قهدریجان یا همان "کِدِرگان" قدیم یکی از بزرگ‌ترین آبادی‌های لنجان سفلی یا شهرستان فلاورجان امروزی است که در حال حاضر حدود 50 هزار نفر جمعیت دارد و شغل 90 درصد مردمان آن کشاورزی است.

در فرهنگ لغت مرحوم دهخدا از این شهر این گونه یاد شده است" قهدریجان قصبه‌ای است از دهستان اشترجان بخش فلاورجان شهرستان اصفهان و آب آن از زاینده رود و قنات تامین می‌شود و محصولات آن برنج، حبوبات، صیفی، پنبه و ... است."

وقتی از دو خیابان بزرگ منتهی به شهر یعنی از سمت نجف آباد و فلاورجان به قهدریجان وارد می‌شویم تابلوهایی با مضمون "به قهدریجان شهر کشاورزان نمونه خوش آمدید " را مشاهده می‌کنیم که از یک سو نشان از تلاش و پشتکار مردم این دیار در زراعت دارد و از سوی دیگر گواهی بر رونق این دشت بزرگ در دوران قبل از خشکی زنده رود می‌دهد.

به گزارش خبرنگار ایسنا- منطقه اصفهان، پیرامون "تاریخ زراعت"، "میزان سهم آب"، "مشکلات کشاورزی" و "زیست محیطی" این شهر در 100 سال اخیر با یکی از فعالان صنفی کشاورزی این شهر و استان اصفهان به گفت‌وگو پرداخته است.

"ظل السلطان" بزرگ مالک قهدریجان

نماینده کشاورزان و حق آبه داران غرب استان اصفهان، اظهار کرد: قهدریجان در قدیم دارای دو محله علیا و سفلی بود که هر کدام کدخدای خود را داشت و این دو محله در اطراف بازار امروزی مرکز شهر شکل گرفته بود.

عباسعلی جعفرزاده با بیان اینکه هر دو محله این آبادی دارای دو دروازه به نام‌های "جعفرخان" و "جوانمرد" بود، ادامه داد: آسیاب آبی قهدریجان که دیگر اثری از آن نمانده است نیز در آخر مادی معروف محمود شاه و در نزدیکی روستای جوجیل یا گوجیل قرار داشت که در اواخر سال بیشتر غله مردم را خرد می‌کرد.

وی درباره اربابان قهدریجان از دوران قاجار تا زمان اصلاحات ارضی، گفت: ظل السلطان حاکم اصفهان ارباب بزرگ این ملک بود و پس از وی به ترتیب صارم الدوله، عطاء الملک تاجر و جلال الدوله زمین‌داران این روستای بزرگ شدند.

نماینده کشاورزان و حق آبه داران غرب استان، تصریح کرد: بیشتر زمین‌های زراعی قهدریجان در دو صحرای بزرگ مزرا با وسعت هشت هزار و فَهران(یا پران) با وسعت 15 هزار جریب قرار دارد، اما با توجه به اینکه بخشی از زمین‌های روستاهای مجاور مانند گوجیل و قلعه امیر در مالکیت کشاورزان این شهر است کل مزارع قهدریجان را بیش از 55 هزار جریب تخمین می‌زنیم.

سد خمیران غیر کارشناسی است

وی درباره منابع آب کشاورزی این آبادی بزرگ، گفت: مادی بزرگ امیر محمود شاه و جوی خانی منشعب شده از زاینده رود و هم‌چنین رودخانه مرغاب و تعدای قنات در طول تاریخ تامین کننده آب کشت و زرع قهدریجان بوده‌اند.

جعفرزاده ادامه داد: رودخانه فصلی مرغاب از "عسکران" در بالا دست تیران و کرون سرچشمه گرفته و با عبور از صحرای فَهران در اطراف روستاهای "سلطان آباد"، قلعه امیر " و "کارویه" ختم می‌شد و تشکیل مردابی زیبا به نام تالاب " قُرق باغ وحش" با وسعت پنج هزار هکتار را می‌داد که انواع پرندگان در آن وجود داشتند.

وی تاکید کرد: در چند سال اخیر احداث سد خاکی "خمیران" بر روی رودخانه مرغاب و انتقال آب آن نخست موجب خشکی این رودخانه شد و سپس قنات‌ها و باغات نجف آباد را هم خشکاند که البته از دستگاه‌های اجرایی مسبب این امر به مراجع قضایی شکایت کرده‌ایم.

این فعال صنف کشاورزی، خاطر‌نشان کرد: سرچشمه قنات قهدریجان در روستای جلال آباد نجف آباد قرار داشت که با توجه به خشکیدن رودخانه مرغاب این قنات نیز دیگر آبی ندارد و از سوی دیگر آب چشمه مرغاب پس از کشت و زرع از طریق زهاب‌های مزارع وارد چرخه زاینده رود می‌شد و به اصفهان هم می‌رسید.

