دکتر محمود جدی تهرانی در گفت‌وگو با خبرنگار ایسنا، ضمن تشریح چالش‌های حوزه پژوهش، بودجه تحقیقاتی را بودجه‌ای که برای فعالیت‌های تحقیقاتی و قدری هم فعالیت‌های آموزشی، برگزاری کنفرانس‌ها و ... در نظر گرفته شده، تعریف کرد و افزود: تضمینی برای محقق شدن این بودجه وجود ندارد؛ به عبارتی بودجه تحقیقاتی شهید اول تمام انواع بودجه است.
وی ضمن اشاره به اینکه سیستم دولتی هر جا به مشکل می‌خورد، از بودجه تحقیقاتی کم می‌کند، ادامه داد: بودجه یا باید از محل درآمد اختصاص یابد یا برای حمایت از یک پروژه تحقیقاتی از مراکز مربوطه اهدا و یا از سوی دولت بصورت بودجه سالیانه تامین شود. آن‌هایی که درآمد دارند، می‌توانند به خواست خود مسائلی همچون ارتقای اساتید، محققان و دانشجویان ممتاز را تحقق بخشند. این در حالی است که بودجه دولتی اختصاص داده شده به این مسائل حداقلی بوده و این مراکز نمی‌توانند رسالت خود را به انجام برسانند.
مدیرگروه هیبریدومای پژوهشکده آنتی‌بادی منوکلونال پژوهشگاه ابن‌سینا خاطرنشان کرد: قبل از فرا رسیدن سال 96، معاون علمی و فناوری رئیس جمهور، از این بابت که قرار است یک درصد تولید ناخالص ملی به تحقیقات اختصاص پیدا کند، خوشحال بود. علی‌رغم پیش‌بینی این امر در قانون بودجه، مشکلات مادی دولت به قدری بود که چنین چیزی محقق نشد.
تهرانی با تأکید بر مفید نبودن چنین مسائلی برای آینده کشور، اظهار کرد: انجام تحقیقات آثار خود را در سال‌های آتی نشان می‌دهد. این آثار در زمینه فناوری‌های مختلفی است که به واسطه انجام تحقیقات مذکور حاصل می‌شود، چرا که یکی از نتایج این تحقیقات تولید علم است.
وی افزود: بعد از مدتی تکنیک‌ها و ابزارهای ما قدیمی می‌شود و آن زمان که بخواهیم از آن‌ها در سیستم جدید و به شکل جدید استفاده کنیم، علم مورد نیاز باید از خارج از کشور وارد شود. این در حالی است که خارجی‌ها علم روزشان را در اختیار ما قرار نمی‌دهند و این باعث می‌شود که ما از نظر تکنولوژی عقب بیفتیم.
مدیرگروه هیبریدومای پژوهشکده آنتی‌بادی منوکلونال پژوهشگاه ابن‌سینا با بیان اینکه تکنولوژی‌های جدید بخشی از صرفه تولید صنعتی است، استفاده از تکنیک‌های جدید را مقرون به صرفه خواند و توضیح داد: در صورت استفاده از تکنیک‌های قدیمی تولید، بازار از دست می‌رود؛ چرا که محصولات تولید شده از نظر قیمت توانایی رقابت با محصول حاصل از تکنولوژی جدید را ندارند. این در حالی است که بهره بردن از تکنیک‌های جدید محصول ارزان‌تری را در اختیار مشتری قرار داده، عرصه رقابت‌پذیری محصول را فراهم می‌کند.
تهرانی تصریح کرد: با از دست دادن بازار، کشور ذره ذره به واردکننده تبدیل می‌شود. مسئولین باید نسبت به به‌روز بودن تحقیقات حساسیت داشته باشند. گاهی می‌شنویم که تنها لازمه انجام تحقیقات داشتن پول نیست؛ این حرف درستی است. انجام کارهای تحقیقاتی نیازمند داشتن علاقه، سواد و هوش نیز هست، اما در برخی موارد تا منابع مالی در اختیار نداشته باشید کاری از پیش نمی‌رود.
