روز چهارشنبه بيست مهرماه به مناسبت يادروز حافظ، نشست علمي پيرامون حافظ‌ شناسي و شعر حافظ در تالار حافظ شهر شيراز برگزار گرديد. به گزارش خبرنگار ايسنا، در اين برنامه كه از ساعت 8/30 صبح آغاز گرديد، اساتيد ادبيات فارسي و پيشكسوتان عرصه‌ي ادبيات ايران زمين مقالات خود را بر محور حافظ و حافظ‌ شناسي در سه نشست سؤالي در صبح و بعد از ظهر ارائه دادند. در نشست دوم اين برنامه، ابتدا دكتر محمد علي اسلامي ندوشن مقاله‌ي خود را با عنوان “آيا حافظ يك معما است؟“ عرضه كرد. وي ماجراي حافظ را پايان ناپذير شمرد و افزود: ماجراي او ماجراي زندگي كل بشريت است، نه يك فرد در يك دوران كوتاه؛ از اين روست كه معماي حافظ در واقع معماي كل زندگي است، معماي ملت ايران است و معماي تاريخ است؛ يك فرد كاملا معمولي، يك طلبه، در يك گوشه‌ي شهر در يك گوشه‌ي مدرسه، در كنج يك كوچه اين گونه بر سرنوشت بشر اشراف پيدا كند و در يك تعداد كم شعر، تمام مسايل بشري را مطرح كند، واقعا از عجايب روزگار است. وي افزود: اين تمدن ايران بود كه توانست يك چنين پديده‌ و موجودي را به وجود آورد. انساني كه در تمام طول عمر خود شاهد بيش از يكي دو سفر كوتاه نداشته است و در دوران زندگي او بيش از چهل سال جنگ اتفاق افتاده است و اين وضعيت جنگ، حالت آرامش را از مردم مي‌گرفته است. ما اطلاعات زيادي در مورد زندگي او نداريم، فقط با اشاراتي كه خود او كرده است مي‌فهميم كه زندگي بسيار پرماجراي دروني داشته است. به هر حال اين از عجايب تمدن ايران است كه در دوران خاص، همچون فردي را از خود بيرون مي‌دهد و در واقع حافظ سخنگوي قوم ايراني است و اين معماها و تعارض‌ها و يا هر چه در اوست وابسته به قوم ايراني است و به طور كلي وابسته به بشريت و سرنوشت انسان. دكتر ندوشن تصريح كرد: خصوصيت ديگر حافظ اين است كه او سخنگوي وجدان ناآگاه ايراني نيز مي‌باشد؛ ديگران از آن چه در بيرون است سخن گفته‌اند، ولي حافظ سخنگوي وجدان ناآگاهي دارد كه خودش از آن بي‌خبر است؛ كاركرد آن مخفيانه زندگي او را شكل مي‌دهد و جهت مي‌دهد. ما خصوصياتي داريم ك به عنوان خصوصيات قومي با ميزاني از آن در بيرون بروز مي‌كند و ميزاني از آن در درون ناآگاه ما است. سعدي هميشه از بيرون حرف‌هاي زندگي را مي‌زند ولي حافظ نه؛ و به همين علت است كه حافظ توانسته است تا به اين اندازه در بين قشرهاي مختلف از سواد و اعتقاد و خصوصيت اخلاقي نفوذ كند. هيچ كتاب ديگري پيدا نمي‌شود كه تا اين اندازه از آن فال گرفت شود؛ مسأله هم در اين جا فال گرفتن نيست، بلكه اين است كه مردم يك نوع انتظار تسلي خاطر گرفتن از آن دارند و تقريبا مي‌شود گفت كه هيچ كتابي در دنيا نيز كه از آن فال گرفته شود وجود ندارد و اين گوياي اين است كه مردمي با سواد كم و اطلاعاتي ناچيز از اين كتاب چيزي درك مي‌كنند و آن جرقه‌هاي ناپيدايي است كه در درون كتاب كه از وجدان ناآگاه آنان حكايت مي‌كند.“ در ادامه دكتر اسلامي ندوشن با اشاره به اين نكته كه در كنار اين مردم پسندي شعر حافظ، شعرا و كلمات او همه پر از ابهام و كنايه است، افزود: او كلمات را در پوششي گذاشته كه بشود از آن‌ها تعبيرهاي متفاوت كرد. او چرا اين كار را كرده؟ براي اين كه سخنگوي ملتي بوده است كه خود آن ملت اين كار را مي‌كردند؛ حال چرا خود ملت اين كار را مي‌كرده؟ چرا كه ملت نيز از جانب اوضاع و احوال اجبار داشته است و احتياط‌هاي وسواسانه حافظ در مورد اين كه با خط خود حتي غزلي به كسي ندهد كه مبادا سوءاستفاده شود، نشأت گرفته از همين اوضاع و شرايط است و شايد هم به همين علت است كه در نسخه‌هاي مختلف ديوان او برخي كلمات به يك صورت نيستند؟“ وي در پايان در يك جمع‌بندي كلي از سخنان خود گفت:‌ “حافظ از اين جهت معما خوانده شده است كه كل مسايل بشري را در حجم كم بر اين كتاب فارسي جاي داده است. كه شايد در كل ديوان او 100 تا 1200 بيت شعر بيشتر نباشد. همه‌ي اين‌ها و يا نزديك به اين‌ها را ما در آثار ديگران مي‌بينيم. كاري كه حافظ كرده است، اين‌ها را جمع كرده، منتشر كرده و پالوده كرده است. و معماي شعر حافظ، اول در ايجاز و فشردگي و جوهري بودن آن و دوم از الفاظ و كلماتي است كه به كار برده است. او روحي آهنگي به اين‌ها داد كه واقعا مي‌شود گفت، آهنگي آسماني است؛ همان گونه خودش هم گفته است صبحدم از عرش مي‌آمد خروشي، عقل گفت قدسيان گويا كه شعر حافظ از بر مي‌كنند انتهاي پيام