شهرستان ساوجبلاغ با وسعتی حدود 1022 کیلومتر مربع از شمال به ارتفاعات البرز و شهرستان طالقان از غرب به استان قزوین و شهرستان نظرآباد و از شرق و جنوب به شهرستان کرج محدود می‌شود. ساوجبلاغ دارای سه بخش چهارباغ، چندار و بخش مرکزی و پنج شهر شامل شهرهای جدید و قدیم هشتگرد، کوهسار، چهارباغ و گلسار و 130 آبادي و 77 روستا است.

به گزارش خبرگزاری ایسنا منطقه البرز، شهرستان ساوجبلاغ با قدمتي بيش از 9 هزار سال يكي از مراكز پر اتفاق تاريخي بوده است و وجود ميراث به جا مانده از گذشته كه در اماكن تاريخي و تپه‌هاي باستاني كشف گرديده این شهرستان را به مجموعه كوچكي از تمدن كهن ايران تبديل نموده است.

ساوجبلاغ یک واژه ترکی به معنای چشمه سرد است و این نام، به خوبی نشان دهنده طبیعت شگفت‌انگیز، سرسبز و پر از رودخانه‌ها و چشمه‌های این منطقه است. وضعیت جغرافیایی این شهرستان به سه منطقه کوهستانی، کوهپایه‌ای و دشت تقسیم شده است که کوه‌ها در بخش شمالی قرار دارند.

بخش کوهپایه‌ای این منطقه بین کوهستان و دشتی زیبا حائل شده که چشم هر گردشگری را به خود جذب می‌کند. دشت‌های این منطقه نیز دارای باغ‌های زیبایی است که فضایی آرام و دل‌انگیز را برای گردشگران داخلی و خارجی فراهم می‌کند. علاوه بر طبیعت زیبا و شگفت‌انگیز، وجود تپه‌های متعدد در بخش‌های مختلف این شهرستان نشان‌دهنده این است که ساوجبلاغ دارای پراکندگی‌های استقراری در تپه‌های مختلف از هزاره پنجم پیش از میلاد تا دوران اسلامی است.

   در سال 1328 هـ . ش در حفاريهاي تپه هاي اطراف خوروين آثاري كشف شد كه با مقايسه ساير آثار كشف شده از نواحي كردستان و مازندران مي‌توان نتيجه گرفت از دوران‌هاي پيش از تاريخ، قومي از نواحي جنوب قفقاز به طرف ايران روانه شدند كه برخي از آنها به طرف شمال شرق ايران سرازير شده و در اطراف قزوين، مازندران و گرگان مسكن گزيدند و تا نزديكي تهران پخش شدند .

حفاری‌های باستان‌شناسی صورت گرفته در تپه‌ها و محوطه‌های باستانی همچون موشلان تپه، تپه گرجیان ایغربلاغ و خوروین نشانگر سابقه استقرار و سکونت انسان از هزاره‌های پنجم و چهارم پیش از میلاد تا هزاره‌های اول پیش از میلاد در این شهرستان است.

نکته قابل ملاحظه این که در دوره میانی اسلامی به ویژه در حکومت سلاطین صفوی با توجه به نزدیکی ساوجبلاغ به شهر قزوین که پایتخت اول صفویان بوده، توجه خاصی به این منطقه شده است. ساخت حسینیه و پل شاه عباسی در روستای برغان تائید کننده این موضوع است. این شهرستان در کنار طبیعت چشم‌نوازش دارای 126 اثر تاریخی است که از این میان می‌توان به تپه و کاروانسرای ینگی امام، برج آرامگاهی کردان، حسینیه برغان، امامزاده عبدالقهار (ع) ورده، امامزاده یحیی (ع) دوزعنبر، پل تاریخی برغان و امامزاده موسی (ع) آجین دوجین به عنوان شاخص‌ترین آثار تاریخی این شهرستان اشاره کرد.

