مطابق آخرين آمار پايگاه ESI مؤسسه اطلاعات علمي(ISI)، طي دورة 10 سال و 10 ماهة اول ژانوية 1998 تا 31 اكتبر 2008، جمهوري اسلامي ايران داراي 40 هزار و 488 عنوان مدرك علمي نمايه شده بوده كه از اين نظر با دو پله صعود نسبت به دوره 10 ساله اول ژانويه 1997 تا 30 ژوئن 2007 در بين 145 كشور جهان، در رتبة 38 قرار گرفته است.

دكتر عبدالرضا نوروزي چاكلي، مدير گروه علم‌سنجي مركز تحقيقات سياست علمي كشور و عضو هيات علمي گروه علوم كتابداري و اطلاع‌رساني دانشگاه شاهد در گفت‌و‌گو با خبرنگار علمي خبرگزاري دانشجويان ايران(ايسنا) با اشاره به اعلام برخي آمارهاي متفاوت درباره رتبه علمي كشور در روزهاي اخير، ابراز عقيده كرد كه در مطالعات علم‌سنجي براي اعلام رتبه علمي كشورها از پايگاه (ESI (Essential Science Indicators از مشهورترين پايگاه‌هاي علم‌سنجي «مؤسسه اطلاعات علمي» (ISI) استفاده مي‌شود كه مبناي آن تعداد مدارك علمي نمايه شدة در بازه‌هاي تقريبي10 ساله است.

وي خاطرنشان كرد: پايگاه‌هاي ESI، WOS وJCR از مشهورترين پايگاه‌هاي علم‌سنجيِ «مؤسسه اطلاعات علمي(ISI)» به شمار مي‌روند كه هر كدام با توجه به اهداف متفاوتي طراحي شده‌اند و به همان ترتيب نيز اطلاعات گوناگوني را در خصوص وضعيت مدارك علمي و نشريات هر كشور در اختيار قرار مي‌دهند. از اين رو، در هنگام ارائة آمارهاي مربوط به مدارك علمي هر كشور در ISI، اشاره به وضعيت كشور در هر يك از پايگاه‌هاي ياد شده ضروري است.

نوروزي چاكلي تصريح كرد: از طرفي،‌ مطابق آمار پايگاه ESI در دورة 10 ساله اول ژانويه 1998 تا 31 اكتبر 2008، کل مدارك علميِ نمايه شدة ايران، 138 هزار و 525 بار مورد استناد قرار گرفته است که به اين ترتيب، نسبت استناد به هر مدرك علميِ ايران به رقم 42/3 رسيده است.

وي خاطرنشان كرد: بر اين اساس، ايران به لحاظ تعداد كل استنادها در رتبة 43 و به لحاظ نسبت استناد به هر مدرك علمي،‌ در رتبة 134 جهان قرار گرفته است. اين در حالي است كه در دهة منتهي به 30 ژوئن 2007، ايران به لحاظ تعداد كل استنادها در رتبة 48 جهان و به لحاظ نسبت استناد به هر مدرك علمي، در رتبة 133 قرار گرفته بود؛ به اين ترتيب، در مجموع مي‌توان اذعان داشت كه ايران به لحاظ تعداد مدارك علميِ نمايه شده در پايگاه ESI نسبت به دورة ده سالة پيشين، از دو پله صعود و به لحاظ تعداد كل ستنادها از پنج پله صعود برخوردار بوده است؛ در مقابل، رتبة كشور به لحاظ نسبتِ‌ استناد به هر مدرك علمي، از يك پله كاهش برخوردار شده است.

مدير گروه علم‌سنجي مركز تحقيقات سياست علمي كشور تصريح كرد: از سوي ديگر، بر اساس رتبه‌بندي‌هاي انجام شده به وسيلة پايگاه ESI، در بازة زمانيِ منتهي به 31 اكتبر 2008، كشورهاي تركيه، مصر، عربستان، مالزي و پاكستان به ترتيب با در اختيار داشتن تعداد 114 هزار و 261، 30 هزار و 341، 15 هزار و 901، 14 هزار و 782 و 11 هزار و 450 عنوان مدرك علمي نمايه شده، رتبه‌هاي 21، 41، 50، 51 و 53 جهان را به خود اختصاص داده‌اند؛ بنابراين ايران در مقايسه با ساير كشورهاي اسلامي، از نظر تعداد مدارك علمي نمايه شده پس از تركيه قرار گرفته است.