زاینده‌رود بزرگترین منبع آب

جعفرزاده، زاینده رود را مهم‌ترین منبع آب کشاورزی قهدریجان دانست و اظهار کرد: حق آبه لنجانات در طومار شیخ بهایی 10 سهم نوشته شده که سهم لنجان سفلی با نام "اَلِنجان" چهار سهم بوده است.

وی با بیان اینکه قهدریجان بزرگترین آبادی لنجان سفلی بوده است، اظهار کرد: در این سرزمین مادی‌های زیادی برای انتقال آب به مزارع حفر شده بود، اما دو مادی "گرکن" و "امیر محمود شاه" بزرگ‌تر و از همه معروف‌تر هستند.

نماینده حق آبه داران غرب استان اصفهان، تصریح کرد: مادی امیر محمود شاه به نام مادی قهدریجان معروف است که سر دهانه آن در روستای "چَم" در بخش پیربکران و از رودخانه حفر شده بود و در نهایت به آبادی گوجیل در مجاورت قهدرجان ختم می‌شود، اما علاوه بر قهدریجان در طول مسیر چند روستا به نام‌های "چم" زفره، جیلاب، اسفهران و قلعه امیر سهم آب داشتند.

جعفرزاده با بیان اینکه قهدریجان پنج سهم از این مادی را دارد، گفت: این مادی بزرگ هشت متر عرض داشت و آب صحرای-مزرا را تامین می‌کرد، اما متاسفانه با احداث کانال‌های بتونی در دهه 1360 و بسته شدن سر دهانه آن خشک شد.

وی با بیان اینکه درختان این مادی زیبا در چند سال اخیر قطع شده است، یادآور شد: متاسفانه مادی امیر محمود شاه امروز زباله‌دان شده است.

این کشاورز قهدریجانی، خاطرنشان کرد: اساسا در روش آبیاری با مادی‌ها و جوی‌های قدیمی آب اتلاف نمی‌شد چرا که نخست آب به درون مزارع می‌رفت و سپس از طریق زهاب به چرخه درون جوی آب باز می‌گشت و تا پایان مسیر خود این روند تکرار می‌شد، اما کانال‌های بتونی چنین خاصیتی ندارند.

جعفززاده ادامه داد: "جوی خانی" نیز آب زنده رود را به صحرای فهران منتقل می‌کرد که این جوی نیز به دستور صارم الدوله مالک این مزرعه بزرگ حفر شده بود، اما سر دهانه ورودی جوی خانی از زنده رود در روستای "مزراچه" قرار داشت که علاوه بر آبادی یاد شده به مینا دشت، سلطان آباد قلعه سفید، قلعه شاه و کهریزسنگ نیز آبرسانی می‌کرده است.

تمام زمین اربابان را خریدیم

وی اظهار کرد: در سال 1342 یعنی در دوران اصلاحات ارضی ارباب قهدریجان جلال الدوله بود که طبق قانون یک سوم اراضی به مالک و دو سوم بین رعیت‌ها تقسیم شد.

وی خاطر نشان کرد: البته مردم این آبادی تمام سهم ارباب را خریدند و تا 15 سال اقساط آن را پرداخت می‌کردند. مردم قهدریجان با این کار دیگر هیچ زمینی برای مالکان بزرگ باقی نگذاشتند.

جعفززاده گفت: البته قبل از اصلاحات ارضی عطاءالملک تاجر قبل از جلال الدوله ارباب زمین‌های کشاورزی قهدریجان بود که حدود دو هزار و 200 جریب زمین‌های خود را در وکالت به مرحوم "سید محمد هاشمی" امام جماعت این آبادی داد تا این زمین‌ها برای خانه ساختن در اختیار اهالی ساکنان قرار گیرد.

وی با بیان اینکه تا قبل از اصلاحات ارضی اربابان نوعی کشت محصول هر صحرا را به کدخدایان محل اعلام می‌کردند، افزود: البته این پس از تقسیم اراضی این قاعده در بسیاری از روستاها منسوخ شد و هر کشاورزی به دلخواه خود محصول کشت می‌کرد.

نماینده حقابه داران غرب استان اصفهان، با اشاره به یکپارچه سازی اراضی کشاورزی در قهدریجان، تاکید کرد: در این شهر همان روش قدیمی کشت حفظ شده است و هر سال کاشت یک نوع محصول درصحرای مزراء توسط خود مردم تعیین می‌شود و نا‌هماهنگی کشت و کار کردن معنایی ندارد.

