امام ششم، امام جعفر صادق (ع) در هفدهم ربیع الأول سال ۸۰ هجری، معروف به سال قحطی، در شهر مدینه دیده به جهان گشودند و وفات آن امام در ۲۵ شوال و به روایتی نیمه ماه رجب سال ۱۴۸ هجری روی داده است. با این حساب می‌توان عمر آن حضرت را ۶۸ یا ۶۵ سال گفت که از این مقدار ۱۲ سال و یا ۱۵ سال با جدش امام زین‌العابدین (ع) معاصر بوده و ۱۹ سال با پدرش امام باقر و ۳۴ سال پس از شهادت پدرش زندگی کرده‌اند. لذا دوران امامت آن حضرت ۳۴ سال بوده و ایشان از دیگر ائمه (ع) عمر بیشتری کرده‌اند و با شصت‌وپنج سال عمر «شیخ الائمه» محسوب می‌شوند (۱۴۸ – ۸۳ هجری)

جهاد علمی و فرهنگی امام

زمامداران غاصب و احزاب سیاسی منحرف مانند خوارج، بنی امیه، بنی‌عباس و برخی گروه‌ها با قیام‌ها و درگیری‌های خود دوره‌ای را رقم زدند که به محدودیت اهل‌بیت (ع) در پیش و پس از امام باقر و امام صادق منجر شد. و ظلمی که بر امامان صورت گرفت، ظلم بر تمام بشریت بود، چراکه جامعه بشری نتوانست، آن‌گونه که بایسته است از مخازن علم مادی و ماورالطبیعه بهره ببرد. اما بحمدالله در دوران امام باقر و امام صادق، به لحاظ ضعف حکومت‌ها این فرصت نشر معارف اسلامی میسر می‌شود. بنابراین بیشترین حجم روایات و احادیث، در این دوران و از امام صادق (ع) نقل شده است، لذا شیعه به نام ایشان یعنی «شیعه جعفری» منسوب شده است و کمتر مسئله دینی (اْعم از اعتقادی، اخلاقی و فقهی) بدون رجوع به احادیث امام صادق (ع) قابل حل است. کثرت روایات منقول از امام صادق (ع) به این سه دلیل است،‌ اول اینکه ایشان از دیگر ائمه عمر بیشتری کرده، و دلیل دوم شرایط زمانی حیات امام صادق (ع) است.

دوران امامت امام ششم مصادف با دوران ضعف مفرط امویان، انتقال قدرت از امویان به عباسیان و آغاز خلافت عباسیان است و امام با حسن استفاده از این وضعیت، به بسط و اشاعه معارف دین اسلام همت گماردند. گسترش سرزمین‌های اسلامی و مواجهه اسلام و تشیع با افکار، ادیان، مذاهب و عقاید گوناگون اقتضای جهادی فرهنگی داشت و امام صادق (ع) نیز به بهترین وجهی به تبیین، تقویت و تعمیق «هویت مذهبی تشیع» پرداختند. و از زمان امام صادق، غنای شیعه در عرصه‌های گوناگون کلام، اخلاق، فقه، تفسیر تجلی یافت.

رسالت امام صادق (ع) در آن دوره، حفظ و تقویت آرمان‌های اساسی اسلام ناب (مذهب جعفری) بود و اهمیت این جهاد علمی و فرهنگی امام صادق (ع) کمتر از قیام خونین سید الشهداء (ع) نیست. دلیل سوم اینکه، دوره امام صادق (ع) دوره‌ای خاص همراه با فتنه، جنگ، جنبش‌های سیاسی و شکل‌گیری جریان‌های فکری و درگیری گرایش‌های مذهبی بود. مسئله بسیار حائز اهمیت در زمان امام صادق (ع) این است که جریان‌های سیاسی مخالف که در این دوره نمایان شدند، خود را به‌عنوان گروه‌های سیاسی ـ مذهبی معرفی کرده و حتی بنی‌عباس خود را به پیغمبر (ص) منتسب می‌کردند؛ در چنین شرایط فوق‌العاده‌ای که هم ازلحاظ سیاسی و هم ازلحاظ اعتقادی، تشتتی جدی بر عالم اسلام حاکم شده بود، نقش امام صادق (ع) نقشی برجسته بوده است.

