به گزارش ایسنا، نفوذ و تأثیرگذاری اندیشه اسلامی و گفتمان تشیع در دفاع مقدس، آنقدر گسترده و فراگیر بود که حتی جزئیترین رفتارها در انطباق با آن معنا و مفهوم یافتهاند. نتایج و دستاوردهای این دوره ازنظر اتکا بر دین و شریعت و صیانت از تمامیت ارضی کشور و از نظام و ارزشهای مذهبی و ملی با کمتر دوره تاریخی ایران قابل قیاس است. باورهای دینی نیروهای نظامی ایران را باید از مهمترین و اساسیترین عوامل معنوی و فرهنگی تأثیرگذار در روح و جان رزمندگان و آفرینش دفاع مقدس برشمرد که بر انگیزهها، خواستهها، سلوک و رفتارشان تأثیر مینهاد و وظایف، مسئولیتها و ارزشهای اخلاقی آنان را تبیین میکرد. به عبارتی، خاستگاه وظایف و مسئولیتهایی که رزمندگان اسلام احساس میکردند و نیز ارزشهای اخلاقی که بدان پایبند بودند، منبعث از باورها و اعتقادات دینی آنان بود.
گفتمان تشیع به آنها آموخته بود که داوطلبانه و مشتاقانه به جبهههای نبرد روانه گردند، به آنان توان و انگیزه روحی برای دفاع میبخشید و در سختیها و ناملایمات جنگ، بر میزان پایداری و استقامتشان میافزود. حال بهعنوان شاخصهای مهم گفتمان مذهبی در این بخش، دو شاخصه «ولایت و امامت» و «فرهنگ عاشورا» و نمادها و نشانههایی که در پیوند با این دو شاخصه بروز و ظهور یافته را بررسی میکنیم:
ولایت و امامت
ولایت و امامت، اصل اساسی و وجه ممیزه مذهب و گفتمان تشیع است که با نهادینه شدن این گفتمان در جامعه ایران و در جبهههای نبرد، آثار آن را بهوفور شاهد بودهایم. بهندرت میتوان در میان آثار بهجامانده از رزمندگان اسلام اعم از دستنوشتهها، خاطرات، وصیتنامهها و ...نشانی از محبت و مودت آنان به پیامبر و اهلبیت اش نیافت. جایجای جبههها شاهد صحنههایی از ارادت رزمندگان ایرانی به اهلبیت (ص) بوده است. ایام محرم و صفر، ایام فاطمیه و لیالی قدر و شهادت امیر المومنین (ع) را میتوان نقطه اوج اظهار علاقه رزمندگان به اهلبیت پیامبر (ص) و شریک دانستن خود در مصائب آن بزرگواران دانست. از جلوههای علاقه به اهلبیت (ع) در دفاع مقدس، موضوع نامگذاریهاست. فرماندهان و رزمندگان محبت خویش را به معصومین (ع) در نامگذاری عملیاتها، لشکرها و تیپها، قرارگاهها، پادگانها، موقعیتها و محورها و انتخاب رمز عملیاتها نشان میدادند. محمد رسولالله (ص)، مولای متقیان (ع)، امام علی (ع)، حسین بن علی (ع)، ثارالله (ع)، ثامنالائمه (ع) و امام مهدی (عج)، نام عملیاتهای کوچک و بزرگی هستند که در نخستین سالهای دفاع مقدس اجرا شدند.
اعتقاد به ولایتفقیه
از باورهایی که تأثیر زیادی بر رزمندگان اسلام در طول جنگ تحمیلی داشت، باور به فلسفه ولایتفقیه و التزام قلبی و عملی به آن است. تردیدی نیست که رهبری امام خمینی (ره) از عوامل مهم معنوی و فرهنگی تأثیرگذار در مقاومت و پیروزیهای ایرانیان در هشت سال دفاع مقدس است، هرچند بخش قابلتوجهی از این تأثیرگذاری از علاقه قلبی رزمندگان به امام و نفوذ کاریزماتیک ایشان در بین مردم انقلابی ناشی میشد، اما باید توجه داشت که رهبری نیروهای نظامی مؤمن و معتقد، نمیتوانست صرفاً برپایه های عاطفی و احساسی فردی و جمعی مبتنی باشد تا با فقدان آن رهبر، این اطاعتپذیری نیز از بین برود؛ بنابراین، میبایست نهادی پایدار که عبارت از نهاد اجتماعی ولایت باشد، شکل میگرفت.
