آن‌ها خودسر عمل می‌کنند و با این عمل‌شان بافت‌های تاریخی را به سمت انهدام پیش می‌برند، اقدامی که باعث شده بافت‌های تاریخی به مرگ حتمی نزدیک شوند.

به گزارش خبرنگار میراث فرهنگی ایسنا، نخستین خبرها حدود یک ماه گذشته منتشر شد، خبرهایی از آغاز تخریب خانه‌های قدیمی و چه بسا ارزشمند بافت تاریخی شیراز در محله‌ اسکندری و پشت حرم شاهچراغ، اقدامی که هرچند با عکس‌العمل سریع دوستداران میراث فرهنگی شهر شیراز و مسئولان میراث فرهنگی مواجه شد، اما در عمل نوشداروی پس از مرگ سهراب بود.

نوشدارویی که فقط باعث شد بخشی از یکی از خانه‌های ارزشمند این بافت تاریخی یعنی «خانه‌ی پورنواب» نجات پیدا کند، بی‌درمانی نوشدارو آن‌جا شک‌ها را به یقین تبدیل کرد که یک هفته‌ گذشته نیز نام تعدادی از خانه‌های دیگر مانند خانه‌ قاجاری «علی‌اکبر اصغرزاده» و حسن حلی‌ساز به لیست تخریب‌ها اضافه شود.

در کنار این تخریب‌ها حرف و حدیث‌های زیادی درباره‌ی طرح تفصیلی ویژه‌ای که سال‌ها پیش برای بافت تاریخی شیراز تهیه شد، ‌مطرح شده است، طرحی که به نظر می‌رسد در گیر و دار اتوماسیون اداری گیرش انداخته‌اند تا دستگاه‌های متولی و شاید افراد خودسر خراب‌کاری‌هایشان در بافت‌های تاریخی را با خونسردی تمام به پایان برسانند.

محمد شیخی، مدیر پروژه‌ی طرح تفصیلی بافت تاریخی شیراز درباره‌ی روند تهیه‌ی این طرح به خبرنگار ایسنا گفت: در بافت تاریخی شیراز حدود 400 اثر ثبتی و حدود دو برابر آن خانه‌ی ارزشمند غیر ثبتی شناسایی شدند.‌ همچنین در محدوده‌ 57 هکتاری پیرامون حرم مطهر شاهچراغ حدود 200 خانه و اثر تاریخی ارزشمند و ثبت شده وجود دارد که قدمت آن‌ها به دوره‌های قاجار تا پهلوی اول برمی‌گردد،‌ هر چند برخی از آن‌ها در 50 سال گذشته دچار آسیب‌های جدی شده‌ و علی‌رغم تلاش سازمان‌های مسئول از جمله میراث فرهنگی به دلیل کمبود بودجه و اعتبارات کافی تلاش و عزم جدی برای مرمت و حفاظت آن‌ها وجود نداشته و ندارد.

مدیر شهرسازی مهندسان مشاور پرداراز با تاکید براین‌که بخش دولتی و عمومی به تنهایی و البته بدون حمایت از مالکان و متصرفان و بهره‌برداران آثار و خانه‌های تاریخی قادر به مرمت و نگهداری خانه‌های ارزشمند تاریخی نبوده و نخواهند بود، گفت: بسترسازی حضور فعال بخش خصوصی و مردمی در مرمت و احیای بناها و بافت‌های تاریخی بر اساس طرح‌ها، ضوابط و مقررات مشخص شهرسازی و معماری شرط لازم و ضروری در این زمینه است، تا بتوان از آثار تاریخی باقی مانده حفاظت کرد.

او افزود: با حضور مردم و بخش خصوصی و البته ترغیب و حمایت بخش عمومی و دولتی می‌توان ادامه‌ حیات و بازنده‌سازی و معاصرسازی بناها و بافت تاریخی کشور را ممکن کرد.

چشم‌انداز بافت تاریخی مانند گذشته، تخریب است!

