به گزارش ایسنا، مجموعه هنرهای سنتی زیر نظر پژوهشگاه میراث فرهنگی و گردشگری فعالیت می‌کند. بسیاری از هنرهای سنتی مثل سازسازی، قلم‌زنی، منبت، معرق و نساجی سنتی توسط تعداد کمی از استادکاران و کارشناسان باقی‌مانده، احیا و بازسازی می‌شوند. در کنار این دسته از فعالیت‌ها، برخی هنرهای سنتی هم آموزش داده می‌شوند.  

بسیاری از کارهای شاخص استادکاران قدیمی از جمله آن‌هایی که در قید حیات نیستند نیز در پژوهشکده هنرهای سنتی نگهداری می‌شود که برخی از آن‌ها شرایط چندان خوبی ندارند. پاروانی (پارتیشن) که با معرق تزئین شده و توسط «حسن آزادخوانی» ساخته شده، به چند لولا نیاز دارد، میز کنفرانسی که «محمد حسن‌زاده» ساخته و گفته می‌شود در دولت اصلاحات به بیست‌ودومین رییس‌جمهور فرانسه، ژاک شیراک هدیه داده شد و به دلایلی به ایران برگشت نیز در راهروی پژوهشکده نگهداری می‌شود.   

روی مبلمانی که «عمران صادق‌زاده» زیرساخت آن را آماده کرده و «کمال میرطیبی» آن را منبت کرده و روکش آن، زربفت است، خاک زیادی نشسته است. همچنین جای شکستگی و ترک در برخی کارهای چوبی که در موقعیت مناسبی جاسازی نشده‌اند، دیده می‌شود. این در حالی است که به خبرنگاران اجازه عکاسی از کارها داده نمی‌شود.

منبت، معرق، زربفت، سازسازی، قلمزنی و ... هم جزو شاخه‌های صنایع دستی‌اند و هم هنرهای سنتی. با توجه به این‌که جنس فعالیت‌های معاونت صنایع دستی و پژوهشکده هنرهای سنتی، هر دو با هنر آمیخته شده است و می‌توانند تعامل خوبی با یکدیگر داشته باشند، اما این دو نهاد جدا از یکدیگر در حال فعالیت هستند و مسوولان هر دو نهاد نیز دلایلی درباره شیوه فعالیت‌های خود به‌صورت جداگانه مطرح می‌کنند. 

بهمن نامورمطلق - معاون صنایع دستی و هنرهای سنتی - معتقد است: دو موضوع در این زمینه وجود دارد؛ یکی این‌که دیدگاه‌های معاونت صنایع دستی و پژوهشکده هنرهای سنتی یکی نیست. ما معتقدیم صنایع دستی باید از تکرار کارهای موزه‌ای در بیاید و کارهای به‌روز با طراحی نوین برای مصرف عمومی انجام دهد، اما در پژوهشکده هنرهای سنتی می‌خواهد کارهای مختلف و موجود در موزه‌ها را باز تولید کند.

سیدمحمد بهشتی - رییس پژوهشگاه میراث فرهنگی و گردشگری - نیز در این‌باره اظهار کرد: صنایع دستی رویکرد جدیدی است و بیشتر به جنبه اقتصادی موضوع می‌پردازد. در حالی که هنرهای سنتی، یکی از قدیمی‌ترین بخش‌های پژوهشگاه میراث فرهنگی و گردشگری است که از صنایع مستظرفه به‌ دست ما رسیده است.

این در حالی است که برخی پرسنل و کارشناسان معاونت صنایع دستی و پژوهشکده هنرهای سنتی، در گفت‌وگو با خبرنگار ایسنا جدایی این دو نهاد را خنده‌دار دانستند.

برخی گفته‌اند که در زمان مدیریت علیرضا بهرمان در پژوهشکده هنرهای سنتی، بین معاونت صنایع دستی و پژوهشکده هنرهای سنتی با هدف تبدیل کردن پژوهشکده به «موزه زنده هنرهای سنتی» دری شیشه‌ای نصب کردند.  