وي اضافه كرد: در دورة زمانيِ ياد شده، هر يك از كشورهاي تركيه، مصر، عربستان، مالزي و پاكستان به لحاظ تعداد كل استنادها به ترتيب در رتبه‌هاي 29، 44، 51، 53 و 59 جهان و به لحاظ نسبت استناد به هر مدرك علمي، به ترتيب در رتبه‌هاي 125، 124، 127، 123 و 129 جهان قرار گرفته‌اند.

عضو هيات علمي گروه علوم كتابداري و اطلاع‌رساني دانشگاه شاهد در ادامه به ايسنا گفت: علاوه بر آمارهاي مربوط به تعداد مدارك علمي در بازه‌هاي زماني 10 ساله و رتبه‌هايي كه از كشورها بر اساس آمارهاي پايگاه ESI ارائه شد، بايد توجه داشت كه با استفاده از پايگاه( WOS (Web Of Science، امكان جست‌وجو و استخراج اطلاعات در طول دوره‌هاي زماني مختلف و بر اساس شاخص‌هاي متنوع‌تري وجود دارد. در عين حال، آمارهاي مربوط به رتبه‌هاي كشورها به وسيلة پايگاه WOS اعلام نمي‌شود و تنها مي‌توان با استفاده از پايگاه ESI به اين رتبه‌ها دست يافت.

وي براساس اين توضيحات خاطرنشان كرد: مطابق جست‌وجوهاي انجام شده در پايگاه WOS، جمهوري اسلامي ايران در سال 2008 داراي 13 هزار و 568 عنوان مدرك علمي نمايه شده بوده است. اين در حالي است كه در سال 2008، تركيه داراي 24 هزار و 749 عنوان، مصر داراي چهار هزار و 782 عنوان، پاكستان داراي سه هزار و 641 عنوان، مالزي داراي سه هزار و سيصد و هفتاد و سه عنوان و عربستان سعودي داراي دو هزار و 214 عنوان مدرك علمي نمايه شده در پايگاه WOS بوده‌اند؛ به اين ترتيب، مطابق آمارهاي اين پايگاه نيز در مقايسه با ساير كشورهاي اسلامي، تنها تعداد مدارك علمي تركيه بيش از ايران بوده است.

نوروزي چاكلي تصريح كرد: مقايسة تفصيلي‌تر تعداد كل مدارك علمي نمايه شدة ايران در پايگاه WOS در سال 2008 نسبت به سال 2007 كه تعداد 9 هزار و 61 عنوان مدرك علمي را در بر مي‌گرفته نشان مي‌دهد كه ايران در سال 2008 نسبت به سال 2007 به لحاظ تعداد توليدات علمي از 74/49 درصد رشد برخوردار بوده است. از طرفي، تعداد توليدات علميِ نمايه شده ايران در پايگاه WOS در سال 2006 برابر با شش هزار و 748 عنوان بوده و بر همين اساس، در اين زمينه رشد ايران در سال 2007 نسبت به سال 2006، به 28/34 درصد رسيده بود.

وي افزود: مقايسة اين وضعيت به تفكيك سه بخش SCIE ،SSCI و A&HCI نشان مي‌دهد كه تعداد مدارك علمي نمايه شدة ايران در سال 2008 در هر يك از بخش‌هاي SCIE ،SSCI و A&HCI، به ترتيب به رقم 13 هزار و 424، 487 و 36 عنوان رسيده است؛ امّا اين در حالي است كه اين رقم در سال 2007 به ترتيب از 8 هزار و 938، 351 و 30 تجاوز نكرده بود. مقايسة اين ارقام با تعداد توليدات علمي ايران در سال 2006 حاكي از آن است كه در سال 2008 نسبت به 2007 و در سال 2007 نسبت به 2006، اين رشد براي ايران هم از نظر تعداد و هم به لحاظ درصد رشد مدارك علمي نمايه شده در بخش‌هاي مختلف پايگاه WOS، همواره با روند صعودي همراه بوده است. در عين حال، ميزان اين سهم در سال 2008 نسبت به ديگر سال‌هاي مورد مطالعه قابل توجه‌تر نشان داده مي‌شود.