تلاش جهت تشکیل حکومت اسلامی

راهبرد نخست امام صادق (ع) یک راهبرد علمی فرهنگی و در جهت پرورش اصحابی بود که ازنظر فقهی و روایی از بنیان‌گذاران تشیع جعفری به شمار آمده‌اند. تلاش‌های سیاسی امام در برابر قدرت حاکمه در آن وضعیت، در محدوده نارضایتی از حکومت موجود، عدم مشروعیت آن و ادعای امامت و رهبری اسلام در خانواده رسول خدا (ص) بود. از نظر امام صادق (ع) تعرض نظامی علیه حاکمیت، بدون فراهم آوردن مقدمات لازم، که مهم‌ترینش کار فرهنگی بود، جز شکست و نابودی نتیجه دیگر نداشت. چنانکه در جریان حرکتی که زید بن علی و پس‌ازآن یحیی بن زید در خراسان به آن دست زدند، بنی‌عباس بیشترین بهره را برده و در عمل، خود را به‌عنوان مصداق شعار «الرضا من آل محمد» تبلیغ کردند. نتیجه کار بعدها معلوم شد؛ زیرا فقه جعفری، بنیان‌گذار تشیع نیرومندی گشت که روزبه‌روز اوج بیشتری گرفت؛ اما زیدیه که منحصراً در خط سیاست بود، رو به افول گذاشتند.

خصوصیات اخلاقی امام صادق (ع)

 در منابع روایی در زمینه ویژگی‌های اخلاقی امام صادق (ع) از زهد، انفاق، علم فراوان، عبادت بسیار و تلاوت قرآن آمده است. به گزارش بحارالانوار، امام در پاسخ به درخواست فقیری، چهارصد درهم به او داد و چون سپاس‌گزاری او را دید، انگشترش را هم که ده هزار درهم می‌ارزید، به وی بخشید. روایت‌هایی نیز از انفاق‌های پنهانی امام صادق (ع) در دست است. به نوشته کتاب کافی، امام صادق (ع) شب‌ها مقداری نان و گوشت و پول در کیسه می‌ریخت و به‌صورت ناشناس به در خانه تهیدستان شهر می‌برد و میان آن‌ها تقسیم می‌کرد.

شهادت و تدفین

 شیخ صدوق تصریح کرده است که امام صادق (ع) به دستور منصور دوانیقی و براثر مسمومیت از دنیا رفته است. پیش ازایشان، نخست امام حسن (ع) که علاقه‌مند بود تا در کنار جدش رسول خدا (ص) به خاک سپرده شود؛ اما مروانیان مانع این کار شدند؛ لذا آن حضرت را مظلومانه در بقیع به خاک سپردند. امام سجاد (ع) نیز در سال ۹۴ ق. به تحریک ولید بن عبدالملک مسموم گردیده و به شهادت رسید و در کنار امام مجتبی (ع) در بقیع مدفون شد. امام باقر (ع) در سال ۱۱۴ یا ۱۱۷ ه.ق به تحریک هشام بن عبدالملک به شهادت رسید و در کنار پدرش حضرت سجاد (ع) در بقیع دفن شد. آخرین امام بقیع نیز در کنار جد و پدرشان در بقیع به خاک سپرده شد. و بقیع پذیرای پیکر مطهر چهارم نور امامت و سایر اصحاب پیامبر و قطعه‌ای از بهشت بر روی زمین گردید.

بقاع جنه البقیع ازگذشته تا آینده

قبرستان بقیع، یکی از قدیمی‌ترین قبرستان‌های مدینه است و چهره‌های شاخص تاریخ اسلام ازجمله عزیزان و صحابه پیامبر (ص) و نیروهای فداکار صدر اسلام در آن دفن هستند. درگذشته، قبور این چهار امام، با قبه‌ای که بر فراز آن ساخته شده بود، به‌عنوان یکی از زیارتگاه‌های مهم مسلمانان به‌ویژه شیعیان، شناخته می‌شد؛ یکی از مشهورترین این بناها از آن مجدالملک قمی براوستانی وزیر برکیارق سلجوقی است که در قرن پنجم بر فراز قبور امامان ساخته شده بوده است.

وهابیون تکفیری در هشتم شوال سال ۱۳۴۴ هجری قمری حرم امامان بقیع را ویران کردند. این روز به «یوم الهدم» (روز ویرانی) مشهور شده است. تخریب بناها در بقیع توسط وهابیت در عربستان سعودی در راستای سیاست از بین بردن اماکن زیارتی و زدودن آثار تاریخی صدر اسلام بوده است.