شیخی این امر را مستلزم تغییر نگاه و طرز تلقی مدیران و مسئولان ذیربط به میراث، نه ارزش‌ها و سرمایه‌های فرهنگی، تاریخی و معنوی نهفته در این بافت‌ها و آثار بازمانده از گذشتگان دانست و ادامه داد: در سال‌های اخیر و در سال جاری با اجرایی‌ شدن یک‌سری طرح‌ها و برنامه‌ها که با یکدیگر و با طرح تفصیلی سازگار نبوده‌اند، متأسفانه بخشی از این خانه‌ها و بافت تاریخی در قلب معنوی بافت تاریخی شیراز تخریب شد. به نظرمی‌رسد چشم‌انداز پیش‌رو نیز تداوم این رویه است.

او افزود: در حال حاضر نیز دستگاه‌ها و نهادهای مسئول هر کدام به‌طور جداگانه و با طرح‌های متفاوت در حال کار در این بافت هستند. از سوی دیگر هیچ نهاد هماهنگ کننده‌ای برای ایجاد همفکری و تعامل نهادی یا وجود ندارد یا قدرت عمل در جهت همسوئی و هماهنگی ندارد، در این شرایط ناهماهنگی و بی‌برنامگی یا اجرای طرح‌های خودسرانه در این بافت جایگزین بی‌عملی و کم‌توجهی سال‌های گذشته شده است که نتیجه‌ی آن با توجه به تجربه‌ی سایر شهرها و بافت‌های تاریخی از هم اکنون قابل پیش‌بینی است.

وی با تاکید بر این‌که در سال‌های اخیر طرح «توسعه‌ حرم مطهر شاهچراغ» در محدوده‌ 57 هکتاری بافت تاریخی شیراز در حال انجام است، اظهار کرد: با توجه به گسترش دامنه‌ زیارت در این استان و نیاز به تامین نیازمندی‌های زوار و مجاوران «حرم مطهر شاه چراغ» و «سید علاءالدین حسین» تهیه و اجرای طرحی هماهنگ با هدف معاصرسازی و قرار دادن شاهچراغ به عنوان نگین بافت تاریخی و قطب معنوی بافت، شهر شیراز و منطقه ضرورتی است که سال‌ها از آن غفلت شده است و امروز باید با جدیت دنبال شود.

او ادامه داد: با این وجود در این راستا حفظ معنویت و ارزش‌های حرم قدسی در ارتباط با بافت پیرامونی و مجاوران نباید از نظر دور داشته و نسبت به آن کم‌توجهی شود یا با اقدامات ناهماهنگ و ناهم‌سو و بدون ارتباط و پیوند کافی در آینده شاهد خدشه‌دار شدن قداست و معنویت بازمانده از سالیان و در عین حال ناکارآمدی، ناسازگاری و مشکلات بیشتر و در عین حال از دست رفتن زمان، بودجه و امکانات باشیم.

دستگاه‌های اجرایی با یکدیگر سازگار نیستند

شیخی تاکید کرد: متاسفانه امروز شاهد آن هستیم که دستگاه‌های متعدد طرح‌های زیادی را در دستور کار خود قرار داده‌اند، که بیشتر آن‌ها با یکدیگر و با طرح تفصیلی سازگار نیستند.

او با اشاره به این‌که کار تهیه‌ی طرح راهبردی – ساختاری منطقه‌ی تاریخی شیراز از سال 1382 آغاز شده است توضیح داد: پس از تصویب طرح ساختاری شهر شیراز، بازنگری طرح تفصیلی این بافت تاریخی با شرح خدمات ویژه‌ی مصوب شورای بافت پس از ابلاغ توسط شهرداری شیراز از سال 1388 شروع شد و در تیرماه سال گذشته پس از حدود 10 جلسه کمیته فنی شورای بافت و حدود20 جلسه در استانداری و شهرداری به تصویب کمیسیون طرح تفصیلی(ماده 5) رسید.

وی روند گردش کار این طرح را در طول 11 سال دانست و افزود: از حدود یک سال گذشته نیز منتظر مطرح شدن این طرح در شورای عالی شهرسازی ومعماری هستیم.

مدیر پروژه‌ی طرح تفصیلی بافت تاریخی شیراز ادامه داد: در دو هفته‌ی گذشته در شورای عالی معماری و شهرسازی مشکلات متعدد طرح‌ها و اقدامات در بافت تاریخی شیراز مطرح و قرار شد نهادی در قالب شورای بافت و با شرکت و هماهنگی همه‌ی ذینفعان برای هماهنگ‌سازی طرح‌ها و اقدامات تشکیل، و طرح تفصیلی پس از گذراندن مراحل بررسی و تصویب نهایی ملاک عمل و فصل الخطاب طرح‌ها و اقدامات قرار گیرد.