وی آن‌گاه مسئله گمرک را مطرح کرد و گفت: در علوم پزشکی برای انجام برخی تحقیقات باید موادی وارد کشور شود. این نوع واردات ممکن است مراودات بین دو گروه دانشگاهی باشد. این بدین معنی است که اساتید یک کشور از محققان کشور دیگری درخواست می‌کنند تا موادی را به منظور انجام کار تحقیقاتی در اختیارشان قرار دهند. این مواد در مقدار حداقلی فرستاده شده و هیچ‌گونه جنبه تجاری یا مالی ندارد.
مدیرگروه هیبریدومای پژوهشکده آنتی‌بادی منوکلونال پژوهشگاه ابن‌سینا با بیان اینکه چنین موردی برای ما پیش آمده، ادامه داد: مقدار بسیار کمی از یک ماده به‌خصوص را به منظور بررسی کارایی آن از کشور کانادا وارد کردیم. گمرک اجازه ترخیص این ماده را نداد و از ما مجوز وزارت بهداشت خواست. ما به ناچار نامه درخواست مجوز خود را به این وزارت‌خانه فرستادیم. مدت سه روز طول کشید تا نامه ما خوانده شود. این در حالی بود که ما آن ماده را با پست DHL وارد کرده بودیم تا سریعاً به دستمان برسد.
تهرانی ضمن اظهار تأسف از اینکه فعالیت مسئولین به صورت تمام وقت نیست، از ارجاع داده شدن آن نامه فوری به شخصی دیگر در آن وزارت‌خانه خبر داد و گفت: در نهایت فرد چهارمی در اداره غذا و داروی وزارت بهداشت نامه را دید و مجوز ترخیص از گمرک آن را با یک تاخیر حدود 10 روزه صادر کرد. در آن زمان ارزش گمرکی این ماده 20 هزار تومان و هزینه انبارداری آن مبلغ 3 میلیون و 600 هزار تومان عنوان شد که به سبب بالا بودن هزینه انبارداری در گمرک فرودگاه، در نهایت امکان ترخیص این ماده فراهم نشد.
وی با تأکید بر لزوم وجود سیستمی مجزا که موارد این‌چنینی را مستقیما از محل فرود هواپیما به بخش تحقیقاتی برساند، اظهار کرد: هیچ‌کس چنین مسائلی را نه درک می‌کند و نه پاسخ‌گو است. این که محققان خارجی به ما اعتماد کرده، درخواست ما را قبول کرده‌اند؛ اما ماده ارسال شده در نهایت در سیستم گمرکی گیر کرده، به هیچ‌وجه قابل قبول نیست. این در حالی است که ماده مذکور با وجود تأکیدات لازم مبنی بر یخچالی بودن آن، به مدت 4 روز بیرون از یخچال و در دمای شهریور ماه تهران نگهداری شده بود.
مدیرگروه هیبریدومای پژوهشکده آنتی‌بادی منوکلونال پژوهشگاه ابن‌سینا ضمن اشاره به تلاش شبانه‌روزی محققان و انتظارات پایین آن‌ها، تصریح کرد: سیستم‌های بوروکراسی اداری جواب‌گوی هیچ‌چیز و هیچ‌کس نبوده، همه‌چیز را متوقف می‌کند. این را باید در نظر داشت که شعار حمایت از تحقیقات با چنین مسائلی نمی‌خواند.
تهرانی، سپس به حقوق معنوی محققان از جمله حق مالکیت فکری پرداخت و توضیح داد: در رابطه با این حق جاهای مختلف به طرز متفاوتی عمل می‌کنند؛ به عبارتی محقق اختراعش را ثبت می‌کند، اما زمانی که آن اختراع به مرحله تولید می‌رسد، شرایط یکنواختی وجود ندارد.
وی ادامه داد: دفاتر حقوقی برخی دانشگاه‌ها چنین عنوان کرده‌اند که تمامی حقوق مادی و معنوی چنین طرح‌هایی متعلق به دانشگاه است. این بدین معنی است که محقق کارش را انجام می‌دهد، اما حق استفاده از آن را ندارد. این در حالی است که دانشگاه هم کسی را ندارد که از آن طرح استفاده کند؛ چرا که متخصص خود فرد محقق است؛ بنابراین طرح بلااستفاده مانده، منفعتی از آن برده نمی‌شود.
