مریم نوری - مردم بسیاری در آمریکای شمالی و جنوبی، اروپا، آسیا و دیگر مناطق جهان، کریسمس را به عنوان مهم‌ترین رویداد سالانه مسیحی جشن می‌گیرند. این جشن از اوایل قرن بیستم میلادی به بعد، به تدریج وجهه مذهبی خود را از دست داده و هم‌اکنون بیشتر به عنوان یک جشن غیرمذهبی برگزار می‌شود.

برای مثال، مردم آمریکا سالانه میلیاردها دلار فقط برای خرید درخت کریسمس هزینه می‌کنند. این مقدار پول برای خرید میلیون‌ها اصله درخت خرج می‌شود و جالب توجه است که به‌رغم رکود اقتصادی در سالیان اخیر، این رقم به بالاترین مقدار خود رسیده است.

در سال‌های اخیر، دنیای رایانه نیز خود را به سفره کریسمس رسانده و توانسته است لقمه چربی برای خود دست و پا کند. خریدهای اینترنتی، سرویس‌های جالب و آگهی‌های تبلیغاتی ویژه، سعی در افزودن به التهاب خرید شرکت‌کنندگان در جشن کریسمس را دارند.

در چند سال گذشته در روزهای نزدیک به کریسمس بحثی – به‌ویژه در فضای مجازی - میان ایرانیان رونق پیدا می‌کند که این جشن چقدر به «ما» مرتبط است. گاهی منتقدان به کسانی که کریسمس را جشن می‌گیرند برچسب «خودباخته و کم‌ظرفیت و باکلاس نما» می‌زنند.

آیا کریسمس موضوعی مرتبط با ایرانیان است یا نه و اینکه از زاویه کارکردگرایانه چگونه می‌توان به این موضوع نگاه کرد؟

آیا کریسمس نماد غرب‌گرایی است؟

یک جامعه‌شناس در این رابطه می‌گوید: بعضی مخالفان جشن گرفتن کریسمس، آن‌را نماد غرب‌گرایی می‌بینند؛ اما واقعیت این است که جشن میلاد مسیح، لزوما غربی نیست و به واسطه تجربه زیست‌اجتماعی، موضوع غریبی برای ایرانیان نیست که در مجاورت ارمنی‌ها زندگی کرده‌اند.

محمود حسنی می‌افزاید: علاوه بر این، کریسمس برای نسلی از ایرانیان مسیحی و غیرمسیحی با بهترین کارتون‌های دهه شصت پیوندی روانی دارد، آن روزها در نبود اینترنت و لوح‌های فشرده، مردم اتکای زیادی به تلویزیون ملی برای دیدن برنامه‌های سرگرم‌کننده داشتند و معمولا روزهای نزدیک به کریسمس، کارتون‌هایی چون رابین‌هود و اسکروچ از تلویزیون نمایش داده می‌شد. کارتون‌هایی که آن نسل بسیار دوست‌شان داشت؛ بنابراین حکم به یکسره نامرتبط بودن کریسمس به ایرانیان، با توجه به این پیوندهای اجتماعی و روانی بحث برانگیز است.

وی ادامه می‌دهد: مرتبط بودن یک مناسبت با «ما» تنها محدود به کریسمس نیست؛ اما از نگاه کارکردگرایانه مناسبت‌ها می‌توانند فرصتی برای یادگیری، یادآوری و رشد فراهم کنند. البته به درستی می‌توان گفت، خیلی وقت‌ها این مناسبت‌ها از درس‌های‌شان خالی شده‌اند اما این تقصیر مناسبت‌ها نیست. ضمن اینکه همچنان هستند کسانی‌که از همین ظرفیت‌ها برای رشد شخصیتی و روانی‌شان بهره می‌برند.

این جامعه شناس تصریح می‌کند: کریسمس هم به همین شیوه آموزنده و انگیزاننده است ولی آنچه باعث نگرانی می‌شود فراموش شدن برخی سنت‌های ایرانی در سایه کریسمس است.

حسنی تصریح ‌می‌کند: به ‌طور مثال، رسم یلدا تقریبا همزمان با ایام کریسمس است، ولی چرخه اقتصادی که نمادهای کریسمس در بازار ایران دارد؛ بسیار بیشتر از یلدا است و این موضوع باعث ایجاد مواضع از سوی برخی می‌شود و باید به این موضوع نیز توجه شود.

