بر یزید کن.» اگرچه به علت بهداشتی نبودن سنگابها و لوله کشی آب، بیشتر سقاخانهها و سنگابها از بین رفته ولی هنوز تعدادی از آنها باقی است.
هنرمند عصر اسلامی به یقین با تکیه بر خواستههای زمانهاش عمل میکرده است. نمادهای رایج در اطراف حجار و سنگتراش و باورهای دینی عمیق حاکم بر آنها و کارشان از پیش مشخص شده بود و هنرمند اثر هنری خود را در آن قالب به جامعه عرضه مینمود. باورهای مذهبی ایرانیان از اعصار کهن اگرچه در ساخت اشکالی چون سنگابها مؤثر بوده اما به طور یقین دوره اسلامی و به خصوص مضامین شیعی و عاشورایی بر ارزش و غنای فرمی و محتوایی سنگابها مؤثر واقع گردیده است.
سنگابها و سقاخانههای تخت فولاد اصفهان
1- سنگاب و سقاخانه تکیه بابا رکنالدین
این سنگاب مربوط به دوره صفویه و در کنار آرامگاه بابا رکنالدین از علما و فضلای قرن هشتم هجری قرار گرفته است و ویژگی مهم آن حضور سنگاب در کنار سقاخانه میباشد که در این حالت معنای کاملتری به آن بخشیده است. در واقع این اثر نمونهای از تلفیق سقاخانه با سنگاب است. بر روی بدنه سنگاب به خط نستعلیق اینگونه حک شده است: «ما همه لب تشنهایم».
2- سنگاب مسجد رکنالملک
این سنگاب در حیاط مرکزی مسجد رکنالملک قرار دارد و از یادگارهای عصر که با ترکیب بندی و کرسی متفاوت که بیشتر از خط تعلیق پیروی میکند اجرا شده و نظیر آن کمتر در باب قلم نستعلیق دیده میشود. روی این سنگاب این نوشتهها به چشم میخورد:
«بسم الله الرحمن الرحیم الحمدلله الواقف باسرار المبدأ و المعاد و الصلوه علی نبیه محمد و آله الاخیار الامجاد و بعد وقف مؤید شرعی حبس مخلد دینی نمود قربه الی الله و طالبا لمرضاته علی حضرت شاه محمود بیکا زید توفیقاته خلف مرحمت و غفران پناه مقصود بیکا ناظر سرکار خاصه شریفه این سقاخانه را بر کافه مؤمنین و ثواب و اجر سقایه آن بروان زین المخدرات و مستورات مرحومه مغفوره والده ماجده علای حضرت مشارالیه عاید کرد تغییر دهند و نقل و تحویل کننده این از این مکان به جای دیگر بلعنت خدای و نفرین رسول الله و ائمه هدی گرفتار شود».
4- در اندرونی تکیه میر در جایی که قبور بختیاریهاست، دو سقاخانه وجود دارد که طی مرمت مجموعه تخت فولاد به کاشیهای یکرنگ فیروزهای مزین شدهاند. هر دو این سقاخانهها دارای چاه برای تأمین آب بودهاند که هم اکنون نیز بر جای ماندهاند.
5- سنگاب تکیه خاتون آبادی
این سنگاب به فرم مکعبی و بر بدنه آن این جملات حجاری شده است: «وقف حضرت عباس علی (ع) نمود کربلایی باقر بانی ................ تکیه بتاریخ شهر سنه 1210»
6- سقاخانه لسان الارض
این سقاخانه مربوط به دوره صفویه است که در دوره معاصر با کاشیکاری تزئین شده است. مضمون نوشتههای سنگی آن اینگونه است: «بسم الله الرحمن الرحیم و به ثقتی وقف حضرات ائمه معصومین صلوات الله علیه اجمعین نمود. یارعلی. طمع کنید بلطف خدا سنه 1133».
7- سنگاب – سقاخانه تکیه کازرونی
سنگاب – سقاخانه تکیه کازرونی در کنار آب انبار تکیه و متصل به آن قرار دارد و مجموعه کاملی از دستیابی به عنصر آب را به وجود آورده است. در ضمن هیچگونه تزئینات و یا نوشتاری در مورد سال ساخت و شخص وقف کننده این سنگاب به چشم نمیخورد. در داخل تکیه نیز سنگابی در کناره راهرو خروجی در ضلع غربی وجود دارد.
8- سنگاب – سقاخانه مادر شاهزاده
سقاخانه مورد نظر در راهرو ورودی شمالی تکیه واقع شده و به نظر میرسد هدف سازندگان آن به مانند دیگر سقاخانهها سیراب کردن زائران و مسافران قبل از زیارت اهل قبور باشد. سقاخانه تکیه مادر شاهزاده نیز به مانند سقاخانه کازرونی ساده و بی آلایش است.
9- سقاخانه تکیه آبادهای
این سقاخانه از جمله سقاخانههایی است که در دوره معاصر و طی مرمت و بازسازی مسجد رکنالملک به تکیه آبادهای الحاق شده است و آب سردکن موجود در آن نقش سنگاب را بازی کرده، رهگذران تشنه را سیراب میکند. (برگرفته از دانشنامه تخت فولاد)
انتهای پیام
نظرات