به گزارش ایسنا، با پیروزی انقلاب اسلامی، صداوسیما از اولین سازمان‌هایی بود که ماهیت و مسیر فعالیت‌هایش با فرمان امام خمینی (ره) به‌کلی متحول شد و با اتخاذ رویکردی ایرانی-اسلامی چه در ساختار و چه در محتوا، در تولید و پخش برنامه‌های آن بازنگری صورت پذیرفت. همچنین، با اطلاق واژه «مدرسه عمومی» به صداوسیما از سوی امام خمینی (ره)، ترویج فرهنگ اسلامی در تمام شئون زندگی، ازجمله وظایف خطیر مسئولان صداوسیمای جمهوری اسلامی ایران درنظر گرفته شد.
در این رابطه، برخی محققین کشورمان معتقدند اگر این مسئولیت به‌درستی انجام گیرد، رستگاری و پیشرفت اخلاقی و معنوی جامعه را در پی دارد و اگر به دلیل سهل‌انگاری یا به‌عمد در انجام دادن آن کوتاهی شود، تبعات منفی آن متوجه تمام افراد یک نسل و حتی نسل‌های بعدی آن می‌شود. این در حالی است که بنا بر برخی نظرسنجی‌ها، برنامه‌های گفت‌وگومحور معارفی سیما در میان مخاطبان جوان جایگاه مطلوبی ندارند.
در همین خصوص، محققانی از دانشگاه صداوسیما و دانشگاه سوره بر آن شده‌اند تا دریابند چه عواملی در برنامه‌های دینی به‌ویژه برنامه‌های گفت‌وگومحور دینی سیما موجب شده‌اند تا این برنامه‌ها مقبولیت کمی در میان نسل جوان داشته باشند.
دکتر سیاوش صلواتیان، استادیار دانشکده ارتباطات و رسانه دانشگاه صداوسیما و همکارشان در این پژوهش می‌گویند: «کوتاهی و سهل‌انگاری در تولید این‌گونه برنامه‌ها، به‌مرورزمان به کاهش علاقه جوانان به باورهای دینی منجر می‌شود و درنهایت به سست شدن زمینه‌های اعتقادی افراد جامعه ختم می‌شود. به‌این‌ترتیب، آگاهی از دین و ابعاد فردی و اجتماعی آن برای رسیدن به یک سبک زندگی اسلامی ضرورتی انکارناپذیر است. ازآنجاکه بدون دین انحطاط جامعه قطعی است، تأثیر یک برنامه گفت‌وگومحور دینی با توجه به محتوای ارائه‌شده در آن، بسیار فراتر و عمیق‌تر از تأثیر یک برنامة گفت‌وگومحور ورزشی یا یک برنامة نقد فیلم بر سبک زندگی فرد، نمود می‌یابد».
در این پژوهش، محققین با انتخاب روش تحقیق کیفی، تجربة افراد نمونه را که از بین دانشجویان جوان گروه سنی 18 تا 28 سال انتخاب شده بودند، در تماشای برنامه‌های گفت‌وگومحور دینی سیمای جمهوری اسلامی ایران بررسی شده است.
بدین منظور و برای انجام پژوهش، با انتخاب یک برنامة گفت‌وگومحور از هر شبکة سراسری، برای مخاطبان فهرستی از برنامه‌های گفت‌وگومحور دینی درحال پخش از رسانة ملی به همراه ساعت پخش زنده و پخش مجدد آن‌ها تهیه شد و از آن‌ها خواسته شد تا با دقت بیشتری این برنامه‌ها را طی یک هفته تماشا کنند. سپس به‌منظور جمع‌آوری داده‌ها از روش میدانی و ابزار مصاحبة عمیق استفاده شده است. درنتیجه، کاستی‌های موجود در برنامه‌های گفت‌وگومحور دینی که مانع جذب نسل جوان مخاطبان می‌شوند واکاوی شدند.