وی با تاکید بر اینکه عملاً با تبعیت از یک طرح بالادست (به گمان ما همان طرح تفصیلی و ضوابط برآمده از آن)، بسیاری از طرح‌های دیگر را می‌توان با هماهنگی بیشتر و بهتر تهیه و اجرایی کرد، اضافه کرد: متأسفانه ارگان و دستگاه‌های مختلف شیراز برای انجام اقدامات مورد نیاز با یکدیگر همسو نیستند، بنابراین اقدامات در حال انجام دچار پراکندگی است که این نه تنها منجر به هم‌افزایی نمی‌شود، بلکه موجب خنثی شدن نتیجه‌ی برخی اقدامات هم خواهد بود .

نهادی برای هماهنگ کردن اقدامات در بافت تاریخی شیراز نیست!

او با اظهار تأسف نسبت به نبود یا سوء عملکرد یک نهاد هماهنگ‌کننده که بتواند همه اقدامات قابل اجرا در بافت تاریخی شیراز را با یکدیگر همسو و اجرایی کند، توضیح داد: سازمان‌هایی مانند مسکن و شهرسازی، عمران و بهسازی، شهرداری، تولیت آستان شاهچراغ و دو آستان مقدس دیگر و میراث فرهنگی می‌توانند با یک همکاری و تعامل همه‌جانبه به بهترین نحو از این بافت تاریخی حفاظت کنند و البته توسعه‌ای متناسب و هماهنگ را در جهت احیا و معاصرسازی آن داشته باشند.

وی گفت: هر چند همه‌ی این نهادها ودستگاه‌ها هر یک به سهم خود متولیان این بافت تاریخی هستند، اما برای نجات آن هیچ‌یک نمی‌توانندبدون دیگری کاری را به سرانجام برسانند. از سوی دیگر مردم، ساکنان و کسبه نیز در این بافت تاریخی صاحب حق هستند که متأسفانه این قضیه اصلاً مدنظر قرار نگرفته و به فراموشی سپرده می‌شود.

شیخی با اشاره به اقداماتی که برای طرح توسعه‌ی حرم مطهر شاهچراغ و آستانه در حال اجراست، اظهار کرد: این درست است که باید مسیر عبور راحت و ایمن برای زیارت و حتی گردشگران در بافت تاریخی فراهم شود، اما از سوی دیگر باید به مجموعه‌ی ارزش‌های فرهنگی و تاریخی قرار گرفته در این بافت نیز توجه کرد. نباید آن‌ها را فدا کنیم. مرمت و حفاظت فعال این ارزش‌هاست که به حفظ و ارتقای معنویت و فضای قدسی کمک می‌کند.

او در عین حال راه‌حل‌های مبتنی بر پیاده محوری و تاکید بر حرکت در قالب حمل و نقل عمومی و خطوط ویژه و حتی مدهای ویژه حمل و نقل خاص بافت تاریخی و متناسب‌سازی فضا برای حرکت معلولان و افراد کم‌توان مانند سالمندان را از نکاتی دانست که نباید ازنظر دور شوند.

وی ادامه داد: باور ما به عنوان تهیه‌کنندگان طرح تفضیلی بافت تاریخی ویژه‌ی شیراز؛ این است که مجموعه‌ی شاهچراغ- آستانه باید مانند نگینی ارزشمند در دل بافت تاریخی تلقی شود و با حفاظت فعال و مرمت بافت ‌در عین توسعه‌ی متناسب و هماهنگ برای زوار و مجاوران، ساکنان و شاغلان و کسبه‌ی اطراف خاطره‌ساز باشد.