رزمندگان افزون بر محبت بسیار به حضرت امام (ره)، باور عمیق داشتند، ایشان جانشین امام زمان (عج) است که از ولایت امام معصوم (ع)، دو شان مرجعیت دینی و زعامت سیاسی جامعه اسلامی را داراست. ازاینرو هم چنانکه ولایت معصومین (ع) در روح و جان آنان نفوذ داشت و بهمقتضای آن عمل میکردند، ولایت امام (ره) را نیز بهعنوان فقیه جامعالشرایط پذیرفته و به لوازم آن پایبند بودند و اطاعت و پیروی از ایشان را بر خود واجب میدانستند.
این نکتهای است که در جایجای خاطرات رزمندگان و وصیتنامههای شهدا مشاهده میشود. هرچند آمار دقیقی در این زمینه وجود ندارد اما شاید بتوان گفت، بعد از توصیه به رعایت احکام الهی، عشق به امام و اطاعت و پیروی از ایشان، بیشترین تأکید را در وصیتنامه شهدا به خود اختصاص داده است. امام جنگ را بهعنوان جنگ حق و باطل و کفر و ایمان تعریف کردند. بنابراین، به جنگ ماهیت ایدئولوژیک و اعتقادی دادند و به حضور مردم در جبهههای جنگ مشروعیت دینی بخشید. دفاع ملت ایران و رزمندگان اسلام بهعنوان دفاع از اسلام و ارزشهای آن و همچنین انجام تکلیف دینی معرفی گردید و با این نگرش موقعیت نیروهای انقلابی و مؤمن به راه و آرمان و اندیشه دفاعی امام در مدیریت جنگ مستحکم شد.
فرهنگ عاشورا
هر فرهنگ و آیینی باگذشت زمان از برخی دگرگونیهای اجتماعی تأثیر میپذیرد. فرهنگ سوگواری عاشورایی، سنت منحصربهفرد دینی در میان شیعیان است که ریشه در یک واقعه تاریخی دارد. واقعهای که هم چون واقعیتی اجتماعی در ذهن و اندیشه و روان شیعه جا گرفته و در قالب رفتار و مناسک اجتماعی ویژه ظهور یافته که همان واقعه عاشورا است و تلاقی روایت دینی و روایت تاریخی از این واقعه بهمرور به پیدایی فرهنگ عاشورا انجامیده است. فرهنگ عاشورا بیشک تأثیرگذارترین عامل معنوی در دوران دفاع مقدس است. انقلاب اسلامی ایران و درونمایه آن نیز ملهم و متأثر از فرهنگ عاشورایی است. نهضت عاشورا بهعنوان تجلیگاه برترین ایثارها و برجستهترین حماسهآفرینیهای تاریخ بشری، بیشترین تأثیر را به لحاظ الگودهی در رزمندگان داشت.
قیام سالار شهیدان و فرزندان و یارانش، همانگونه که خاستگاه بسیاری از قیامهای شیعی و نیز الهامبخش برخی جنبشهای آزادیخواهانه غیر شیعی پس از خود بود، در دفاع مقدس نیز منشأ تأثیرات عمیقی شد. رزمندگان به این باور رسیده بودند که دفاع مقدس تکرار حادثه عاشورا است و آنان باید همانند امام حسین (ع) و یاران اندکش تا آخرین قطره خون در کربلای جبههها با دشمن بجنگند. شاید بتوان گفت در طول قرنها مبارزه در تاریخ شیعه، هیچ انقلاب و حرکتی هم چون انقلاب اسلامی و هیچ صحنههایی هم چون صحنههای دفاع مقدس شبیه حادثه عاشورا و کربلای حسینی نیست. گرچه به مصداق «لا یوم کیومک یا اباعبدالله هیچ روزی چون عاشورا نیست» اما برای دوران دفاع مقدس میتوان گفت که همه روزها عاشوراست و همه زمینها کربلا: «کل یوم عاشورا و کل ارض کربلا»
هزاران آیت و نشانه، جبهههای دفاع مقدس را به عاشورا پیوند میزد.درنگ و تأملی اندک در شعارها، وصیتنامهها، عملیاتها، نام عملیاتها، رمز عملیاتها، نامهها، مزار نوشتهها، تابلو نوشتهها، خاطرات، صحبتهای امام (ره) و همه مظاهر و جلوههای جبههها نشان میدهد که میتوان پیوندی شگفت و قابلمطالعه میان این دونقطه تاریخی یافت.
