به گزارش ایسنا، تاب‌آوری رسانه‌ای به عنوان یک مفهوم اساسی در علم ارتباطات و رسانه مورد مطالعه و تحلیل قرار می‌گیرد. این مفهوم ارتباطی به توانایی افراد و جوامع برای مقاومت در برابر تأثیرات منفی و تحریک‌های ناشی از رسانه‌ها اشاره دارد. تاب‌آوری رسانه‌ای در مواجهه با شوک‌ها و تحولات رسانه‌ای، افراد و جوامع را قادر می‌سازد تا با استفاده از مهارت‌ها و دانش خود، به بهترین شکل ممکن با این تحولات سازگاری یابند. تعریف تاب‌آوری رسانه‌ای به عنوان یک پدیده چندوجهی و پیچیده در حوزه ارتباطات، اغلب به ویژگی‌هایی چون توانایی تحلیل و تفکر انتقادی، افزایش آگاهی رسانه‌ای، ارتقاء دانش رسانه‌ای و توانایی انتخاب منابع اطلاعاتی معتبر بازمی‌گردد.
تاب‌آوری رسانه‌ای جامعه به توانایی جامعه برای مقابله با تحولات، انتقادات و تأثیرات رسانه‌ها در فضای عمومی اشاره دارد. این مفهوم نشان‌دهنده قدرت جوامع در مقابله با فشارها و تغییراتی است که از طریق رسانه‌ها و سایر وسایل ارتباطی به جامعه انتقال می‌یابد.
تاب‌آوری رسانه‌ای جامعه دارای عناصری کلیدی است که آگاهی جمعی یکی از آن عناصر است. آگاهی جمعی به معنی توانایی جامعه در درک و فهم صحیح اطلاعات و اخبار است و نقش بسیار مهمی در افزایش تاب‌آوری رسانه‌ای جامعه دارد. آگاهی جمعی به معنای داشتن اطلاعات و شناخت درست از مسائل روز، توانایی تفکر انتقادی و ارزیابی درست اطلاعات به جامعه اجازه می‌دهد تا در مقابل تحولات رسانه‌ای و فشارهای اطلاعاتی، موثر و مقاوم عمل کند. نقش آگاهی جمعی در افزایش تاب‌آوری رسانه‌ای جامعه را از ابعاد مختلفی می توان بررسی کرد. آگاهی جمعی افراد را به تفکر انتقادی و ارزیابی محتواهای رسانه‌ای تشویق می کند و این توانایی می‌تواند جلوی انتشار اطلاعات نادرست یا تحریف شده را بگیرد. از سوی دیگر اطلاعات صحیح و دریافت شده از منابع معتبر به آگاهی جمعی ارتباط دارد و افزایش دسترسی به منابع معتبر و به‌روز، مانع انتشار اطلاعات غیردقیق می شود.
آگاهی جمعی جامعه را به مشارکت فعّال در فضای دیجیتال و انتقال اطلاعات معتبر تشویق می‌کند و این فعالیت‌ها می‌توانند به افزایش اطلاعات جمعی و مقاومت در برابر اطلاعات نادرست کمک کند. آگاهی جمعی موجب افزایش دسترسی به اطلاعات مناسب و لازم برای درک موضوعات مختلف می‌شود و افراد آگاه بهتر می توانند با فشارهای رسانه‌ای و تحولات مقابله هستند. همچنین این ویژگی به ترویج مهارت‌های دیجیتال، از جمله تحلیل محتوا، تشخیص اخبار جعلی و تفکر منطقی کمک می‌کند و این مهارت‌ها موجب ارتقاء توانایی جامعه در مقابله با اطلاعات تحریف شده می‌شود.
جامعه آگاه از رسانه‌های مستقل و معتبر و تنوع نظرات حمایت می کند و این اقدام موجب ارائه دیدگاه‌های متنوع و مستقل به جامعه می‌شود. توسعه آگاهی جمعی می‌تواند به تقویت تاب‌آوری رسانه‌ای جامعه کمک کند و افراد را در مقابل اطلاعات تحریف شده، مصون می دارد.