دور باطل تخریب‌ها، پایان خوشی ندارد

او ایجاد خیابان‌های عریض و طویل و بلوارهای سرد و بی‌روح را عاملی برای خدشه‌دار شدن معنویت و بار معنایی نهفته در پس آن به عنوان پشتوانه‌ی بافت‌ تاریخی شیراز در سال‌های گذشته دانست و گفت: ما در طرح تفصیلی بافت با مدل‌سازی و برآوردهای دقیق نشان داده‌ایم که چنین حرکاتی با ترغیب و جذب ترافیک سواره به بافت در مدت کوتاهی به مشکلات بیشتر ترافیکی و حرکت در بافت و به ویژه در بخش مرکزی آن منجر شده و دور باطلی را از تخریب و ترافیک موجب می‌شود که پایان خوشی نخواهد داشت.

وی گفت: برابراعتقادات‌مان در گذشته به این مساله توجه می‌کردیم که برای رسیدن به حرم وآستان‌های مقدس مسافتی را پیاده طی کنیم، این در حالی است‌که گاه برخی اقدامات امروز دنبال حرکت سواره سریع حتی حریم حرم هستند که شاید در این زمینه خوب است به برخی حرکات در پیرامون حرم حضرت محمد (ص) و بافت قدیم مدینه و به ویژه پیرامون کعبه در مکه مکرمه توجه کنیم که چه از نظر نوع و حجم مداخله و چه به لحاظ ارتفاع و بزرگی ابنیه، هیچ تناسبی با حرمین شریفین و بافت پیرامون نداشته و ندارد.

او با اشاره به ساخت‌وسازهای گسترده‌ای که در اطراف کعبه صورت گرفته، ‌گفت:‌ معتقدم باید از این اتفاقات درس عبرت بگیریم. متأسفانه در مذهبی‌ترین و مقدس‌ترین شهر مسلمانان این اتفاق رخ داده و با ساخت‌و‌سازهایی که در حال انجام است، قداست کعبه خدشه‌دار شده است.

طرح تفضیلی شیراز، بهترین ابزار برای ساست‌گذاری در بافت شیراز

این مدرس دانشگاه برای برون‌رفت از بحران بافت تاریخی شیراز بهترین راه‌حل را در درجه‌ی اول ایجاد و تبعیت همه از یک نهاد مدیریتی واحد استانی- ملی و با قدرت تصمیم‌گیری قوی و موثر از یک سو و تبعیت از ایده وطرح بالادست از سوی دیگر دانست و گفت: معتقدم طرح تفصیلی بافت تاریخی شیرازکه حاصل حدود یک دهه تلاش مهندسان مشاور و نهادهایی مانند شهرداری، میراث فرهنگی، راه‌وشهرسازی، شورای شهر و سایر دستگاه‌هاست و ابعاد و زوایای مختلف را دارد، بهترین ابزار برای سیاست‌گذاری و تصمیم‌گیری و اجرا در بافت تاریخی شیراز است که باید در اسرع وقت نسبت به بررسی نهایی، تصویب و ابلاغ آن اقدام و مبنا و ملاک همه‌ی طرح‌ها و اقدامات در بافت شود.

او طرح تفصیلی را یک ایده دانست که بر اساس آن طرح‌های سازگار با بافت‌های تاریخی بر اساس آن می‌توانند تهیه شوند و افزود: این نوع از بافت‌ها، بافت‌های عمومی شهری نیستند که هرجور دوست داشته باشیم با آن‌ها برخورد کنیم. این بافت‌ها متعلق به همه مردم و با همه حساسیت‌های ملی، منطقه‌ای و جهانی هستند که همه‌ی مدیران و مسئولان شهری باید به آن توجه کنند.

مدیر پروژه‌ی طرح تفصیلی بافت تاریخی شیراز در ادامه با تأکید بر این‌که دیدگاه‌های صرفا حفاظتی که به حفاظت مطلق آثار و بافت‌های تاریخی می‌اندیشند نیز هرگز جوابگو نبوده و نیستند، گفت: سال‌هاست این دیدگاه باعث شده که بافت‌های تاریخی فرسوده شوند، چون سازمان‌های مسئول نه بودجه و اعتبار کافی برای ساماندهی و مرمت آن‌ها دارند، نه حتی ساختار سازمانی و توان تشکیلاتی متناسب که از پس انبوه فعالیت‌های لازم برای ثبت و البته مرمت و نگهداری آثار، ابنیه و محوطه‌ها و بافت‌های تاریخی برآید. در همین چند سال اخیر نیز تا لبه‌ی پرتگاه انهدام کشیده شدند و اکنون بافت‌های تاریخی کشور در حال حاضر متولی کارآمد و قدرتمندی ندارد و با ادامه‌ی روند موجود رو به انهدام هستند.