مدیرگروه هیبریدومای پژوهشکده آنتی‌بادی منوکلونال پژوهشگاه ابن‌سینا با بیان اینکه در پژوهشکده‌ها، پژوهشگاه‌ها و مراکز تحقیقاتی حدی برای تعلق گرفتن حق مالکیت از محصول طرح‌ها به محققان در نظر گرفته شده، خاطرنشان کرد: در حال حاضر با ایجاد شرکت‌های دانش‌بنیان این جهت‌گیری به وجود آمده که محققان از مراکز رشد دانشگاهی به این شرکت‌ها هدایت شوند. با این حال اگر محقق در دانشگاه و در بخش تحقیقاتی خودش کار کرده و بخواهد از همین طریق یافته خودش را ثبت کند، در بوروکراسی غرق شده و دستش به جایی نمی‌رسد.
تهرانی آن‌گاه به شرح فعالیت شرکت‌های دانش‌بنیان پرداخت و گفت: مزایای خاصی در اختیار این شرکت‌ها قرار گرفته و آن‌ها می‌توانند از پارک‌های علم و فناوری و مراکز رشد دانشگاهی بهره ببرند؛ به عبارتی این مراکز رشد امکانات آزمایشگاهی خود را در اختیار محققان این شرکت‌ها قرار می‌دهند تا آن‌ها بتوانند ایده‌شان را به محصول رسانده، در بازه زمانی حول و حوش 5 سال از مراکز رشد بیرون بیایند و محصول تولید شده را در بازار عرضه کنند.
وی با اشاره به اینکه همه محققان در شرکت‌های دانش‌بنیان نیستند، افزود: دانش‌بنیان شدن یک شرکت بر مبنای تولید یک محصول دانش‌بنیان است که فهرست این محصولات در لیستی از سوی معاونت علمی و فناوری ریاست جمهوری تهیه شده است. رویه کار به این شکل است که شرکت محصولی را تولید کرده، برای دانش‌بنیان شدن درخواست می‌دهد. در مرحله بعد نیز معاونت علمی و فناوری ریاست جمهوری محصول را بررسی کرده و بر مبنای آن تصمیم‌گیری می‌کند.
مدیرگروه هیبریدومای پژوهشکده آنتی‌بادی منوکلونال پژوهشگاه ابن‌سینا افزود: این بررسی ممکن است بین 6 ماه تا 1 سال طول بکشد؛ بنابراین چنین شرکت‌هایی عملاً نمی‌توانند در 3-2 سال اول تشکیل از مزایای شرکت‌های دانش‌بنیان بهره ببرند. در هر صورت باید بررسی جامع‌تری مبنی بر اینکه آیا محققان ایرانی به اندازه سایر کشورها از حقوق معنوی خود برخوردار هستند یا خیر، صورت گیرد.
تهرانی در پایان به تشریح حقوق مالکیت فکری محققان پرداخت و توضیح داد: در این خصوص ابلاغیه‌ای از سوی جهانگیری، معاون اول رئیس جمهور ابلاغ شد که در آن سعی بر این بود که حقوق مالکیت فکری دانشمندان حدالمقدور رعایت شود. با این حال ممکن است با ایجاد تغییرات جزئی در عنوان یک طرح یا فناوری در رعایت این امر تداخل پیش آید که امکان ممانعت از آن نیست، مگر آن که شاکی خصوصی پیگیری کند.
وی با تأکید بر اینکه قوانین ابلاغ شده، حقوق مالکیت فکری محققان را تا حد زیادی پوشش می‌دهد، اضافه کرد: در حال حاضر محققان می‌توانند اقدام به ثبت اختراع کنند که در این صورت دیگری نمی‌تواند آن اختراع را ثبت کند؛ مگر آن که فرد دیگری بخواهد ایده مشابهی را با اسم دیگری ثبت کند که در چنین صورتی نیز آن شخصی که زودتر نسبت به ثبت ایده خود اقدام کرده، صاحب آن خواهد بود.
انتهای پیام
نظرات