تاب‌آوری رسانه‌ای به عنوان توانایی مقاومت در برابر تأثیرات ناشی از رسانه‌ها، ارتباط مستقیمی با آگاهی اجتماعی دارد. آگاهی اجتماعی، به توانایی فرد یا جمعیت در درک و تحلیل مسائل اجتماعی، فرهنگی و رسانه‌ای اشاره دارد. آگاهی اجتماعی اساسی‌ترین ابزار برای شناخت محتواها و تأثیرات رسانه‌ها بر افراد است. افرادی که دارای آگاهی اجتماعی قوی هستند می‌توانند محتواهای رسانه‌ای را با دقت بیشتر تحلیل کرده و در مقابل تحریک‌های منفی تا حد زیادی مقاومت نشان دهند.
پذیرش تنوع نظرات از دیگر عناصر کلیدی است. توانایی مردم در پذیرش و مدیریت تنوع نظرات و دیدگاه‌ها نقش بسیار مهمی در افزایش تاب‌آوری رسانه‌ای جامعه ایفا می‌کند. این پذیرش و توانایی در مدیریت تنوع دیدگاه‌ها می‌تواند به چندین شکل به تقویت تاب‌آوری جامعه کمک کند. پذیرش تنوع نظرات و دیدگاه‌ها موجب توسعه تفکر انتقادی در جامعه می‌شود و این توانایی موجب افزایش قدرت تحلیل و ارزیابی جامعه در مقابل اخبار و اطلاعات مختلف می‌شود. پذیرش تنوع نظرات افزایش دیدگاه‌های متنوع در جامعه را در پی خواهد داشت و در پی آن شاهد جلوگیری از تعصب‌ها و افزایش آگاهی در مورد نظرات و تجربیات مختلف خواهیم بود. همچنین پذیرش تنوع نظرات موجب حفظ انسجام اجتماعی می‌شود و توانایی مدیریت تنوع مانع افزایش اختلافات و تنش‌ها در جامعه می شود.
وقتی جامعه ای تنوع نظرات را می پذیرد، مهارت های ارتباطی افراد آن جامعه نیز ارتقاء می یابد و این افزایش مهارت به افراد کمک می‌کند تا در ارتباط با رسانه‌ها و با یکدیگر، بهتر عمل کنند. همچنین تنوع نظرات موجب مشارکت فعّال‌تر افراد در فرآیندهای اطلاع‌رسانی می‌شود و این مشارکت به توسعه ارتباطات فعّال و تعامل بیشتر با رسانه‌ها کمک می‌کند. همچنین وقتی در جامعه ای تنوع نظرات جاری باشد، مردم توانایی بیشتری در مدیریت بحران‌های اطلاعاتی و رسانه‌ای خواهند داشت و شاهد کاهش اثرات منفی اطلاعات نادرست و تضادهای رسانه‌ای خواهیم بود.
از سوی دیگر تنوع نظرات کمک می‌کند تا توازن اطلاعاتی در جامعه حفظ شود و این توازن به جلوگیری از تحریف اطلاعات و ایجاد تصویر منصفانه‌تر از مسائل کمک می‌کند. به طور کلی، پذیرش تنوع نظرات و دیدگاه‌ها به توانایی جامعه در مقابله با چالش‌ها و تحولات رسانه‌ای کمک کرده و تاب‌آوری رسانه‌ای را تقویت می‌کند. این توانایی در کنار تفکر انتقادی و ارتقاء آگاهی جمعی، به جامعه امکان مقابله مؤثر با اطلاعات تحریف شده و مخرب را می‌دهد.