قهدریجان، پایانه بزرگ حمل محصولات کشاورزی بود

جعفرزاده تصریح کرد: البته در زمین‌های صحرای فهران و سایر مزارع عده‌ای صیفی‌جات، پیاز و محصولات باغی کشت می‌کردند.

وی ادامه داد: تا قبل از بروز خشکسالی برنج، گندم، جو، شبدر و ... کشت می‌شد، به طوری که در فصل برداشت هر سال حدود 12 هزار تن گندم، هشت هزار تن شلتوک برنج و 50 هزار تن پیاز تولید می‌کردند و مزارع قهدریجان به دلیل تجمع کامیون‌ها هم‌چون ترمینال بزرگ حمل محصولات شده بود.

این کشاورز و دامدار با اشاره به جمله "به قهدریجان شهر کشاورزان نمونه خوش آمدید" بر روی دو تابلوی ورودی این شهر، گفت: در دوران آبسالی و دهه 1370 کشاورزان این دیار هر سال موفق به کسب جوایز برتر کشوری و حتی در سطح جهانی شدند، چرا که محصول زیادی در واحد سطح برداشت می‌کردند.

جعفرزاده یادآورشد: دلیل این امر فقط و فقط داشتن زمین حاصلخیز نیست، بلکه تلاش، پشتکار و بی خوابی کشیدن‌های مردم این شهر که زبانزد همگان است را عامل این موفقیت می‌دانیم.

وی خاطر نشان کرد: در سال‌های اخیر به خاطر خشکی مزارع قهدریجان، جوانان این شهر در استان‌های خوزستان، کرمان، لرستان، مرکزی و ... رفته و زمین اجاره کرده‌اند و زراعت می‌کنند، اما جوایز کشاورزان نمونه را برای استان‌های دیگر کسب می‌کنند.

تازه فهمیدم چه بر سرمان آمد

نماینده کشاورزان غرب استان با بیان اینکه حیات این شهر بزرگ به زاینده رود بستگی داشت، اظهار کرد: سوءمدیریت مسئولان را بیش از خشکسالی عامل نابودی این رودخانه می‌دانیم، چرا که این فلاکت ناشی از رعایت نکردن حقوق حق آبه داران است.

جعفرزاده با اشاره به بایر شدن 90 درصد از زمین‌های کشاورزی در سال‌های اخیر، تصریح کرد: سوالی که هزاران بار پرسیده‌ایم این است که اگر آب برای زراعت در دشت‌های حوضه زاینده رود نیست، چرا برای صنایع بزرگ در دو استان اصفهان و یزد و هم‌چنین باغ‌کاری در سنگلاخ‌های چهارمحال و بختیاری وجود دارد.

این فعال صنف کشاورزی، افزود: پمپاژ آب در سنگلاخ باعث پرت آب می‌شود، چرا که برخلاف مزارع پایین دست قابلیت بازگشت به رودخانه را ندارد و از سوی دیگر مراتع ارزشمند و چراگاه دام در استان بالادستی از بین رفته است.

جعفرزاده تاکید کرد: دادن مجوز حفر چاه‌های عمیق به کشاورزان آنها را نسبت به حق آبه خود از رودخانه بی‌تفاوت کرد چرا که با داشتن این منبع آب به زراعت مشغول بودند تا اینکه خشکی زنده رود، چاه‌ها نیز خشک شد و تازه فهمیدم چه بر سرمان آمد.

وی گفت: زمانی در این منطقه عمق چاه‌ها پنج متر بود، اما در حال حاضر چاه‌هایی با بیش از 150 متر عمق حفر شده است که آب آن نیز بسیار داری املاح زیانبار برای خاک کشاورزی است.

نماینده حق آبه داران غرب استان اصفهان ادامه داد: در دوران رونق کشاورزی در قهدریجان به دلیل وفور علوفه حدود 50 هزار رأس دام وجود داشت، اما این رقم در حال حاضر به 10 هزار رأس رسیده است.

جعفرزاده درباره محیط زیست منطقه، خاطر نشان کرد: خشکی مزارع موجب افزایش خاک و ریزگرد شد و با کشت نشدن محصولات کشاورزی سرسبزی زمین و حیات جانورانی مثل پرندگان و چرندگان از بین رفته است.

به گزارش ایسنا- منطقه اصفهان، سال گذشته زاینده رود برای کشت پاییزه شرق اصفهان سه مرتبه بازگشایی شد که حجمی از آب آن به مزارع شهرستان‌های غربی این حوضه وارد شد که به دنبال آن بخشی از زمین‌های بایر شده قهدریجان زیر کشت غله رفت و از سوی دیگر تا حدی ذخایر آب چاه‌های عمیق افزایش یافته است.

‌

انتهای پیام