• یکشنبه / ۱۵ مهر ۱۳۹۷ / ۰۶:۳۴
  • دسته‌بندی: علم
  • کد خبر: 97071508069
  • خبرنگار : 71624

/بررسی دلایل اُفت ریاضیات در ایران/

ریاضی مورد توجه ما متفاوت از ریاضیات اصیل است/ضرورت کوچک شدن دانشگاه‌ها و کاهش تعداد دانشجویان

ریاضی مورد توجه ما متفاوت از ریاضیات اصیل است/ضرورت کوچک شدن دانشگاه‌ها و کاهش تعداد دانشجویان

عضو هیات علمی دانشگاه شریف، برداشت نادرست از هدف دوره کارشناسی ریاضی، توسعه بی‌رویه موسسات آموزش عالی، تبلیغات صداوسیما برای کلاس‌های کنکور، آیین‌نامه‌های ارتقای مرتبه استادان و «چرخه معیوب» آموزش عالی را از علل ایجاد بحران در ریاضیات دانست و  راهکار حل آن را «انجام کار تحقیقاتی جدی" بیان و اظهار کرد: باید یک کار تحقیقی بنیادین انجام شود و مجموعه بحران‌­های ریاضی در آموزش عمومی و آموزش عالی، در یک پیوستار از پایه اول ابتدایی تا دوره دکتری ریاضی، با هم دیده شده و مورد بررسی قرار گیرد تا راه‌حل­‌های عملی پیدا شود. سیاست‌گذاری‌ها باید به سمت کوچک شدن دانشگاه‌ها و کاهش تعداد دانشجویان برود.

دکتر بیژن ظهوری زنگنه در گفت‌وگو با ایسنا، درباره جایگاه ریاضیات ایران در جهان گفت: ما امسال دومین مدال فیلدز را در ریاضی گرفتیم. کسی که برنده جایزه فیلدز می‌شود، یعنی در قله ریاضیات قرار دارد. ما جزو 6 کشوری در دنیا هستیم که تا به حال، ریاضی­دان­‌های جوان آنها موفق شده‌­اند دو جایزه فیلدز را از آن خود کنند. این نشان می‌دهد که می‌توانیم تولیدات خوبی در زمینه ریاضی داشته باشیم.

شکاف بین ریاضیات ایران و جهان

وی افزود: در آموزش عالی ایران، به دلیل نگاه کمّی به مقاله و اهمیت بیهوده دادن به تعداد مقاله‌های‌ ISI و Q و رتبه‌بندی‌های مختلف، فسادهایی ایجاد شده که شاکله آموزش دانشگاهی در ایران را نشانه گرفته است. در واقع، تأکید افراطی بر تنها یک وجه از مسئولیت­‌ها و فعالیت­‌های مورد انتظار از یک هیات علمی، به جای توسعه علمی و دستاوردهای اصیل پژوهشی، باعث اتلاف انرژی اعضای هیات علمی جوان برای افزایش کمّی آثار به اصطلاح پژوهشی و زودبازده می­‌شود تا بتوانند از سدهای سخت استخدامی و ارتقا عبور کنند. علاوه بر این، جامعه از تجربه‌­های غنی و خدمات بسیاری از استادان متبحر و مساله حل‌کن محروم می‌­ماند؛ کسانی که به جای دغدغه حل مسائل واقعی جامعه خود، تمرکز را بر تولید مقاله می­‌گذارند، زیرا بقای دانشگاه‌­ها، بر مبنای امتیازهای حاصل از تعدد و تکثر مقاله‌­ها محاسبه می­‌شود! این کار باعث شده تا جوان­‌های ریاضی­دان، کمتر آرامش و فرصت تولید پژوهش‌های اصیل را پیدا کنند. در چنین وضعیتی، طبیعی است که افراد زیادی، دنبال شاخه‌­هایی از ریاضی بروند که امکان تولید مقاله در آنها، زیاد است و این، یکی از پاشنه آشیل‌­های ریاضی دانشگاهی در ایران است که اگر نسبت به آن فکری جدی نشود، به ریاضیات ایران صدمه جبران­‌ناپذیری وارد می‌­شود. بنابراین آن ریاضیاتی که در ایران، خیلی‌ها به آن توجه می‌کنند، با ریاضیاتی که در کنگره بین‌المللی ریاضیدانان به آن می‌پردازند که ریاضیات اصیل است؛  متفاوت است.