نوروزي در عين حال تصريح كرد: از آن جا كه در برخي از موارد، امكان نمايه شدن يك اثر در بيش از يك شاخة موضوعي وجود دارد، نبايد انتظار داشت كه جمع كل مدارك علمي نمايه‌سازي شده مربوط به يک كشور در پايگاه‌هاي SCIE، SSCI و A&HCI، برابر با رقم كل مدارك علمي نمايه‌سازي شده آن‌ كشور در پايگاه WOS شود. از اين رو، مجموع ارقام ارائه شده در بخش‌هاي پايگاه WOS با رقم كل مدارك علمي نمايه شدة كشور در پايگاه WOS برابر شود.

وي خاطرنشان كرد: مقايسه انواع مدارك علمي ايران در سال 2008 نسبت به سال‌هاي 2007 و 2006 نيز نشان مي‌دهد كه اين تعداد به تدريج از تنوع بيشتري برخوردار شده است. در عين حال، «مقاله» و «چكيدة همايش‌ها» در هر سه سالِ 2006 تا 2008، بيشترين انواع مدارك علمي نمايه شدة ايران را در پايگاه WOS تشكيل داده است. نكتة حائز اهمّيّت ديگر در اين زمينه، افزايش تعداد «نقد و بررسي كتاب» و همچنين «سرگذشتنامه» در سال 2007 نسبت به سال 2006 و افزايش تعداد «مقاله‌هاي همايش‌ها» در سال 2008 نسبت به سال 2007 است.

نوروزي چاكلي تصريح كرد: از سويي ديگر، بررسي وضعيت توليدات علمي ايران به تفكيك زبان حاكي از آن است كه در سال 2008 نيز همچون سال‌هاي 2007 و 2006، بيشترين تعداد مدارك علمي نمايه شدة ايران در پايگاه WOS، به زبان انگليسي منتشر شده است؛ امّا در عين حال، تنوع زباني مدارك علمي ايران در سال‌هاي 2007 و 2008 از سال 2006 بيشتر بوده است. در سال 2008، پنج حوزه موضوعي که بيشترين تعداد توليدات علميِ نمايه شده ايران را در پايگاه WOS در خود جاي داده‌اند، تنها به زيرگروه شيمي اختصاص نداشته؛ بلکه در مقابل، حوزه‌هاي موضوعي ديگري همچون علوم مواد چندرشته‌يي، علوم پزشکي و داروسازي و داروشناسي را نيز در بر گرفته است.

وي خاطرنشان كرد: اين در حالي است که در سال 2007 گروه موضوعيCHEMISTRY, MULTIDISCIPLINARY با تحت پوشش قرار دادن 650 عنوان از مدارك علمي كشورمان كه معادل 17/7 درصد از كل مدارك علمي ايران در سال ياد شده در پايگاه WOS است، بيشترين تعداد مدارك علمي ايران را در خود جاي داده است.

عضو هيات علمي گروه علوم كتابداري و اطلاع‌رساني دانشگاه شاهد تصريح كرد: مقايسة گروه‌هاي موضوعي مدارك علمي نمايه شدة در پايگاه WOS در سال‌هاي 2006 و 2007 نشان مي‌دهد كه هر چند در سال 2006 تعداد مدارك علمي نمايه شده در حوزه‌هاي مختلف شيمي همچنان از بيشترين سهم برخوردار بوده است، امّا مدارك علمي نمايه شدة ايران در سال 2007 در حوزه‌هاي Pharmacology & Pharmacy و CHEMISTRY, ANALYTICAL نسبت به سال 2006 افزايش نشان مي‌دهد؛ بنابراين، مقايسه اين وضعيت با اطلاعات سال 2008 مي‌تواند بيانگر اين مطلب باشد که به جز حوزه موضوعيِ شيمي، به تدريج تعداد توليدات علميِ حوزه‌هاي موضوعي ديگري نظير علوم پزشکي، علوم مواد چندرشته‌يي و داروسازي و داروشناسي، جاي خود را در ميان اين پنج گروه موضوعيِ برتر باز کرده است.