با توجه به یافته‌های این پژوهش، می‌توان مخاطبان جوان را به دو گروه تقسیم کرد: گروه اول، مخاطبانی که علاقه‌مند به دانستن معارف دین هستند و افزایش معلومات دینی از دغدغه‌های اصلی‌شان است. این گروه از مخاطبان به‌راحتی با ارائة محتوای به‌روز و کاربردی توسط یک کارشناس توانمند در فن بیان و بلاغت، جذب این برنامه‌ها می‌شوند. برای این دسته از مخاطبان ویژگی‌های ظاهری افراد جلوی دوربین و جذابیت‌های بصری برنامه‌ها در اولویت بعدی انتخاب قرار می‌گیرند. دستة دوم مخاطبانی هستند که به دلایل مختلف علاقة چندانی به دریافت محتوای دینی به شکل مستقیم از طریق گفت‌وگو ندارند.
طبق نتایج این پژوهش، بیشتر مخاطبان جوان گروه سنی 18 تا 28 سال، جزء دستة دوم هستند. درواقع، با توجه به اینکه آگاهی از آموزه‌های دینی جزء دغدغه‌های اصلی این افراد نیست، فرایند جذب آن‌ها باید از راه‌هایی گوناگون از قبیل تبلیغات جذاب و مؤثر طبق علایق جوانان، ساخت میان برنامه‌های مکمل و حتی برنامه‌هایی در قالب‌های دیگر، ساخت دکور جذاب و جوان‌پسند، انتخاب شخصیت‌های محبوب و رسانه‌ای در سمت مجری و کارشناس صورت گیرد.
دکتر صلواتیان و همکار ایشان در این خصوص می‌گویند: «می‌توان نتیجه گرفت، مخاطب نسل جوان به پذیرش آنچه با عنوان برنامه‌های گفت‌وگومحور دینی ارائه می‌شود، اکراه دارد. مگر آن‌که حداقل یکی از پنج انگیزة اصلی مخاطب فعال یعنی گزینشگری، مشارکت، هدف‌گرایی، فایده‌گرایی و درگیرشدن با محتوا برای آن‌ها طی تماشای این برنامه‌ها ایجاد شود. همچنین، معلومات سنجی، گرایش فهمی و نیازیابی مخاطب از اصول اساسی برقراری ارتباط با مخاطب است. رسانه برای ایجاد رابطه‌ای دوسویه با مخاطبان خویش باید از دانسته‌های دینی و پندارهای مذهبی آنان آگاه باشد تا قادر به برنامه‌ریزی هدفمند در راستای افزایش و حفظ میزان مخاطبان برنامه‌های گفت‌وگومحور دینی باشد».
به گفته این محققان، «با شناخت مخاطبان امروزی و با به‌کارگیری فناوری‌ها می‌توان مانع از جبهه‌گیری آن‌ها در دریافت پیام شد. همچنین، در تولید برنامه‌های دینی، هدف، ایجاد ارزش‌های واحد در میان مخاطبان برای رسیدن به سبک زندگی اسلامی است. به‌منظور رسیدن به این هدف، آنچه برای مخاطب جوان حائز اهمیت است توجه به علایق و انتظارات اوست. برای ایجاد ارزش‌های واحد و مشترک، ابتدا ساختار، باید جوان‌پسند باشد تا فرایند ارتباط در مرحلة اول دریافت پیام یعنی جذابیت فرم پیام موفق باشد تا مرحلة بعدی تبلیغ یعنی توجه به محتوای پیام صورت گیرد».
آن‌ها می‌افزایند: «انفعال مدیران رسانة ملی و رویکرد ساده اندیشانة آن‌ها در قبال برنامه‌های گفت‌وگومحور دینی، به معنای بی‌توجهی به اهمیت جذب قشر خاکستری جامعه و عدم صرف انرژی و توان موجود در عملیاتی کردن طرح‌های جدید و ایده‌های نو از سوی برنامه‌سازان دینی ازجمله نگرش‌های آسیب‌زای رایج در میان برنامه‌سازان دینی است. در این راستا، انجام دادن نظرسنجی‌ها و نیازسنجی‌های مختص گروه سنی جوانان بسیار ضروری می‌نماید».