با رصدی کوتاه در شبکه‌های اجتماعی، کاج‌های مصنوعی در سایت‌های آنلاین چیزی مابین ۱۲۰ هزار تومان تا بیش از یک میلیون تومان فروخته می‌شود و البته این بستگی به اندازه درخت هم دارد. مثلا درخت‌های مصنوعی ۶۰ تا ۹۰ سانتی‌متری حدود ۱۲۰ تا ۳۰۰ هزار تومان قیمت خورده‌اند. سایت‌های آنلاین غیر از خود درخت، وسایل تزئینی آن‌را هم در معرض فروش قرار داده‌اند که هزینه تزئینات شاید به قیمت خود درخت هم برسد.

البته در کنار کاج‌های مصنوعی، برخی کاج طبیعی هم می‌فروشند. به شکل معمول این کاج‌ها قیمت‌شان از ۳۵۰ هزار تومان شروع و درخت طبیعی تزئین شده تا ۴ میلیون تومان نیز خرید و فروش می‌شود.

عروسک‌های بابانوئل بسته به جنس و اندازه، چیزی در حدود ۱۷۰ هزار تومان تا ۲ میلیون و ۳۰۰ هزار تومان قیمت دارند. البته امسال خریدها به درخت و عروسک ختم نمی‌شود. گوزن کریسمس، ست کفش و لباس کریسمس، شمع و ماگ کریسمس و ... اقلامی است که فروشندگان به لیست وسایل خرید کریسمس اضافه کرده‌اند و مورد استقبال هم قرار گرفته است. هرچند این روزها مردم نسبت به انجام سنت‌های محلی همچون یلدا و نوروز نیز خرج می‌کنند، البته اگر محصولی با کیفیت و با تنوع بالا پیدا شود.

در نگاه اول شاید قدری طنزآمیز باشد که خارجی‌ها در به در به دنبال خرید عروسک حاجی فیروز باشند تا جشن عید نوروزشان را با این عروسک تکمیل کنند؛ اما اینکه ما بابانوئل می‌خریم تا وسایل جشن کریسمس‌مان جور شود، کاملاً جدی است، چون ما خود برای نگه‌داشت سنت‌های خود تلاش نکرده‌ایم. شاید سال‌های گذشته تنوع عروسک‌های بابانوئل به انگشتان یک دست هم نمی‌رسید، اما حالا می‌توان از میان اندازه و جنس‌های مختلف ده‌ها مدل انتخاب کرد.

یکی دیگر از کارکردهای مناسبت‌ها، تخلیه هیجانی (شادی، غم، خشم) و کارکرد دیگر، دورهم جمع شدن است. علاوه بر این‌ها کریسمس فرصتی برای نشان دادن توجه و احترام به سنت‌های جامعه میزبان است. این یعنی، باز کردن فضای دوستی و تفاهم در دنیایی که مدام رو به «دیگری‌سازی»، عدم تفاهم و خشونت است.

بعضی منتقدان می‌گویند ما خود عید نوروز داریم و نیازی به کریسمس نداریم. این نقد اما، به این نکته بی‌توجه است که کریسمس برای ایرانیان جایگزین نوروز نیست. جشنی است اضافه بر آن و جامعه ایرانی همچنان همت بالایی در باشکوه نگه داشتن نوروز و شروع بهار دارد.

همچنین زندگی به شکل طبیعی غم و فشار زیادی برای همه دست و پا می‌کند؛ پس چه بهتر که بهانه‌های آرامش و شادی هم بیشتر باشند. علاوه بر مواردی که در خصوص کارکردها گفته شد، تغییرات در درک هویت نیز عامل دیگری است که نگاه به مناسبت‌ها و قضاوت در مورد فرهنگ‌ها را تغییر داده است.

در جهانِ جهانی شده، بسیاری از مردم ضرورتی نمی‌بینند با حصارهای نامرئی مانعی سر راه شادی خود بتراشند. فرهنگ‌ها هر یک محصولات‌شان را عرضه می‌کنند و انسان‌ها بر اساس نیازهای‌شان یا کارکرد این محصولات از آن میان انتخاب می‌کنند.

البته در سال‌های اخیر، در ایران و به تبع آن در مناطق مختلف زنجان نیز در آخرین روزهای سال میلادی درخت کریسمس و تزئینات آن به ویترین برخی مغازه‌ها اضافه شده و کسب و کارهای زیادی در این رابطه ایجاد شده است.

شاید به دلیل کمبود شادی در کشور، مردم تمایل به برگزاری مراسمی دارند که شادی و خوشحالی را به آن‌ها بازگرداند؛ اما این رفتارها بهانه‌ای شده برای تبلیغات در فضای مجازی و چشم و هم‌چشمی‌هایی که مردم با آن در فضای مجازی داشته‌های خود را به رخ همدیگر بکشند.

انتهای پیام