۳۱ تیرماه سال ۱۳۹۴ خبری در این‌باره منتشر شد که درِ شمالی سازمان میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری بازگشایی می‌شود. بهرمان آن زمان اعلام کرد: بازگشایی این در و فراهم شدن امکان بازدید آسان و آزادانه مردم از پژوهشکده هنرهای سنتی می‌تواند در شناساندن آثار فرهنگی و فعالیت‌های پژوهشی انجام‌شده در این پژوهشکده مؤثر باشد، همچنین با باز شدن این در، مخاطبان می‌توانند از فروشگاه محصولات تولیدی پژوهشکده دیدن و نسبت به خریدن آثار هنری اقدام کنند.

از طرف دیگر، کارشناسان پژوهشکده هنرهای سنتی اقدامات خوبی در زمینه احیای هنرهای سنتی انجام می‌دهند، اما حاصل بسیاری از این پژوهش‌ها فقط در قالب مقاله مکتوب می‌شود و کمتر کتابی برای استفاده عموم مردم منتشر شده است.

مدیر سابق پژوهشکده هنرهای سنتی - بهرمان - در گفت‌وگویی که پیش از این با ایسنا داشت، درباره این‌که تا کنون چند هنر در پژوهشکده هنرهای سنتی شناسایی شده است؟ گفت: شاید نتوانم برای این‌که تا کنون چند هنر را شناسایی کرده‌ایم، پاسخ خاصی پیدا کنم، اما ما پس از انتقال پژوهشکده از شهرستان به تهران توانستیم تقریبا ۱۵ کارگاهی را که قبل از انتقال پژوهشگاه به شهرستان وجود داشت، احیا کنیم. گرچه نتوانستیم آسیب‌هایی را که به این بخش وارد شده، کامل جبران کنیم، اما سعی کردیم بخش زیادی از آن را حل و فصل و کارگاه‌هایی مثل زرگری، نقاشی پشت شیشه، پاپیه ماشه را که کاملا بسته شدند، احیا کنیم.

او ادامه داد: پژوهشگاه سازمان میراث فرهنگی به‌عنوان اتاق فکر علمی این سازمان و نهادی که به لحاظ علمی و پژوهشی، سازمان میراث را حمایت می‌کند، فعال است. این پژوهشگاه شامل هفت پژوهشکده است که یکی از این پژوهشکده‌ها، هنرهای سنتی است. در حال حاضر تشکیلات هنرهای سنتی در قالب یک پژوهشکده نیست، بلکه فعلا به‌عنوان یک گروه هستیم و رویکرد ما این است که به‌زودی ارتقای تشکیلات داشته باشیم و به سطح پژوهشگری برسیم.

بهرمان همچنین درباره این‌که چند نفر در پژوهشکده هنرهای سنتی مشغول به کار هستند، گفت: حدود ۱۰۰ نفر در پژوهشکده کار می‌کنند. البته امیدواریم این تشکیلات را قوی‌تر کنیم. رویکرد ما این است که از کسانی که در حوزه علوم مهندسی در مقطع دکتری تحصیل کرده‌اند، کمک بگیریم.

پژوهشگران نگران از دست رفتن استادکاران قدیمی‌اند

پژوهشگران و کارشناسان فعال در پژوهشکده هنرهای سنتی از این‌که بسیاری از استادکاران قدیمی بازنشسته شده‌اند یا از دنیا رفته‌اند، احساس نگرانی می‌کنند.   

دهقانی - پژوهشگر حوزه نساجی سنتی در پژوهشکده هنرهای سنتی - پیش از این به ایسنا گفت: بعد از دوره پهلوی، بسیاری از استادکاران هنر زربفت بازنشسته شدند و فقط ۱۲ نفر از آن‌ها این کار را ادامه دادند و ما دوباره شاهد نزول این هنر بودیم. در سال ۱۳۸۸ نیز به دستور حمید بقایی - رییس وقت سازمان میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری - عذر آخرین استادان این هنر خواسته شد و در مجموع، تعداد استادان رشته زری‌بافی به چهار نفر رسید.