این شهرستان زیبا و تاریخی به دلیل عبور بزرگراه تهران – قزوین و نزدیکی آن به کلان شهرهای تهران و کرج دارای موقعیت ممتازی از نظر جذب گردشگر است. همچنین دارای 12 روستای هدف گردشگری و 5 منطقه نمونه گردشگری است که در آینده به یکی از مراکز زیبای گردشگری استان تبدیل خواهد شد.

برج آرامگاهی روستای کردان

گردشگرانی که به دیدن بناهای تاریخی علاقه‌ دارند محال است به ساوجبلاغ سفر کنند و از این بنای متعلق به قرن 7 هجری که در 10 کیلومتری هشتگرد در روستای کردان واقع شده، بازدید نکنند. این اثر تاریخی دارای پلانی مدور همراه با شیار در قسمت بیرونی و پلانی هشت ضلعی در داخل بوده، مدفن امامزاده حسین (ع) از نوادگان امام زین العابدین (ع) است. برج آرامگاهی روستای کردان در تاریخ 1380/2/25 به شماره 3828 در فهرست آثار ملی ایران به ثبت رسیده است.

روستای خوروین

خوروین یکی از روستاهای باستانی بخش چندار از توابع شهرستان ساوجبلاغ است. این روستا در 67 کیلومتری تهران و 3 کیلومتری شهر کوهسار قرار دارد. خوروین دارای آثار تاریخی مانند امامزاده و دو تپه باستانی خوروین به نام‌های  «گنج تپه» و «سیاه تپه» آثاری متعلق به هزاره دوم پیش از میلاد مسیح به دست آمده است.

آبشار عالم زمین

 این آبشار در ارتفاعات روستای عالم زمین ساوجبلاغ قرار دارد. این آبشار در ارتفاع 1720 متری از سطح دریا قرار گرفته است. روستای عالم زمین در شمال غربی شهرستان ساوجبلاغ و در فاصله ۱۰۰ کیلومتری تهران و در شمالی‌ترین قسمت شهر کوهسار واقع است. این روستا در منطقه‌ای کوهپایه‌ای قرار دارد که اطراف روستا با دیواره‌های بلند و بسیار زیبای صخره‌ای احاطه شده است. روستا در کنار رودخانه‌ای دائمی قرار گرفته است. این رودخانه در جهت شمال به جنوب از کوه‌های  پلنگ دره و اخرک سرچشمه گرفته است به طوری که شاخه‌های ی از این رودها در برخی قسمت‌ها به صورت آبشارهای کوچک دیده می‌شود که منظره بسیار زیبایی بوجود آورده است. دسترسی به روستا و آبشار عالم زمین از طریق بزرگراه کرج-قزوین، خروجی کردان، یعد از روستای کردان و ولیان، جاده خاکی به روستای عالم زمین امکانپذیر است.

آبشار اغشت 

این آبشار در شمال روستایی به همین نام در بخش چندار شهرستان ساوجبلاغ قرار گرفته است. با توجه به قرارگرفتن روستا در منطقه کوهستاني و شرايط آب و هوايي خاص اين منطقه، اقليم روستا با زمستان‌هاي سرد و تابستان‌هاي معتدل به صورت اقليم کوهستاني معتدل مي‌باشد. اغشت منطقه‌اي است ييلاقي با مناظر بسيار زيبا که با اين مشخصات سبب مهاجرت و مهاجرت‌هاي فصلي افراد از شهرهاي اطراف مانند تهران و کرج شده است. با توجه به قرار گيري روستا در بين ارتفاعات و دامنه‌هاي آن زمينهاي کشاورزي که عمدتاً باغات ميوه هستند در دامنه‌هاي اطراف گسترش يافته است. منابع طبيعي شامل زمين زراعي، رودخانه‌ها، منابع آب و باغ‌ها حدود 100 هکتار بوده که از شمال به رودخانه گلين رود و از جنوب به روستاي تکيه اغشت و باغبان کلا و از غرب و شمال غرب به آجين دوجين وليان و در نهايت از شرق به دره سيبان دره و ورده منتهي مي شود.

