فکر تأسیس موزه، پس از زمین لرزهٔ خرداد ۱۳۶۹ گیلان که روند تخریب بناهای سنتی را شدت بخشید، شکل گرفت. اما فاز مطالعاتِ مقدماتی آن، از اوایل سال ۱۳۸۱ آغاز شد. برای انجامِ تحقیقات، منطقه سراوان به دلیل شرایط جغرافیای و اقلیمی خاص انتخاب و قرار شد بناهای ۹ روستای اصیل استان که نمادهای معماری اصیل گیلان در آن‌ها نمایان است، واچینی شود و در ادامه در محل این موزه دوباره‌چینی شود. بخش معماری این موزه، مجموعه‌ای است که قدمت بناهای آن به طور متوسط به ۱۵۰ سال می‌رسد. هدف موزهٔ میراث روستایی گیلان، فقط انتقال بناهای روستایی نیست، بلکه حفظ فرهنگ بومی، فن ساخت و دانش نانوشته‌ای است که در روستاهای گیلان وجود داشته است. در این مجموعه، علاوه بر معماری روستایی مناطق مختلف استان، سایر عناصر فرهنگی مربوط به ابزارهای زندگی و کار، خوراک و پوشاک نیز مورد توجه است.