شیخی تأکید کرد: متأسفانه در حال حاضر چیزی به مرگ حتمی بافت‌های تاریخی نمانده است. عمل نکردن به ضوابط کارآمد و داشتن یک رویکرد حفاظ مطلق و اتکاء صرف به ضوابط بازدارنده وبه اصطلاح استقرار در بیرون گود و فرمان دادن به اقدام بایسته تنها به تخریب وسیع‌تروسریع‌تر بافت‌های تاریخی در کشور کمک می‌کند.

در برج عاج نشستن و فرمان دادن، موضع مناسبی نیست!

این‌که در برج عاج بنشینیم و وضع تئوری کنیم و فرمان دهیم وانتظار داشته باشیم که نهادهای دیگر باید کار کنند، اصلاً موضع مناسبی نیست. البته باید دانست که همه این حرکت‌ها نباید به عهده دولت‌ها باشد بلکه باید بخش خصوصی و مردم نیز وارد این قضیه شوند. هر چند متأسفانه مردم در طول سال‌های گذشته کنار گذاشته‌ شده‌اند و حتی انجمن‌های مردم‌نهاد نیز یا زیاد جدی گرفته نشده‌، یا اصلاً صدایشان را نشنیده‌ایم.

او تأکید کرد: نباید به بافت‌های تاریخی نگاهی تجاری و منفعت‌طلبانه داشته باشیم. چنان‌که طرح‌های متعددی در طول این سال‌ها برای اجرایی شدن سطوح تجاری خود را مرتبا افزایش داده‌اند. به گونه‌ای که اگر اجرا شوند، بافت با سنگینی ترافیک غیر قابل کنترلی مواجه می‌شود که هزینه‌های آن را شهرداری باید متحمل شود. برعکس به این بافت‌ها باید با همه جوانب فرهنگی و اجتماعی‌شان نگاه کنیم چیزی که در همه کشورهای توسعه‌یافته ورو به توسعه‌ی معمول است.

20 سال پیش طرح بین‌الحرمین بین بافت تاریخی شکاف ایجاد کرد

شیخی با مقایسه‌ی عملی تاثیر دو طرز تلقی مداخله‌ی بی‌برنامه وسنگین با بی‌عملی و ضوابط بازدارنده در بافت تاریخی شیراز افزود: حدود 15 تا 20 سال گذشته از یک سو طرح بین‌الحرمین در شیراز شکافی عمیق بین بافت تاریخی ایجاد کرد که هنوز امکان ترمیم اساسی پیدا نکرده است و حجم مداخله‌ی حساب نشده و مقطعی و موردی در جای جای بافت و نیزخیابان‌کشی‌های بی‌هدف در بافت تاریخی، تخریب خانه‌ها و انفصال گذرهایی ارزشمند را به دنبال داشت، از سوی دیگر نگاه حفاظت صرف به بافت و پافشاری برضوابط منجمد و بازدارنده به عنوان راهکار حفاظت بافت به نظر می‌رسد این ضوابط گاه خودزمینه‌ساز فرسایش تدریجی آثار و بافت شده وبسترساز حرکات مداخله جویانه‌ی سنگین برای رفع بی‌عملی سالیان دستگاه‌ها شده است.

او افزود: این هر دو نگرش و اقدام در نهایت موجب فرسایش و تخریب بیشتر بافت تاریخی شیراز به سمت انهدام قطعی بوده است. در این میان تنها اقدامات خرد و کوچک اما مفید و تاثیرگذار از سوی شهرداری شیراز و شهرداری بافت تاریخی شیراز، شرکت عمران و مسکن‌سازان فارس و میراث فرهنگی در راستای بهسازی بافت از طریق مراکز محله و بازارچه‌ها و بدنه و کف‌سازی گذرهای تاریخی و مرمت برخی آثار و ابنیه که با تحمل رنج و تلاش در خور تقدیر انجام شده یک استثنا بوده و نشانه‌هایی- هر چند کوچک و ناپایدار - از حرکات و اقدام‌های مناسب در حفظ و احیا و معاصر سازی بافت است .

انتهای پیام