برداشت نادرست از هدف دوره کارشناسی ریاضی و توسعه بی‌رویه موسسات آموزش عالی؛ از علل ایجاد بحران در ریاضیات

ظهوری زنگنه، یکی از علل وجود «بحران» در رشته ریاضی را «توسعه بی­‌رویه مؤسسات آموزش عالی» در فاصله سال‌های 84 تا 92 دانست و گفت: ما قبلاً در دوره کارشناسی ریاضی در ایران، موقعیتی داشتیم که می‌شد آموزش ریاضی را عمومی کرد. به این معنا که می‌­توانستیم با برنامه­‌ریزی­‌های اصولی، تعداد زیادی دانشجو برای دوره کارشناسی ریاضی بگیریم که هدف غایی آنها، ادامه تحصیل در رشته ریاضی و ریاضی­دان شدن نیست، بلکه بعد از کسب توانایی‌­ها و مهارت­هایی که ریاضی در آنان ایجاد می­‌کند، از ریاضی به عنوان پایه‌ای برای شغل‌ها، رشته‌ها و کارهای بعدی خود، استفاده کنند و به کمک آن توانایی‌­ها، وارد بازار کار شوند. ایجاد اشتغال برای فارغ­‌التحصیلان کارشناسی ریاضی در حوزه‌­های معلمی/ دبیری ریاضی و انواع کارهای صنعتی و فناوری و برنامه‌­ریزی و غیره، قابل حصول است، به شرط آن که دوره‌­های کارشناسی ریاضی را خوب برنامه­‌ریزی کنیم و در آنها، انعطاف زیادی را پیش‌­بینی کنیم. این اتفاقی است که برای دوره­‌های کارشناسی ریاضی در خیلی از جاهای دنیا افتاده است و متأسفانه، در ایران به نوعی از آن غفلت شده است و به جای آن که به فکر تنوع باشیم، بیشتر در جهت یکسان­‌سازی برنامه‌­ها حرکت کرده‌­ایم. البته در چند سال اخیر، خوشبختانه موضوع تنوع برنامه‌­ها جدی گرفته شده و امیدوارم که ثمره شیرینی بدهد.

وی افزود: علاوه بر مشکلی که به خاطر برداشت نادرست از هدف دوره کارشناسی ریاضی شده و بسیاری که وارد آن می­‌شوند، ممکن است انتظار داشته باشند که تا دکتری در آن بمانند و خود را در جایگاه یک ریاضی­دان تصور کنند، در فاصله سال‌های 84 تا 92 نیز به سبب توسعه بی‌رویه مراکز آموزش عالی و به تبع آن رشته ریاضی، تعداد زیادی فارغ‌التحصیل ریاضی در کشور تولید شد که بر اساس همان برداشت خطی از طی کردن دوره‌­های کارشناسی، کارشناسی ارشد و دکتری در یک رشته، بحران دیگری به وجود آمد.

تبلیغات صداوسیما برای کلاس‌های کنکور؛ متهم دیگر

این استاد ریاضی با اشاره به این که یکی دیگر از عوامل شکل‌دهنده این بحران، ریشه در دوران دبیرستان دارد، خاطر نشان کرد: استقرار نظام جدید آموزشی 6-3-3 و اضافه شدن پایه ششم به دبستان، بحران جدی برای ریاضی مدرسه‌­ای به وجود آورد. هم زمان با این تغییر ساختاری، رویکرد و محتوای برنامه درسی ریاضی مدرسه‌­ای نیز تغییر کرد. بعد هم تبلیغات خارج از اندازه برای رشته علوم تجربی و پروراندن آرزوی پزشک و دندان­پزشک شدن در سر دانش‌­آموزان و خانواده‌­های آنان و پاشیدن بذر ناامیدی در سطح جامعه که ریاضی خوانده‌­ها، مشکل اشتغال دارند و ... ، همگی دست به دست هم دادند و تعداد افرادی که رشته ریاضی- فیزیک را انتخاب کردند، رفته رفته کاهش یافت.