بنای امامزاده جعفر(ع) هشتگرد

بنای تاریخی امامزاده جعفر (ع) در جنوب شهر هشتگرد قرار دارد. این امامزاده نیز مانند دیگر بناهای آرامگاهی، ایوانی رو به شمال دارد و اطراف آن دارای طاق‌نماهایی است. گنبد بنا دو پوسته است که پوسته خارجی از بین رفته، ساخت این بنای آجری به دوره صفوی برمی گردد.

بقعه بی‌بی سکینه(س) سنقرآباد

در روستای سنقرآباد بخش چهار باغ، بنای بسیار زیبایی وجود دارد که در دوره صفویه احداث شده است. بنا دارای ایوان رفیع در بخش شمالی و طاق نماهایی در اطراف است و گنبد مخروطی به آن جلوه ویژه‌ای بخشیده است. این بنا مدفن نوادگان امام موسی کاظم (ع) است.

روستای برغان

کافیست 13 کیلومتر از کرج دور شوید تا به روستای برغان برسید. برای رسیدن به برغان دو مسیر وجود دارد یا از کرج – رجایی شهر، جاده آتشگاه به سمت این روستا بروید و یا از بزرگراه کرج – قزوین پس از کردان به سمت برغان بروید. بافت این روستا قدیمی بوده، دارای باغ‌های بسیاری است که در تمام فصول سال به ویژه بهار و تابستان می‌تواند پذیرای گردشگران باشد. آثار بی‌نظیر حسینیه اعظم (با تعزیه قدیمی که در ایام محرم در آن برگزار می‌شود)، پل تاریخی برغان، چنار کهن مسجد جامع، درخت پیر سپیدارک و تپه باستانی قلعه کش‌کلا در برغان جای گرفته‌اند. بازار برغان هم در زمره قدیمی‌ترین بازارهای استان است که در گذشته مرکز تجارت محصولات کشاورزی، پنبه و نظایر آن بوده است. در سفر به برغان خرید آلوی برغان را فراموش نکنید هرچند گردو، عسل، توت، گوجه برغان و لبنیات هم از سوغات معروف این منطقه هستند. این روستا جزو روستاهای هدف گردشگری کشور است.

آبشار چوب بست

در روستای سفیدداران (ایسپی داران) سه آبشار زیبا و دیدنی وجود دارد. اولین آبشار به نام آبشار وارش کورور معروف است که در زبان محلی به معنی آبشاری که دارای آب فراوان یا بارش زیاد است. این آبشار بالاتر از پیچ عروس کمر و نرسیده به چند کیلومتری این روستا، در داخل تنگه‌ای زیبا با درختان بید و گردو و چشمه‌های  زلال آب معدنی قرار دارد. دومین آبشار روستای سفیدداران ساوجبلاغ، آبشارهای زنجیره‌ای که معروف به آبشارهای جوزه رود می‌باشد چندین کیلومتر بالاتر از روستای سفیدداران قرار دارد. بعد از گذشتن از رودخانه پرآب جوزه رود به اولین آبشار زنجیره‌ای جوزه رود که از بالای پل فلزی هم دیده می‌شود می‌رسیم. دو طرف آبشار را بوته‌های  گل عمر احاطه کرده اند. بعد از گذشتن از اولین آبشار، پی در پی چهار آبشار دیگر که بزرگ و کوچک هستند را می‌توانید ببینید و اینجاست که خالق بزرگ هستی را از این همه زیبایی ستایش خواهید کرد. بعد از گذشتن از این آبشارها به محوطه بزرگ و تقریباً مسطحی می‌رسید که باغات و دربند جوزه رود قرار دارد که در سالهای بسیار دور در اینجا روستایی به نام جوزه رود قرار داشته که در حال حاضر متروکه است. بعد از گذر از تنگه کل خشانی دره (یعنی محل خواب بزهای کوهی) به سومین آبشار یعنی آبشار چوب بست می‌رسید. آبشاری با ارتفاع بسیار زیاد که جلبک‌های  اندود شده بر روی صخره‌ها زیبایی خاصی به آن داده است که چشم هر بیننده‌ای را نوازش می‌کند. دسترسی به روستای سفیدداران از طریق روستای کردان، روستای اغشت و سپس روستای سفیدداران امکانپذیر است.