وي در عين حال خاطرنشان كرد كه واژه «برتر» براي گروه‌هاي موضوعيِ مورد نظر صرفا به لحاظ بيشتر بودن تعداد توليدات علميِ مربوط به حوزه‌هاي موضوعيِ مختلف مطرح شده و نبايد به عنوان برتريِ يک حوزه موضوعي نسبت به حوزه موضوعيِ ديگر تلقّي شود؛ چرا كه در همين زمينه نتايج تحقيقات نشان داده است به دليل متفاوت بودن رفتار علمي در حوزه‌هاي موضوعيِ مختلف، مقايسه گروه‌هاي موضوعيِ متفاوت با يکديگر صحيح نيست و نتايج سودمندي را در اختيار سياست‌گذاران و برنامه‌ريزان پژوهشي قرار نمي‌دهد.

نوروزي تصريح كرد: با وجود اين، بايد توجه داشت چنانچه آمارهاي توليدات علميِ مربوط به حوزه‌هاي موضوعيِ مختلف با همان نوع آمارها در کشورهايي که به لحاظ زمينه‌هاي علمي، فرهنگي، اقتصادي و سياسي با کشور مورد نظر مشابهت دارد مورد مقايسه قرار گيرد مي‌تواند در ارائه تصويري واقعي‌تر از وضع موجود حوزه‌هاي موضوعيِ کشور مفيد باشد. بر اين اساس، ضروري است پيش از قضاوت در خصوص برتريِ واقعيِ هر يک از حوزه‌هاي موضوعي در کشور به لحاظ تعداد توليدات علمي، در تحقيقي جداگانه اين وضعيّت با کشورهاي همسان مورد مقايسه قرار گيرد.

مدير گروه علم‌سنجي مركز تحقيقات سياست علمي كشور در ادامه گفت‌و‌گو با ايسنا با بيان اين كه در ارزيابي اطلاعات مربوط به گزارش استناديِ‌ نشريات در ISI، علاوه بر دو پايگاه ESI و WOS، بايد از پايگاه Journal Citation Reports) JCR) استفاده شود، خاطرنشان كرد: پايگاه JCR با توجه به ماهيت ذاتي خود، همواره گزارش‌هاي استنادي نشريات را با يك سال تأخير عرضه مي‌كند. بنابراين، آخرين آماري كه هم‌اكنون توسط آن پايگاه دسترس‌پذير است، گزارش‌هاي استنادي نشريات سال 2007 را در بر مي‌گيرد. مقايسه وضعيت نشريات ايران در پايگاه JCR نشان مي‌دهد كه تعداد نشريات ايران در آن پايگاه در سال 2007 نسبت به سال 2006 هيچ تغييري نداشته و اين تعداد همچنان شش عنوان باقي مانده است.

وي تصريح كرد: در سال 2007 هر يك از كشورهاي تركيه، مصر، پاكستان، عربستان و مالزي، به ترتيب داراي 9، يك، سه، سه و يك عنوان نشريه در پايگاه JCR بوده‌اند. اين در حالي است كه در سال 2006 هر يك از كشورهاي تركيه، مصر،‌ پاكستان،‌ عربستان و مالزي، به ترتيب داراي شش، يك، دو، سه و يك عنوان نشريه در پايگاه JCR بوده‌اند.

نوروزي چاكلي در پايان با اعلام اين كه گروه علم‌سنجي مركز تحقيقات سياست علمي كشور، وضعيت مدارك علمي ايران و كشورهاي منطقه را طي دورة 15 سالة گذشته از ابعاد گوناگون مورد تجزيه و تحليل قرار داده و آن را در كتابي با عنوان «تحليلي بر اشاعة دانش ايران در جهان (2007- 1993)» كه عرضة آن از اسفند ماه 1387 آغاز مي‌شود، منتشر كرده است، ازعلاقمندان دعوت كرد به منظور دريافت اطلاعات تفصيلي‌تر در خصوص وضعيت مدارك علميِ ايران در مقايسه با برخي ديگر از كشورهاي منطقه و جهان به اين كتاب كه به وسيلة «مركز تحقيقات سياست علمي كشور» منتشر شده است مراجعه كنند.

انتهاي پيام