این استاد دانشگاه صنعتی شریف، یکی دیگر از علل ایجاد بحران برای رشته ریاضی را، تبلیغات وسیع صداوسیما برای کلاس‌های کنکور و کتاب‌های کمک آموزشی کنکور دانست و درباره تأثیر آن گفت: حتی در برنامه کارتونی کودکان و مسابقه فوتبال جام جهانی و هر برنامه دیگری، بیننده محکوم به شنیدن و دیدن تبلیغ و تشویق دانش‌­آموزان برای رفتن به کلاس­‌های کنکور است و پرتکرارترین تبلیغ­‌ها، مربوط به درس ریاضی است! این تکرار، یک نوع حساسیت، ترس و تنفر در دانش‌آموزان ایجاد کرده که نمی­‌دانند چرا باید آنقدر برای درس ریاضی زحمت بکشند؟ چرا ریاضی رقیب تفریحاتشان هم بشود و حتی نتوانند یک مسابقه فوتبال را با آرامش تماشا کنند؟! بدون آن که عذاب وجدان برای کم کاری در ریاضی پیدا نکنند؟! چنین تبلیغاتی، باعث انزجار افراد می‌­شود. تازه از طرف دیگر هم تبلیغ می­‌شود که برای رشته ریاضی کار نیست! یا باید المپیادی و نابغه ریاضی بود و یا ... .

وی با بیان این که مشکلات آموزش ریاضی در دبیرستان فقط محدود به رشته ریاضی دانشگاهی نمی­‌شود و رشته‌های فنی مهندسی را هم در آینده درگیر می‌کند، افزود: از آن‌جایی که برای قبولی در تمام رشته‌های مهندسی و علوم‌پایه، باید در دبیرستان، وارد رشته ریاضی- فیزیک شد، ادامه این وضع یعنی کاهش ورودی‌­ها به این رشته که به‌زودی در رشته‌های فنی- مهندسی نیز بحران به وجود می‌­آورد. به خصوص آن که در رشته­‌های مهندسی، دانشگاه­‌های صنعتی و مؤسسات غیرانتفاعی در آموزش عالی چنان توسعه کّمی یافته که تعداد مهندسان ما، از بسیاری کشورهای دیگر دنیا، بیشتر است و این در حالی است که صنعت، با این سرعت توسعه پیدا نکرده و طبیعی است که دانش‌آموختگان رشته‌های فنی- مهندسی هم، با معضل بیکاری مواجه شوند. همه اینها با هم، باعث شده که شاهد یک بحران همه‌جانبه در آموزش دانشگاهی و مدرسه‌ای شویم.

آیین‌نامه‌های ارتقای مرتبه استادان و تأثیرات آن

دکتر زنگنه درباره ادامه تحصیل دانشجویان در رشته ریاضی در ایران اظهار کرد: تعداد زیادی از دانشجویان ریاضی، برای ادامه تحصیل خود وارد دوره‌­های تحصیلات تکمیلی می‌شوند. آیین­‌نامه‌هایی برای دانشگاه‌ها تدوین شده که همه یا تعدادی از اعضای هیات علمی، باید دانشجوی دکتری یا کارشناسی ارشد داشته باشند تا بتوانند ارتقای مرتبه پیدا کنند. بنابراین، مثلاً در دانشگاهی در یک شهرستان که می‌تواند بالقوه، باعث رشد و ارتقای فرهنگ آن شهرستان شود، اعضای هیات علمی که استخدام می‌شوند، مجبورند با دلهره و اضطراب، وقت خود را صرف نگارش مقاله و تربیت دانشجوی دکتری کنند و انگار نه انگار که هدف از تأسیس در یک شهر کوچک، رفع نیازمندی­‌های آموزشی، کمک به ارتقای فرهنگ، مطالعه در مورد نیازمندی­‌ها، منابع، امکانات و بسیاری موارد دیگر برای حل بحران­‌های آن شهر است. آنها وقتی برای این کارهای زیربنایی ندارند، زیرا باید ابتدا تبدیل وضعیت شده و بعد ارتقا یابند و این روند تا زمان بازنشستگی آنها، ادامه خواهد داشت!