این بافنده درباره وضعیت استادان بازنشسته اظهار کرد: ما هنوز هم با برخی از آن‌ها در ارتباط هستیم. در حال حاضر استادان هاشملو، حسین مژگانی، ریوندی و بهمن‌آبادی بازنشسته هستند و در این زمینه هم فعالیت نمی‌کنند. ما چند بار به رییس پژوهشکده هنرهای سنتی پژوهشگاه میراث فرهنگی درخواست بازگشت به کار این استادان را داده‌ایم. استادان محمودی، عنایتی و سلیمیان ریزی هم فوت کردند. بعد از آن‌که از اصفهان دوباره به تهران منتقل شدیم، درخواستی مبنی بر جذب نیرو دادیم، اما سازمان مجوز استخدام ندارد. ما در کارگاهی که در حال حاضر در پژوهشکده میراث فرهنگی است، هفت دستگاه بافندگی داشتیم و در آن، چهار نفر مشغول به کار بودیم که بعد از انتقال صنایع دستی و پژوهشکده هنرهای سنتی به اصفهان در دولت احمدی‌نژاد، دو نفر همراه یک دستگاه‌ به اصفهان رفتیم و طی دو سالی که آنجا بودیم، هیچ فعالیتی نداشتیم، چون تمام امکانات لازم برای این کار در سازمان (تهران) مانده بود.

گروه هنرهای سنتی به حمایت جدی نیاز دارد

سرپرست کارگاه نگارگری گروه هنرهای سنتی پژوهشگاه میراث فرهنگی و گردشگری نیز با بیان این‌که گروه هنرهای سنتی به حمایت جدی نیاز دارد و این حمایت نه‌تنها مادی، بلکه معنوی هم هست، اعلام کرد: اگر جای خالی نیروهای بازنشسته قدیمی به وسیله نیروهای جدید پر نشود، شاهد از بین رفتن این بخش خواهیم بود.

محمود صفری با اشاره به نبودن نیروی متخصص و کمبود ابزارهای نجاری، اظهار کرد: ما در حال حاضر مجبوریم قاب‌های مورد نیازمان را از بیرون تهیه کنیم، در حالی که در گذشته، این قاب‌ها همین‌جا تولید می‌شدند.

او با بیان این‌که در گذشته ساختمان کوشک، مرکز آموزش نگارگری این کارگاه بود، افزود: نمایشگاه و فروشگاهی نیز در خیابان سمیه برپا بود که موجب می‌شد کار هنرمندان دیده شود، اما متاسفانه از ۱۵ سال پیش که نمایشگاه تعطیل شد، آثار هنرمندان و هنرجویان دیده نمی‌شود.

سرپرست کارگاه نگارگری همچنین به برگزاری نمایشگاه‌هایی شامل آثار هنرمندان کارگاه نگارگری گروه هنرهای سنتی پژوهشگاه در شهرستان‌ها اشاره کرد و گفت: سال‌هاست این نمایشگاه‌ها برگزار نمی‌شوند و همین امر مانع تبادل و ارتباط موثر هنرمندان در تهران و شهرستان‌ها و حتی تعامل مردم محلی و هنرمندان شده است. 

پژوهشکده هنرهای سنتی چگونه و با چه هدفی شکل گرفت؟

با تأسیس وزارت فرهنگ و هنر در سال ۱۳۴۳ مرکزی با عنوان مرکز هنرهای سنتی راه‌اندازی شد که در آن، استادکاران رشته‌های مختلف هنرهای سنتی به خلق آثار هنری در راستای شیوه‌ها و تجهیزات سنتی می‌پرداختند. هدف اصلی این مرکز، حفاظت از سنت‌های هنری و صنایع سنتی از ترس فراموش شدن آن‌ها در دنیای صنعتی بود. این مرکز پس از انقلاب اسلامی با عنوان اداره کل هنرهای سنتی تحت پوشش وزارت فرهنگ و آموزش عالی و پس از آن تحت پوشش وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی قرار گرفت.