با بررسی مظاهر عاشورایی در دفاع مقدس، وجوه اشتراک این دو نهضت و دو نمونه بزرگ تاریخی را باز مییابیم.
نتیجهگیری
با نگاهی به عرصههای مختلف دفاع مقدس به عینه درمییابیم این جنگ را اعتقادی همراهی میکرد که در پیروزی آن بسیار مؤثر بود و آنهم اعتقاد راسخ به باورهای دینی و مذهبی بود که با روح یکایک رزمندگان عجین شده بود. این جهاد عظیم، با ایمان و اعتقاد به توحید و رسالت حضرت محمد (ص) و حقانیت اسلام و ولایت و امامت ائمه معصومین (ع)، از قیام امام حسین (ع) و مهدی موعود (عج) کاملاً همراه بود. این حضور مذهب در دفاع مقدس درنتیجه نهادینه شدن گفتمان مذهب فقاهتی در جامعه و در جبههها بهعنوان قسمتی از جامعه بود. این نهادینه شدن گفتمان مذهب فقاهتی در جامعه و در جبههها بهعنوان قسمتی از جامعه بود. این نهادینه شدن نیز در پی طرد رقبای گفتمانی این گفتمان با ارائه اسطورهای مطلوب در هنگامه بیقراریهای اوایل انقلاب و جذب دالهای شناور و معنا بخشی بدانها حول دال مرکزی ولایتفقیه پدید آمد. فرهنگ و ادبیاتی که در دفاع مقدس تولید شد و بر رفتار و تولیدات تبلیغی ما کاملاً حاکم بود. آمیزهای از حماسه و عرفان و مبتنی بر نگرش عاشورایی بود.
عشق به سالار شهیدان کربلا، یک بنیان و فرهنگ بود، درونمایه همه اقدامات از جمله تبلیغات جبهه و جنگ بود. هر مجاهد فی سبیلالله و هر کس که میخواست در میدان خطر و جنگ وارد بشود، از ماجرای کربلا و نهضت حسینی مایه میگرفت و آن را پشتوانه روحی خود قرار میداد. در این راستا، حضرت امام خمینی (ره) نیز شهادتها، پیروزیها و فداکاریهای مردم را محصول کربلا میدانستند و پس از هر پیروزی میکوشید تا حلقه اتصال به کربلا را قویتر و ارتباط روحی و معنوی رزمندگان را با عاشورا مستحکمتر سازند. این موارد و نشانهها، همگی بر تأثیر مذهب در دفاع مقدس اشاره دارند و اینکه مذهب کلیدیترین عامل برای پایداری در برابر سختیها و پیشرفت رزمندگان اسلام درصحنههای مختلف و عرصههای متفاوت جبهههای جنگ تحمیلی بود. اعتقادات مذهبی رزمندگان، آنان را چنان در مسیر خویش مصمم و راسخ نموده بود که توانستند هشت سال در برابر ارتش تا بن دندان مسلح عراق که از جانب تمامی قدرتهای جهانی و منطقهای حمایت میشد، مقاومت کنند.
منبع:
فصلنامه مطالعات جنگ ایران و عراق (شماره ۴) مرکز اسناد، تحقیقات و نشر معارف دفاع مقدس و مجاهدتهای سپاه، صص ۱۴۷، ۱۴۸، ۱۴۹، ۱۵۰، ۱۵۱، ۱۵۵، ۱۵۶
انتهای پیام