زنگنه در ادامه توضیحاتش، مثالی از مراکز آموزش عالی در اغلب ایالت‌­های آمریکا آورد که فقط دوره کارشناسی دارند و به قصد تأمین نیازهای بومی/ محلی، تأسیس شده‌­اند. استادان زیادی هم که در این مراکز تدریس می‌­کنند، نه دانشجوی دوره‌­های تحصیلات تکمیلی دارند و نه برای ارتقای مرتبه، مجبور به چاپ مقاله‌اند.

«چرخه معیوب» آموزش عالی

این استاد ریاضی با ابراز تأسف از توسعه بی رویه مراکز آموزش عالی در ایران، درباره این «چرخه معیوب» گفت: آیین‌نامه‌ای که به موجب آن، استاد باید دانشجوی کارشناسی ارشد یا دکتری داشته باشد، هم در دانشگاهی مانند تهران و هم در دانشگاه کوچکی در یک شهرستان با امکانات محدود، بایداجرا شود. نتیجه این می‌­شود که استاد، دانشجو را به ادامه تحصیل تشویق ­کند، بعد فشار بیاورد که مقاله چاپ کند! این چرخه از این جهت معیوب است که همه چیز به همه چیز مربوط است! و چیزی که این وسط نادیده گرفته شده، علاقه، نیاز و هدف از ادامه تحصیل دانشجوست. از طرفی، به خاطر نیاز استادان به داشتن دانشجوی تحصیلات تکمیلی برای ارتقا و به دلیل کمبود دانشجو که روند آن آغاز شده، این دانشگاه‌ها تقریباً اکثر متقاضیان را برای دوره­‌های تحصیلات تکمیلی خود، می‌­پذیرند؛ تنازع برای بقای به اصطلاح علمی! معلوم است که نتیجه چه می­‌شود! درواقع به جای این که دانشگاه‌ها طبقه‌بندی شوند و هر کدام مأموریت ویژه خود را داشته باشند، مأموریتی یکسان برای همه دانشگاه‌ها و اعضای هیئت علمی آنهاتعیین شده که از هیچ نظر، مقرون‌به‌صرفه نیست و اثرات سوء خود را در درازمدت، بر پیکر آموزش عالی می‌­گذارد.

وی با بیان اینکه به‌تازگی وزارت علوم دانشگاه‌ها را دسته‌بندی کرده است، گفت: البته به تازگی وزارت علوم دانشگاه‌ها را دسته‌بندی کرده، اما اینکه چقدر این کار در عمل و بدون دوباره‌­­نگری در آیین‌­نامه­‌ها مفید باشد، نمی‌دانم. مسئله این است که وقتی شما از همه دانشگاه‌ها می‌خواهید دانشجوی کارشناسی ارشد و دکتری بگیرند تا ارتقا پیدا کنند و این موضوع جزو بندهای ارتقا هست، مجبورند دانشجوی تحصیلات تکمیلی بگیرند! در صورتی که قبلاً، تعداد محدودی از دانشگاه‌ها، مجوز دوره‌­های ارشد یا دکتری داشتند. مسئولیت و مأموریت دانشگاه‌ها، تنها گرفتن دانشجوی ارشد یا دکتری نیست و چنین توسعه‌­ای در ایران، نشان از بروز یک فاجعه دارد. انصافاً کجای دنیا با ارائه چند مدرک، مجوز دوره‌­های تحصیلات تکمیلی می‌­گیرند؟ تا قبل از تحمیل این آیین­‌نامه‌­ها به تمام اعضای هیئت علمی، دانشگاه‌های کوچک بسیاری در شهرستان‌ها بودند که فارغ‌­التحصیلان کارشناسی بسیار قوی تربیت می‌­کردند و آنها بعداً برای ادامه تحصیل، در بهترین دانشگاه‌­های ایران یا خارج بورسیه می­‌شدند و به همان دانشگاه بازمی‌­گشتند. اما شرط داشتن دانشجوی ارشد یا دکتری برای ارتقا، همه این دستاوردهای خوب را به تدریج، به تاراج می‌­برد و این یکی دیگر از وجوه بحران است.