آسیاب حاج رحیم، روستای هیو

آسیاب حاج رحیم در روستای هیو، در معبر اصلی روستا واقع شده است. این اثر تاریخی در واقع آسیابی قدیمی است که در زمره آسیاب‌های آبی تنوره‌دار قرار می‌گیرد. بخشی از کانال آب و تنوره و اتاقک این اثر هنوز باقی مانده‌اند. مصالح این بنا از سنگ و آجر است. این روستا به داشتن تعداد زیادی آسیاب شهرت دارد.

پل روستای بانو صحرا

این پل که در دو کیلومتری شمال غرب روستای کردان قرار گرفته از آثار دوره صفویه است. مصالح به کار رفته در پل ، سنگ و آجر همراه با ملات آهک است. بخشی از چشمه طاق و پایه‌های پل باقیمانده است. این پل تا اواخر دهه 50 محل ارتباط دو طرف رودخانه بوده که در پل‌سازی جدید بخش‌هایی از آن از بین رفته است. حمام قدیمی روستا همزمان با پل ساخته شده است.

محوطه باستانی ینگی امام

این محوطه باستانی در بخش مرکزی در روستای ینگی امام و در کنار مجموعه‌ای شامل کاروانسرا و بنای آرامگاهی قرار گرفته است. بر اساس کاوش‌های باستان‌شناسی که طی دو فصل و در سال‌های اخیر انجام شده آثاری از دوره میانی اسلامی در سطوح آن کشف شده است. البته در بخش میانی تپه آثار قلعه تاریخی کشف گردید که با توجه به توسعه منطقه طی این دوران حائز اهمیت است.

کاروانسرای ینگی امام

قدمت این کاروانسرا که در ابتدای جاده هشتگرد و 100 قدمی جاده کرج – قزوین در روستایی به همین نام قرار گرفته و به دوره صفویه باز می‌گردد و در گذشته در مسیر ری و قزوین برای استراحت مسافران ساخته شده است. تپه باستانی ینگی امام در نزدیکی این کاروانسرا قرار دارد. بنا چهار ایوانی و دارای 24 حجره است. همچنین فضای شترخان در سراسر بنا تعبیه شده است.

روستای سنج و سیبان دره

این روستا نیز همانند سایر روستاهای ساوجبلاغ همچنان بافت سنتی خود را حفظ کرده است. روستای سنج به دلیل بافت معماری خانه‌های آن که دیوارهای گلی و سقف‌های چوبی با در و پنجره‌های ارسی شکل دارد و نیز به واسطه داشتن آثار تاریخی و طبیعی، قرار گرفتن در دل کوهستان در کنار باغات و رودخانه‌ها مناظر بدیع و چشم‌نوازی را برای گردشگران و دوستداران طبیعت ایجاد کرده است.

روستای ولیان

روستای ولیان واقع در شهرستان ساوجبلاغ در 15 کیلومتری شمال شهرک کوهسار قرار دارد. آب و هوای آن در فصول بهار و تابستان مطبوع و دلپذیر و در زمستان‌ها سرد است. رودخانه ولیان از میان روستا می‌گذرد. ییلاقی بودن روستا موجب رونق گردشگری در ولیان شده است. روستای ولیان در دامنه کوه استقرار یافته و بافت مسکونی متراکمی دارد. روستای ولیان از چهار محله به نام‌های  پایین محله (جیرمحله)، وسط محله (میان محله)، شرق روستا (چال محله) و بالای روستا (جر محله) تشکیل شده است. 