نکته دیگر، مهارت در انتقال اطلاعات است و توانایی ارائه و دریافت اطلاعات با استفاده از وسایل ارتباط جمعی نقش بسیار مهمی در افزایش تاب‌آوری رسانه‌ای جامعه دارد. این توانایی به چندین شکل مثبت در تقویت تاب‌آوری جامعه تأثیر می‌گذارد. توانایی استفاده صحیح از وسایل ارتباط جمعی مردم را قادر می‌سازد تا به اطلاعات و اخبار متنوع و وسیع دسترسی پیدا کنند و این دسترسی موجب افزایش آگاهی جمعی و توانایی مردم در تفکر انتقادی می‌شود. استفاده از وسایل ارتباط جمعی می‌تواند مهارت ارتباطی افراد را تقویت کند. ارتباطات جمعی فرصتی فراهم می‌کند تا افراد انتقادات سازنده و پیشنهادات مفید را به اشتراک بگذارند. وسایل ارتباط جمعی می‌توانند در انتقال سریع و مؤثر اطلاعات در مواقع بحرانی کمک کنند و استفاده صحیح از این ابزار توانایی جامعه در مدیریت بحران ها را افزایش می دهد. وسایل ارتباط جمعی به جامعه این امکان را می‌دهد تا در مواقع بحرانی اطلاعات مهم و موثر را به سرعت به یکدیگر انتقال دهند و این اطلاعات می‌توانند نقش مهمی در مدیریت بحران‌های رسانه‌ای و افزایش توان مردم در مقابله با آنها ایفا کنند. با توجه به توسعه روزافزون تکنولوژی‌ها و استفاده گسترده از وسایل ارتباط جمعی، این توانایی می‌تواند به تقویت تاب‌آوری جامعه در مقابل چالش‌ها و تغییرات رسانه‌ای کمک کند.
همچنین عواملی می توانند موجب کاهش تاب آوری رسانه ای جامعه شوند. تاب‌آوری رسانه‌ای جامعه ممکن است در شرایط مختلف کاهش یابد و مردم با تهاجم رسانه‌ای مواجه شوند و به خطاهای شناختی و ادراکی دچار شوند. شرایط مختلفی می تواند منجر به کاهش تاب‌آوری رسانه‌ای در یک جامعه شود. منتشر شدن اطلاعات نادرست یا تحریف شده توسط رسانه‌ها می‌تواند موجب خطاهای شناختی در جامعه شود و توانایی افراد در تفکر انتقادی و دستیابی به حقایق را کاهش دهد. منتشر شدن پیام‌های منفی و ترس‌آور می‌تواند تأثیر منفی بر ادراک و شناخت افراد داشته باشد و تاب‌آوری را کاهش دهد. همچنین اگر رسانه‌ها رویکرد یکسویه‌ای در ارائه اخبار و دیدگاه‌ها داشته باشند، ممکن است افراد جامعه با زاویه‌های محدود و ناقص ماجرا آشنا شوند که توانایی آنها در تحلیل موضوعات را کاهش می دهد. اگر تنوع نظرات در رسانه‌ها کاهش یابد و تمایل به ترویج یک دیدگاه خاص وجود داشته باشد، افراد ممکن است با دیدگاه‌های یکسویه درگیر شوند و در نتیجه کاهش تنوع دیدگاه ها در رسانه ها می تواند منجر به کاهش تاب آوری رسانه ای شود.
همچنین استفاده نادرست یا سوءاستفاده از تکنولوژی و وسایل ارتباطی نیز می تواند موجب گسترش اطلاعات نادرست در جامعه شود که تاثیر منفی بر ادراک افراد داشته و تاب‌آوری را کاهش می دهد.
در مواجهه با این شرایط، ترویج توسعه تفکر انتقادی، افزایش آگاهی و تشویق به تنوع نظرات و اطلاعات شفاف می‌تواند به تقویت تاب‌آوری رسانه‌ای جامعه کمک کند. تاب‌آوری رسانه‌ای جامعه مهم است زیرا به جامعه کمک می‌کند تا بهترین استفاده را از رسانه‌ها ببرد، با تنوع نظرات سازگار شود و در مقابل تحولات و فشارهای رسانه‌ای مقاومت نشان دهد.
یادداشت محمدامین صالحی نژاد، مدیر کل دفتر امور مجلس سازمان جهاد دانشگاهی
انتهای پیام