تدریس ریاضی در دانشگاه‌های ایران استاندارد نیست

این استاد دانشگاه هم‌چنین در پاسخ به سؤالی درباره استاندارد بودن آموزش ریاضی در دانشگاه‌ها، گفت: دانشگاه‌های مختلف با هم تفاوت دارند. مثلاً در دانشگاه صنعتی شریف، اغلب اوقات، استادان خوب و با تجربه دروس عمومی ریاضی را تدریس می­‌کنند. اما در بسیاری دانشگاه‌های دیگر، الزاماً چنین نیست. گاهی مسئولیت دروس عمومی به مدرسانی ‌سپرده می‌­شود که ساعت­‌های تدریسشان زیاد است و حتی تدریس درس‌­های عمومی و پایه را، نوعی مجازات و کوچک‌­انگاری خود تصور می­‌کنند. زیرا می­‌بینند که استادان باتجربه و قوی درس‌­های دوره­‌های کارشناسی ارشد و دکتری را ارائه می‌کنند و آنها باید منتظر تدریس در این دوره‌­ها بمانند! این نظام طبقاتی، انگیزه‌­بخش نیست، بلکه انگیزه‌­کش است! وقتی پایه خوب ایجاد نشود، چگونه انتظار دارید که ساختمان خوب بالا برود؟ نمی‌­شود دوره کارشناسی را سرسری گرفت و توقع داشت که دانشجویان تحصیلات تکمیلی قوی داشت؟! این هم یک فاجعه دیگر است که نشان می‌­دهد تدریس ریاضی در دانشگاه‌های ما، خیلی استاندارد نیست.

«کسی که از دانشگاه شریف مدرک کارشناسی گرفته باشد، نمی‌تواند معلم شود!»

زنگنه درباره مشکلات اشتغال دانش‌آموختگان ریاضی و تأثیر تأسیس دانشگاه فرهنگیان بر آن گفت: یکی از اولین دانشگاه‌هایی که در ایران تأسیس شد، دارالمعلمین عالی بود که بعداً دانشسرای ­عالی نام گرفت و وظیفه آن، تربیت معلم بود. در واقع، یکی از وظایف اصلی دوره کارشناسی ریاضی، معلم ریاضی شدن بود. من سال 1346 دیپلم گرفتم و آن زمان، شغل‌ها چنین بود که فرد یا مهندس می‌شد یا پزشک یا معلم. کسی که وارد رشته ریاضی می‌­شد، عموماًبه معلمی ریاضی علاقه داشت و آمده بود که دبیر ریاضی شود.

وی ادامه داد: چند سال بعد از انقلاب فرهنگی، گروه‌­های ریاضی در دانشگاه‌های بزرگ، به تدریج شروع به تعطیلی دوره‌های دبیری‌ خود کردند و زمینه را برای راه­‌اندازی دانشگاه فرهنگیان که حالا، منتقدش هستند، فراهم کردند. این حرکت، باعث شد که کسی که از دانشگاه شریف یا سایر دانشگاه­‌های قوی لیسانس ریاضی گرفته بود، نتواند معلم ریاضی شود و آن موقع، این گروه‌­ها فکر درازمدت نداشتند که بالاخره، جامعه به معلم قوی نیازمند است و بدون توجه به این نیاز، ارتباط خود را با آموزش عمومی، قطع کردند و باز هم فاجعه دیگری آفریدند!