صلواتیان و همکار ایشان اعتقاد دارند برای موفقیت بیشتر در جذب جوانان به چنین برنامه‌هایی، لازم است متصدیان تغییراتی را در شیوه برنامه‌سازی خود به کار ببرند.
به گفته آن‌ها، «جوانان تیزهوش‌ترین قشر جامعه هستند، ازاین‌رو دوگانه بودن رفتار و عمل افراد را به‌خوبی احساس می‌کنند. انتخاب افرادی غیر از قشر روحانی برای ارائه محتوای دینی از تغییراتی است که اعمال آن می‌تواند نتیجه‌بخش باشد، چراکه از گفته‌های مخاطبان این‌طور می‌توان برداشت کرد که آن‌ها به‌نوعی از مشاهدة فرد روحانی در برنامه‌های گفت‌وگومحور خسته شده‌اند. لذا گسترة وسیعی از پیام آفرینان می‌توانند در فرایند تبلیغ دین مؤثر واقع شوند؛ مانند دانشگاهیان، هنرمندان و تمام افرادی که به‌نوعی جزء رهبران فکری جامعه هستند».
ارائه محتوای کاربردی با زبانی ملموس و قابل‌درک برای بیشتر افراد جامعه از دیگر پیشنهادهایی است که به نظر پژوهشگران فوق، لزوم اجرای آن هنگام تهیة محتوای این برنامه‌ها توسط کارشناسان به‌وضوح احساس می‌شود. به‌این‌ترتیب، برخورداری از بیانی شیوا یکی از ملزومات توفیق کارشناسان دینی در امر تبلیغ دین است.
همچنین، انتخاب موضوعات مرتبط با دغدغه‌ها و نیازهای روز جوانان از دیگر راهکارهای افزایش انگیزة مخاطبان به‌منظور تماشای برنامه است.
به‌علاوه، دکتر صلواتیان و همکارش معتقدند یکی دیگر از ضرورت‌هایی که در تلویزیون وجود دارد، تأمین زیبایی‌های بصری برای مخاطبان است. با توجه به اینکه چشم تقریباً درگیرترین عضو هنگام تماشای تلویزیون است، ظاهر و عناصر بصری تولیدات سیما برای مخاطب بسیار مهم می‌نماید. دراصل، هنگام تولید تمامی برنامه‌ها به‌ویژه برنامه‌های دینی که جذب مخاطبان به آن‌ها از سیاست‌های اصلی صداوسیماست، هنرهای تصویری باید در خدمت خلق جذابیت‌های بصری باشند.
درنهایت و بنابر داده‌های کلی ارائه‌شده در پژوهش فوق که نتایج آن در فصل‌نامه «مطالعات و تحقیقات اجتماعی در ایران» وابسته به موسسه مطالعات و تحقیقات اجتماعی منتشر شده است، برنامه‌های گفت‌وگومحور دینی سیما با ضعف‌های جدی مانند نبود مؤلفة جذابیت، اصرار بر ارائة محتوا در قالبی یکنواخت و کلیشه‌ای، عدم انتخاب موضوعات کاربردی برای جوانان و نادیده گرفتن انتظارات و علایق نسل جوان در فرایند تهیه و تولید مواجه‌اند. لذا به بیان مجریان این پژوهش، آگاهی از کاستی‌های موجود و سعی بر رفع موانع جذب مخاطبان جوان، می‌تواند به آشنایی بیشتر جوانان با معارف عمیق دینی و درنهایت به‌کارگیری آموزه‌های دین در بطن زندگی فردی و اجتماعی آن‌ها منجر شود.
انتهای پیام
نظرات