صمد نژادابراهیمی، مدیرکل سیاستگذاری و برنامهریزی امور پژوهشی وزارت علوم، تحقیقات و فناوری در گفتوگو با ایسنا، با بیان اینکه تحریمها بهطور قطع بر رشد علمی کشور اثرگذار بوده است، اظهار کرد: این تأثیر در برخی حوزهها کاملاً آشکار و در برخی دیگر پنهان است. آشکارترین نمود آن را میتوان در حوزه خرید تجهیزات پژوهشی مشاهده کرد؛ جایی که مسیرهای عادی تأمین تجهیزات مسدود شده و پژوهشگران ناچارند با واسطهها و هزینههای چندبرابری به تجهیزات و مواد مورد نیاز دسترسی پیدا کنند.
تأثیر تحریمها بر نشر علمی و چاپ مقالات
وی با اشاره به اثرگذاری تحریمها در حوزه نشر علمی بیان کرد: این موضوع در برخی موارد بهصورت کاملاً عریان مطرح میشود. بهعنوان نمونه، برخی ناشران بینالمللی بهصراحت اعلام کردهاند که به دلیل تحریم بودن برخی دانشگاههای کشور، از جمله دانشگاه شهید بهشتی یا دانشگاه صنعتی شریف، مقالات این دانشگاهها را منتشر نمیکنند یا مشکلاتی در چاپ در فرایند چاپ ایجاد می کنند. در مواردی نیز این برخوردها بهصورت غیرمستقیم و در لفافه انجام میشود؛ مثلاً با این استدلال که مقاله خارج از اسکوپ است یا جذابیت علمی ندارد. این وضعیت نشان میدهد که تحریمها در حوزه نشر و چاپ مقالات علمی تأثیر جدی داشته و نوعی تبعیض علمی، گاه پنهان و گاه آشکار، علیه پژوهشگران ایرانی اعمال میشود.
بیشترین آسیب تحریمها در حوزه فرصتهای مطالعاتی
نژادابراهیمی با اشاره به اثرگذاری تحریمها بر حوزه دانشجویی و فرصتهای مطالعاتی گفت: شاید بیشترین تأثیر تحریمها در این بخش قابل مشاهده باشد. هم هزینههای مالی فرصتهای مطالعاتی بهشدت افزایش یافته و هم در برخی رشتهها، پذیرش دانشجویان ایرانی که پیشتر بهراحتی انجام میشد، اکنون با محدودیتهای جدی مواجه شده است.هرچند همواره ادعا میشود که تحریمها سیاسی هستند و علم را هدف قرار نمیدهند، اما در عمل شاهد برخوردی کاملاً سیاسی با حوزه علم هستیم و با نوعی تبعیض علمی مواجهایم.
پژوهشگری؛ شغلی سخت در شرایط ناپایدار
مدیرکل سیاستگذاری و برنامهریزی امور پژوهشی وزارت علوم با بیان اینکه پژوهشگری امروز به شغلی بسیار سخت تبدیل شده است، اظهار کرد: اگر پژوهش را بهعنوان یک شغل در نظر بگیریم، پژوهشگران همواره تحت تأثیر تلاطمهای مختلف قرار دارند؛ از مسائل معیشتی گرفته تا تأمین تجهیزات، انتشار مقالات و ثبت اختراع. همه این حوزهها بهشدت از شرایط تحریمی و نوسانات اقتصادی اثر میپذیرند و این موضوع کار را برای پژوهشگران دشوار کرده است.
نبود آمار دقیق از میزان اثرگذاری تحریمها
وی در پاسخ به پرسشی درباره امکان ارائه آمار دقیق از اثر تحریمها بر تولید علم، ثبت اختراع یا نوآوری تصریح کرد: در حال حاضر آمار دقیق و جامعی در این زمینه وجود ندارد. البته مکاتباتی انجام دادهایم تا مصادیق این تبعیضها از دانشگاهها و نهادهای مختلف جمعآوری شود و همکاریهایی نیز با وزارت بهداشت در این حوزه در جریان است. امیدواریم برای سال آینده بتوانیم تصویر روشنتر و دقیقتری ارائه دهیم.
نژادابراهیمی ادامه داد: تاکنون اطلاعات بیشتر بهصورت پراکنده جمعآوری شده، اما در حال انجام مطالعات سیستماتیک هستیم. همچنین سمینار «تبعیض علمی» در اردیبهشتماه، با همکاری وزارت علوم، وزارت بهداشت و دانشگاه آزاد اسلامی، در دانشگاه بقیهالله برگزار خواهد شد که در آن مصادیق این موضوع بهصورت جدیتری مطرح میشود. دبیرخانه این سمینار در مؤسسه تحقیقات سیاستهای کشور مستقر است و دانشگاه بقیهالله برگزارکننده اصلی آن خواهد بود.
راهکارهای عبور از تحریمها در حوزه علم
وی درباره امکان عبور از تحریمها از طریق راهکارهای داخلی گفت: اصل موضوع تحریمها در سطحی فراتر از وزارت علوم قرار دارد و تصمیمگیری درباره آن نیازمند اقدامات کلان و ورود نهادهایی مانند وزارت امور خارجه است. با این حال، ما در حوزه علمی به دنبال راهکارهای جایگزین هستیم.
نژادابراهیمی با اشاره به ظرفیت نهادهای بینالمللی غیرسیاسی اظهار کرد: استفاده از ظرفیت نهادهایی مانند یونسکو که رویکردی علمی، فرهنگی و تاریخی دارند و کمتر سیاسی هستند، یکی از این راهکارهاست. همچنین مفهوم «علم باز» میتواند ابزاری برای کاهش فشارها و مقابله با برخوردهای عریان سیاسی با علم باشد.
تقویت نشریات ملی و بینالمللیسازی آنها
این مقام مسئول با اشاره به حساسیت برخی کشورها نسبت به پیشرفت ایران در حوزههایی مانند هوش مصنوعی، مواد پیشرفته و برخی شاخههای زیستفناوری گفت: در این حوزهها برخی از کشورهای غربی تمایل چندانی به رشد و انباشت دانش در ایران ندارد و بخشی از محدودیتها در انتشار مقالات نیز در همین چارچوب قابل تحلیل است.
انتهای پیام
نظرات