این استاد ریاضی با اشاره به این که دانشگاه فرهنگیان نه کادر هیئت‌علمی به اندازه کافی دارد و نه قدرت جذب تعداد زیاد اعضای هیئت‌علمی، افزود: بنابراین، معضل جدیدی ایجاد شده که شروع آن از دانشگاه‌­ها بوده است. حالا دوره‌های تربیت معلم دو ساله یا چهار ساله‌ای که برای تربیت معلم در دوره‌های ابتدایی و راهنمایی ایجاد شده بودند، با هم تجمیع شده و در قالب دانشگاه واحدی به نام دانشگاه فرهنگیان، برای تمام دوره‌­های تحصیلی و تمام درس‌­ها، معلم تربیت می­‌کند. البته دانشجویان خوبی هم جذب دانشگاه‌ فرهنگیان می‌­شوند، زیرا می‌­دانند که تضمین شغلی دارند. اما این دانشگاه، اگر به شکل فعلی ادامه یابد، بعید است که امکان آموزش و تأمین معلمان مورد نیاز جامعه ایران را به تنهایی، داشته باشد.

نیاز به ایجاد نگاهی نو در اعضای هیئت‌علمی

این عضو هیات‌علمی دانشگاه صنعتی شریف درباره تناسب سرفصل‌های دروس کارشناسی یا کارشناسی ارشد ریاضی با نیازهای روز گفت: مشکل از سرفصل‌ها نیست. باید نگاهی نو در اعضای هیات‌علمی ایجاد شود و بعد به موجب این نگاه نو، یک بازنگری در اهداف و مأموریت‌های دانشگاه انجام شود.

وی در توضیح لزوم ایجاد این نگاه نو در اعضای هیات‌ علمی افزود: معمولاً نگاه ریاضی­دانان و استادان دانشگاه، بلند مدت نیست. یعنی اتفاقی که افتاده این است که وارد عصر جدیدی به نام «عصر دیجیتال» شده‌ایم. بسیاری از افراد، دیگر حوصله ندارند که مانند گذشته‌­ها، کتاب­های داستان چندجلدی بخوانند. این نسل، اکثر اطلاعات مورد نیاز خود را از اینترنت به دست می‌آورد که بخشی از آن، ممکن است صحت و اعتبار علمی هم نداشته باشد. به طور کلی، این نسل خیلی حوصله برای یکسری کارها ندارد و نیازهای دیگری دارد. بنابراین، تدریس و برنامه‌ریزی برای این نسل و جذب آن‌ها، نیازمند نگاهی متفاوت است. بشر در هزاره جدید، وارد پارادایم دیگری شده است و روش‌­ها و رویکردهای آموزشی نیز متناسب با آنها، نیازمند تغییر و تحول اساسی است.

این استاد دانشگاه شریف با اشاره به بخش «روابط بین‌­الملل» که در رابطه با مراودات بین‌المللی این دانشگاه فعالیت می‌کند، مبادلات علمی بین‌المللی این دانشگاه با خارج از کشور را خوب ارزیابی کرد.

راهکار چیست؟

زنگنه، راهکار حل«بحران ریاضیات» را «انجام کار تحقیقاتی جدی» عنوان کرد و ادامه داد: من فکر می‌­کنم باید یک کار تحقیقی بنیادین انجام شود و مجموعه بحران‌­های ریاضی در آموزش عمومی و آموزش عالی، در یک پیوستار از پایه اول ابتدایی تا دوره دکتری ریاضی، با هم دیده شده و مورد بررسی قرار گیرد تا راه‌حل­‌های عملی پیدا شود. سیاست‌گذاری‌ها باید به سمت کوچک شدن دانشگاه‌ها و کاهش تعداد دانشجویان برود.

انتهای پیام

  • در زمینه انتشار نظرات مخاطبان رعایت چند مورد ضروری است:
  • -لطفا نظرات خود را با حروف فارسی تایپ کنید.
  • -«ایسنا» مجاز به ویرایش ادبی نظرات مخاطبان است.
  • - ایسنا از انتشار نظراتی که حاوی مطالب کذب، توهین یا بی‌احترامی به اشخاص، قومیت‌ها، عقاید دیگران، موارد مغایر با قوانین کشور و آموزه‌های دین مبین اسلام باشد معذور است.
  • - نظرات پس از تأیید مدیر بخش مربوطه منتشر می‌شود.

نظرات

شما در حال پاسخ به نظر «» هستید.
لطفا عدد مقابل را در جعبه متن وارد کنید
captcha