جاذبه‌های  گردشگری روستای ولیان در دامنه‌های  جنوبی کوهستان البرز استقرار یافته و آب و هوای مطبوع با چشم‌اندازهای بسیار زیبا دارد. باغات انبوه گردو، و گیلاس و ویلاهای ییلاقی، مناظر زیبایی را پدید آورده‌اند. چشم انداز ارتفاعات و باغ‌های  انبوه مشرف به روستا به ویژه در بهار و تابستان بسیار تماشایی و دیدنی است. رودخانه ولیان از کوه‌های  اطراف روستا و از بند ولیان که در محل به آن سوئک می‌گویند، سرچشمه می‌گیرد و از میان روستا می‌گذرد. حواشی این رودخانه تفرجگاه‌های  خصوصی و عمومی مردم روستا و گردشگران است. در مسیر رودخانه ولیان باغات انبوه گردو، گیلاس و آلبالو احداث شده اند و آن را به جذاب ترین تفرجگاه‌های  پیرامون شهرهای تهران و کرج تبدیل کرده اند. در روستای ولیان چشمه سارهای فراوانی وجود دارد که آب مورد نیاز مردم را تامین می‌کنند چشمه وال بین، چشمه زر و درویش چشمه از جمله معروف ترین آنها هستند. پیرامون این چشمه‌ها با گیاهان خودرو پوشیده شده و از مکان‌های  تفرجگاهی روستا به شمار می‌آیند. بند ولیان که چشمه ساران زلال دارد و رودخانه‌ای در آن جاری است به یکی از مکان‌های اتراقگاهی کوهنوردان تبدیل شده است. این منطقه چشم اندازهای جالب توجهی دارد و بسیار زیبا و خوش آب و هوا است. درخت چنار 1000 ساله حیاط مسجد جامع ولیان از دیگر جاذبه‌های  این روستاست. 

امامزاده زبیده خاتون (س) روستای خور

در شمال غربی روستای خور از بخش مرکزی ساوجبلاغ منطقه‌ای به نام بر چشمه وجود دارد که در دامنه کوه آن می‌توان چشمه، کوره آهک‌پزی قدیمی و بقعه‌ای متعلق به دوره ایلخانی را مشاهده کرد، این بقعه را زبیده خاتون می‌نامند. بنای سنگ و گچی این امامزاده که در نوع خود دیدنی و کم نظیر است بر پلانی هشت ضلعی ساخته شده است.

امامزاده سلیمان (ع) روستای خور

این امامزاده بر روی تپه‌ای در وسط روستای خور قرار دارد. قدمت بنای امامزاده به دوران ایلخانی بر می‌گردد که در دوران صفویه و قاجاریه الحاقاتی به آن افزوده شده است. مصالح بنا از سنگ با ملاط گل و گچ و نوع پوشش آن از نوع گنبد مخروطی است.

امامزاده شعیب (ع) روستای رامجین

در روستای رامجین بخش چهار باغ دو بنای آرامگاهی وجود دارد که شامل امامزادگان شعیب و کمال‌الدین است. قدمت این بناها مربوط به دوره صفوی بوده و پلان معماری آنها از نوع تک ایوانه با گنبد مخروطی با مصالح خشت و آجر است که در سال‌های اخیر مرمت شد.

روستای وَردِه

مگر می‌شود از ساوجبلاغ سخن گفت و از این روستای زیبا که در 15 کیلومتری شمال غربی شهر کوهسار در ضلع شمال اتوبان کرج قزوین قرار دارد یاد نکرد! بافت تاریخی و بکر این روستا آثاری نظیر حمام تاریخی (دوره قاجار)، آسیاب قدیمی، دو بقعه به نام‌های امامزاده عبدالقهار (ع) و بی‌بی سکینه (س) را در خود جای داده است و به دلیل وجود رودخانه، کوهستان و چشمه‌های منحصر به فرد، پذیرای بسیاری از گردشگران علاقمند در فصل‌های مختلف سال است. هر چند توصیه می‌شود در 6 ماه اول سال از این روستا بازدید کنید اما پاییز هزار رنگ این منطقه هم دیدنی و به یاد ماندنی است. محوطه این روستا نیز از سوی سازمان میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری استان تهران مورد بهسازی، ساماندهی و زیباسازی قرار گرفته است.