در ادامه این سیاست ستیزه‌جویی وهابیون با دین مبین اسلام و ائمه مطهر آن، به محدودسازی امکان زیارت، توسط مسلمین جهان، طی دهه اخیر مبادرت ورزیده و با موانع فیزیکی و بصری، مانع بهره معنوی زوار و حجاج بیت‌الله از امکان زیارت قبور مطهر گردیده و حتی از ایستادن در فاصله دور نیز ممانعت به عمل می‌آورند. اما مشتاقان و علاقه‌مندان به اهل‌بیت (ع)، مصمم هستند که مدیریت جنه البقیع را به دست گرفته و مزار غریبانه آنان را بازسازی کنند.

مهم‌ترین رسالت ما در دوران جمهوری اسلامی

بسیاری از احادیث که راهنمای عملی در زندگی شیعیان هستند از زبان مبارک امام صادق (ع) نقل‌شده است. این‌ها همه نشان‌دهنده نقش پررنگ این امام همام است. امام صادق (ع) وظیفه و رسالتی را که در زمینه نشر معارف اهل‌بیت بر عهده داشتند به بهترین نحو ممکن انجام دادند و از فرصتی که در اختیار ایشان قرار گرفت نهایت استفاده را بردند. در دوران جمهوری اسلامی، که فضا بسیار باز و امکانات فراهم‌شده و تشکل‌های علمی و دینی که امروز در جای‌جای کشور راه‌اندازی شده است، فرصتی بی‌نظیری را برای تداوم نهضت علمی و تمدن ساز اسلام ناب به وجود آورده است.

بر اساس بند ششم در برکات انقلاب اسلامی ذکرشده در بیانیه گام دوم انقلاب توسط رهبر انقلاب: «رویکرد دینی و اخلاقی در جمهوری اسلامی، دل‌های مستعد و نورانی به‌ویژه جوانان را مجذوب کرد و فضا به سود دین و اخلاق دگرگون شد. مجاهدت‌های جوانان در میدان‌های سخت ازجمله دفاع مقدس، با ذکر و دعا و روحیه برادری و ایثار همراه شد و ماجراهای صدر اسلام را زنده و نمایان در برابر چشم همه نهاد.»

همان‌طور که در توصیه اول بیانیه گام دوم انقلاب اسلامی توسط رهبری بیان‌شده است که: «نزدیک دو دهه است که رستاخیز علمی در کشور آغاز شده با سرعتی که برای ناظران جهانی غافلگیرکننده بود. ما باوجود شنا در جهت مخالف جریان دشمن ساز به رکوردهای بزرگ دست‌یافته‌ایم و این نعمت بزرگی است که به خاطر آن باید روز و شب خدا را سپاس گفت».

بر این اساس می‌توان گفت که نهضت علمی امام صادق (ع) بعد از انقلاب پرشکوه و پربرکت اسلامی ایران ادامه یافته و در برخی زمینه‌ها گام‌هایی برداشته‌شده و نیاز گسترش دامنه و تدقیق و تعمیق آن هست؛ به خصوص در شرایطی که دشمنان جهانی اسلام در حال ترویج افکار و جریان‌های انحرافی و التقاطی و تکفیری و شبه پراکنی و تهاجم فرهنگی از مجاری محیط‌های علمی و فضای مجازی هستند، باید بیشتر و عمیق‌تر در مباحثی از جمله بسط علوم اسلامی با نیازهای زمان و نهادینه کردن علوم اسلامی در رشته‌های گوناگون مهندسی اسلامی، معماری اسلامی و شهرسازی اسلامی، پزشکی اسلامی، قضاوت اسلامی، اقتصاد اسلامی، مدیریت اسلامی، جامعه‌شناسی اسلامی، روان‌شناسی اسلامی تداوم و گسترش یابد. روابط بین‌الملل اسلامی، فرهنگ و ارتباطات اسلامی، خانواده اسلامی، محله اسلامی، و کلیه علوم و شئون اسلامی دیگر، برای ایجاد فرهنگ و تمدن ناب اسلامی و سهل نمودن مسیر برای آیندگان در رسیدن به هدف و سعادت واقعی بشر فراهم گردد.

انتهای پیام