دهم بهمن‌ماه ۱۳۶۴ مجلس به تشکیل سازمانی با عنوان سازمان میراث فرهنگی کشور رای مثبت داد و به وزارت فرهنگ و آموزش عالی اجازه داد تا از ادغام ۱۱ واحد پراکنده در وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی و وزارت فرهنگ و آموزش عالی، سازمان میراث فرهنگی را به‌صورت سازمانی وابسته به خود تشکیل دهد.

این قانون ۱۰ بهمن‌ماه سال ۱۳۶۴ در مجلس شورای اسلامی تصویب شد و ۱۲ بهمن‌ماه ۱۳۶۴ به تأیید شورای نگهبان رسید. در سال ۱۳۷۲ شورای عالی اداری در جلسه‌ای که ۱۸ فروردین‌ماه ۱۳۷۲ به پیشنهاد سازمان امور اداری و استخدامی کشور و به‌منظور هماهنگی و افزایش کارآیی و اثربخشی سازمان میراث فرهنگی کشور و تمرکز در مدیریت دستگاه‌های فرهنگی، این سازمان یعنی «میراث فرهنگی کشور» از وزارت فرهنگ و آموزش عالی جدا و به وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی ملحق شد. در نهایت، در جلسه علنی ۲۳ دی‌ماه سال ۱۳۸۲ مجلس شورای اسلامی، با ادغام سازمان‌های میراث فرهنگی کشور و ایرانگردی و جهانگردی «سازمان میراث فرهنگی و گردشگری» تشکیل شد و با اختیارات زیر نظر رییس‌جمهور فعالیت خود را آغاز کرد.

پژوهشگاه میراث فرهنگی با جدا شدن واحدهای هنرهای سنتی، مردم‌شناسی، باستان‌شناسی، زبان و گویش، حفاظت و مرمت، حفظ و احیا از بدنه سازمان میراث فرهنگی و گردشگری برای تحقق‌بخشی به اهداف پژوهشگاه سازمان میراث فرهنگی و گردشگری، معرفی و اشاعه رشته‌های گوناگون هنرهای سنتی، شناسایی و مستندسازی این هنرها و هنرمندان هنرهای سنتی و بازشناسی دانش، فنون و مهارت‌های هنرهای سنتی که در حال حاضر فراموش شده‌اند، در تاریخ ۲۰ آبان‌ماه ۱۳۸۳ تأسیس شد.

سه سال بعد از تاسیس پژوهشگاه میراث فرهنگی، با تصویب شورای عالی اداری در فروردین‌ماه سال ۱۳۸۵ تمام وظایف، اختیارات، مسوولیت‌های قانونی، دارایی‌ها، تعهدات، اعتبارات، امکانات و نیروی انسانی از وظایف وزارت صنایع و معادن جدا و حوزه «صنایع دستی» در سازمان میراث فرهنگی و گردشگری ادغام و نام این سازمان به «سازمان میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری» تغییر پیدا کرد.

در حال حاضر پژوهشکده هنرهای سنتی در ساختمان سازمان میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری در حال فعالیت است، اما به‌وسیله یک درِ شیشه‌ای از سازمان جدا شده است و افرادی که می‌خواهند وارد پژوهشکده شوند، باید از دری جداگانه تردد کنند. درِ شیشه‌ای که به داخل سازمان باز می‌شود نیز با تغییر مدیریت جدید پژوهشکده هنرهای سنتی، فقط برای ساعت ناهار و نماز باز می‌شود. 

انتهای پیام