آنچه امروز توجه کارشناسان را به وضعیت سدسازی در ایران معطوف کرده، سازه‌های عظیم خالی از آب است که حتی از خط قرمزها عبور کرده و احتمال آسیب‌ به این سازه‌ها و خستگی آنها را افزایش می‌دهد.

حمیدرضا صفوی، استاد دانشکده مهندسی عمران دانشگاه صنعتی اصفهان در تحلیل وضعیت سدهای ساخته شده و اینکه اکنون ذخیره این سازه ها اندک است، به خبرنگار ایسنا، گفت: اگر سازه‌های آبی که سدها بخشی از آن به شمار می‌آیند به نحو معقول و با هدف استفاده بهینه از آب در زمان سیلاب و کم‌آبی مورد استفاده قرار گیرد، مشکل‌ساز نخواهند بود، اما اگر در ساخت و بهره‌برداری از این سازه‌ها دچار افراط و تفریط شویم، به طور قطع با مشکل روبرو خواهیم شد.

وی با بیان اینکه در نگرشی افراطی عنوان می‌شود که نباید هیچ سدی ساخته شود و یا سدهای ساخته شده باید تخریب شوند، افزود: در نگرشی دیگر باید آب‌های موجود را توسط سدها باید مهار و ذخیره کنیم، اما متأسفانه هر دو نگرش خطرناک و مشکل‌ساز است و باید با صرف‌نظر از این دو، به اتخاذ نگرشی عاقلانه و علمی بپردازیم.

وی ادامه داد: به طور کلی مجموع حجم مخازنی که در کشور ایجاد شده نسبت به منابع آب سطحی در دسترس زیاد است که باید با حجم کمتر و جانمایی بهتری انجام می‌شد.

این استاد دانشگاه با اشاره به کانال‌ها و تاسیسات برداشت از منابع آب سطحی که امروزه بسیاری از آن‌ها خالی از آب و حاصل نگرش نادرست سدسازی افراطی است، اظهار کرد: احداث این کانال‌ها و برداشت‌های بیش‌ازحد رودخانه‌ها موجب خشک شدن رودخانه‌های طبیعی شده است.

وی در تحلیل معضل خالی شدن 50 درصد حجم مخازن سدهای کشور و به ویژه سدهای فلات مرکزی از جمله سد زاینده‌رود با ظرفیت 10 درصدی، اظهار کرد: به جز مسئله جانمایی و احجام اجرا شده برای سدها، موضوع برداشت‌ها و مصارف نادرست در بالادست سدها قابل‌توجه است.

صفوی با بیان اینکه بخش عمده‌ای از برداشت‌ها با نام آبخیزداری و باغداری در بالادست سدها انجام می‌شود که منجر به ایجاد و توسعه شدید باغات و ویلاهایی در بالادست سدها شده است، گفت: این اقدام آبخیزداری نیست و باعث شده تا روان آب‌های سابق به دلیل تغییر کاربری اراضی و ایجاد مصرف در بالادست روان آب قبلی را نداشته باشد.

وی نوسانات و تغییرات اقلیمی را دیگر مسئله قابل‌توجه در ایجاد این وضعیت دانست و گفت: البته خشکسالی ها در مقابل مصارف برنامه‌ریزی نشده و بارگذاری‌های جدید در بالادست سدها چندان اثرگذار نبوده است.

این استاد دانشگاه ادامه داد: وقتی منابع آب سطحی دچار محدودیت می‌شود، همه در بالادست متمرکز و از آنجا شروع به برداشت می‌شود که این موضوع موجب خشک شدن رودخانه‌ها از جمله زاینده‌رود شده است.

صفوی با بیان اینکه مدیریت و روش بهره‌برداری از سدها به اندازه ساخت آن‌ها حائز اهمیت است، تأکید کرد: نباید تنها به ساخت یک سازه اکتفا کرد و بعد آن را به حال خود رها کنیم، باید بدانیم در درازمدت چه برنامه‌ای برای بهره‌برداری از سدها داریم، متأسفانه امروز عدم توجه به این مسائل، برداشت‌های بی‌رویه و مصارف غیرعاقلانه باعث شده مخازن سدها و آب‌های زیرزمینی خالی شود.

این استاد دانشگاه در پاسخ به این سؤال که چه طرح علمی و کارشناسانه‌ای برای مدیریت سدهای خالی از آب استان اصفهان وجود دارد، گفت: رویکردهای 50 ساله اخیر در زمینه مدیریت آب در دو بخش ساخت سازه‌های آبی و همچنین مدیریت تأمین آب از منابع آب‌های زیرزمینی و یا از نقاط مختلف کشور خلاصه می‌شود که هر دو رویکرد از نوع مهندسی سازه‌های آبی است.

وی ادامه داد: در مقابل این دو رویکرد، بسیار کمتر به مسئله اقدامات مدیریتی یا غیر سازه‌ای و به ویژه مدیریت مصرف توجه کرده‌ایم.

استاد دانشکده مهندسی عمران دانشگاه صنعتی اصفهان تاکید کرد: در حال حاضر باید بر اقدامات غیر سازه‌ای  متمرکز شویم و به سمت کاهش منطقی مصرف و اقدامات مدیریتی همچون اقدامات حقوقی، قانونی، اقتصادی، اجتماعی و ... حرکت کنیم.

وی با بیان اینکه طی این سال‌ها مدیران تمایل ویژه‌ای به ساخت و بهره‌برداری از سازه‌های جدید داشته‌اند، گفت: امروز دیگر نه پولی برای چنین کاری موجود است و نه آبی! بنابراین امروز برای احیای رودخانه‌ها، تالاب‌ها و آب‌های زیرزمینی تنها باید به سمت اقدامات غیر سازه‌ای و مدیریت تقاضا برویم و راه دیگری جز این نداریم.

صفوی درباره آسیب‌پذیری سازه سدهای خالی از آب بر اثر خشکی طولانی‌مدت، گفت: اگر حجم آبی که در پشت سدها است از حداقل حد مجاز کمتر شود، بر روی سازه سد اثر مخرب دارد.

وی همچنین افزود: به جز مباحث سازه‌ای، موضوع کیفیت آب در ترازهای پایین مخازن هم مطرح است و اگر آب در ترازهای پایین ناشی از خالی شدن مخازن برداشت شود، به لحاظ بهداشتی و کیفی مناسب نیست و به ویژه برای شرب و بهداشت مسئله‌ساز خواهد شد.

استاد دانشکده مهندسی عمران دانشگاه صنعتی اصفهان سیاست تخریب سدهای خالی از آب را نادرست عنوان کرد و افزود: سدهای موجود در کشور آن‌قدر بزرگ و حجیم نیست که تخریب آن‌ها ضرورتی داشته باشد، همچنین در صورت اعمال مدیریت مصرف و جلوگیری از برداشت‌های غیرمجاز امکان آبگیری مجدد آب و جاری شدن آب در رودخانه‌های زیردست وجود دارد و ناچار به تخریب سدها نیستیم.

وی افزود: البته در دنیا سدهای بسیار بزرگی وجود دارد که امروزه طبق نظر کارشناسان محیط‌زیست باید تخریب شوند، چون یکی از منابع تولیدکننده گاز متان محسوب می‌شوند و به دلیل کنترل آب و تغییر رژیم جریان در رودخانه‌های پایین‌دست خود ضررهای زیادی برای طبیعت دارند.

انتهای پیام