امامزاده عبدالقهار روستای وَردِه

در روستای هدف گردشگری ورده بقعه‌ای هرمی شکل متعلق به دوره ایلخانی قرار دارد که دارای گنبد رک است. مصالح به کار رفته در این بنا آجر با گچ است. این بنا دارای درهای قدیمی ارسی است و در داخل آن دست نوشته‌هایی از زائران به یادگار مانده که مربوط به دوره قاجار است. در کنار این بنا تعدادی چنار کهنسال قرار دارد. رودخانه پر آب ورده که از ازمیان روستا می‌گذرد، در مجموع طبیعت زیبا و بکر روستا را در ذهن تداعی می‌کند.

چنار برغان

این چنار در روستای برغان و در داخل مسجد قدیمی قرار دارد. درون خالی و جداره قطور این چنار ستبر از ویژگی‌های آن است. عمر این درخت به بیش از هفتصد سال می‌رسد.

منطقه سیراب

این منطقه در شمال روستای هیو یکی از مناطق زیبا و دیدنی شهرستان ساوجبلاغ قرار دارد و دارای طبیعت بکر و زیبایی است. همچنین بنای تاریخی امامزاده موسی (ع) نیز در این ناحیه قرار گرفته است. درختان قدیمی و دره زیبا از ویژگی‌های خاص این منطقه محسوب می‌شود.

باغ پرندگان چهارباغ

باغ پرندگان چهارباغ یکی از بزرگ‌ترین کلکسیون کبوتران و ماکیان زینتی در جهان را داراست و مجموعه‌ای بی‌نظیر از پرندگان آبزی،کنارآبزی، شکاری‌ها، طوطی‌ها و... را در خود جای داده است و این روزها پذیرای گردشگران است

نمایشگاه پرندگان شهر چهارباغ با مساحتی بالغ بر10 هزار متر مربع(در طبقات) دارای سالن‌های سرپوشیده همچنین برکه و جزایر متعدد به عنوان یک مرکز علمی آموزشی و تفریحی به منظور نگهداری از گونه‌های نادر و رو به انقراض طراحی و ساخته شده است. این نمایشگاه بزرگترین کلکسیون کبوتران و ماکیان زینتی در جهان را دارا بوده و مجموعه‌ای بی‌نظیر از پرندگان آبزی، کنارآبزی، شکاری‌ها، طوطی‌ها و…را در خود جای داده است.

این نمایشگاه بزرگ‌ترین نمایشگاه پرندگان زینتی و کمیاب در خاورمیانه است که پنج هزار پرنده نادر را از 65 کشور جهان در خود جای داده است.

خانه دکتر مصدق

خانه دکتر محمد مصدق با قدمت دوره قاجاریه در روستای احمدآباد شهرستان ساوجبلاغ قرار دارد. این خانه به طور کلی از 2 بخش ساختمان مسکونی و حیاط وسیع که دور تا دور آن را احاطه کرده تشکیل شده است و دارای بنای آجری ساده‌ای است با پلان مستطیل شکل در 2 طبقه. بام آن نیز به صورت شیروانی فلزی است که چند دودکش آجری در میان آن قرار دارد. در طبقه اول این خانه 4 اتاق و 5 قسمت دیگر شامل ایوان، فضای تقسیم کننده، سرویس بهداشتی، کفش کن، و انبار وجود دارد.

به طور کلی وضعیت ظاهری خانه دکتر مصدق یادآور کوشک ساده دوران قاجار است. مشخصه‌هایی چون مصالح آجری، تزئینات محدود و مختصر، ایوان‌ها و ستون‌های چهارگوش، اتاق‌های ساده، درها و پنجره‌های چوبی و بام شیروانی دلیلی بر این ادعا هستند. در یکی از اتاق‌های این خانه خودرو وزارتی دکتر محمد مصدق نگهداری می‌شده است.