درگیری مسلحانه داخلی در کلمبیا قدیمی‌ترین درگیری مسلحانه در آمریکای جنوبی است. تاریخ درگیری‌ها در این کشور به دوران جنگ جهانی دوم می‌رسد،‌ در 1948 «خورخه گیاتان» یک رهبر سیاسی پوپولیست کلمبیایی در میانه درگیری‌های سیاسی خشن کشته شد، در نتیجه کلمبیا وارد دوره‌ای شد که از آن به عنوان « دوران خشونت» یاد می‌شود، 10 سال درگیری مسلحانه بین دو گروه سیاسی و طرفداران آنها که در نتیجه‌اش بیش از 300 هزار نفر که بیشترشان مردم فقیر،‌ کارگران و کشاورزان مزرعه‌ها بودند، جان خود را از دست دادند.

اما توافق‌های سیاسی بعد از این دوران خشونت هم کلمبیا را از جنگ‌های داخلی بیشتر، حفظ نکرد. در کلمبیا چندین گروه علیه یکدیگر می‌جنگند: دولت،‌ شبه‌نظامی‌ها،‌ کارتل‌های مواد مخدر،‌ و مشهورتر از بقیه، گروه‌های چپ‌گرای فارک و ارتش ملی آزادی، این‌ها همدیگر را می‌کشند تا بر بخش‌های بیشتری از خاک کشور تسلط داشته باشند.

گروه‌های مختلف،‌ دلایل متفاوتی برای درگیری مسلحانه دارند. فارک و سایر گروه‌هایی که دست به عملیات نظامی نامنظم علیه دولت می‌زنند،‌ مارکسیست و به اصطلاح طرفدار حقوق محرومان هستند و می‌گویند علیه طبقه ثروتمند کلمبیا و نفوذ آمریکا در این کشور،‌ سلطه‌اش بر منابع طبیعی و فروش بازار به شرکت‌های چند ملیتی می‌جنگند و دولت هم مدعی است برای حفاظت از شهروندان است که وارد درگیری مسلحانه علیه این گروه‌ها شده است، هم دولت و هم شبه‌نظامیان متهم هستند که از راه دخالت در تجارت مواد مخدر هزینه‌های خودشان را تامین می‌کنند و هر دو به زیر پا گذاشتن حقوق بشر مظنون هستند.

درگیری‌ها بین گروه‌های مختلف کلمبیا، بسیار خونین بوده است. بر اساس بررسی‌های یک مرکز تاریخ‌نگاری در کلمبیا،‌ بین سال‌های 1958 تا 2013  دست‌کم 220 هزار نفر جان خود را در این درگیری‌ها از دست داده‌اند،‌ که بیش از 177 هزار نفر از آنها غیر نظامی بوده‌اند، همچنین طی همین مدت پنج میلیون نفر در اثر این درگیری‌ها بی‌خانمان شده‌اند و 16.9 درصد از جمعیت  کلمبیا به طور مستقیم قربانی این جنگ بوده‌اند.

درگیری‌های مسلحانه در کلمبیا،‌ ریشه در اصلاحات سیاسی - اقتصادی دارد که 60 سال پیش در دستور کار دولت قرار گرفت. بر اساس این اصلاحات، دولت برای بیشترکردن بهره‌وری، زمین‌های خرده‌مالکان را مصادره کرد و آنها را در اختیار کشاورزی صنعتی قرار داد،‌ در نتیجه این روند بیش از 400 هزار خانوار زمین‌های خود را از دست دادند و به عنوان کارگر در حومه شهرها ساکن شدند،‌ فقر در میان این مردم به قدری شدید بود که حتی از امنیت غذایی و تامین ملزومات بهداشتی خود هم عاجز بودند. در چنین فضایی بعد از یک دوره خشونت 10 ساله در نتیجه کشته‌شدن یک رهبر سیاسی پوپولیست در دهه 50 میلادی، دو گروه مهم سیاسی کلمبیا هم تصمیم گرفتند به شکلی غیردموکراتیک قدرت را درمیان خودشان تقسیم کنند که این مساله بر نارضایتی‌ها افزود و انگیزه بیشتری برای پیوستن مردم به صف مخالفان مسلح دولت ایجاد کرد.

در 1985 فارک تلاش کرد تا یک جبهه سیاسی تشکیل دهد؛ «حزب اتحادیه» ،‌ اما این هم نتوانست کمکی به کاهش درگیری‌ها بکند،‌ شبه‌نظامیان راست‌گرا طی یک دهه بعد همه اعضای وابسته به این گروه سیاسی را قتل عام کردند.

با این وجود مذاکرات صلح از 1998 آغاز شد. منطقه‌ای به وسعت 42 هزار کیلومتر مربع به عنوان منطقه امن در اختیار فارک قرار گرفت تا زمینه اعتمادسازی بین این گروه و دولت فراهم شود. اما این دور از مذاکرات صلح موفق نبود، گزارشگرانی که به منطقه امن فارک سفر کرده بودند می‌گفتند این گروه از منطقه‌ای که در اختیارش قرار دارد برای کشت و تولید مواد مخدر و ‌آموزش نظامی سربازان استفاده می‌کند و حقوق بشر را زیر پا می‌گذارد. تا چهار سال بعد از آغاز این دوره از مذاکرات صلح، گروگانگیری نیروهای نظامی دولتی، بمب‌گذاری،‌ حمله به روستاها، هواپیماربایی و اقدامات مسلحانه دیگر علیه دولت ادامه داشت.

درگیری و عملیات‌های تروریستی علیه دولت تا سال‌ها بعد ادامه داشت. در 2008 رهبر گروه فارک بر اثر حمله قلبی جان خود را از دست داد، با این که مرگ او برای مدتی پنهان ماند اما بالاخره رسانه‌ها اخبار تاییدشده‌ای در این مورد منتشر کردند، اما فارک در بیانیه‌ای اعلام کرد که مواضعش را بعد از از دست دادن رهبرش تغییر نخواهد داد. در همین سال «هوگو چاوز» رهبر انقلابی محبوب ونزوئلا در پیامی به فارک از آنها دعوت کرد تا سلاح‌هایشان را زمین بگذارند و استراتژی گروگانگیری و نبرد مسلحانه را رها کنند. او خطاب به فارک تاکید کرد که آمریکای جنوبی به اندازه کافی جنگ داشته است و نباید بیش از این شهروندان عادی را در معرض تهدید قرار داد.

در اواخر سال 2011 میلادی،‌ یک حمله سازمان‌یافته به استحکامات فارک در میان جنگل باعث شد جانشین تازه رهبر این گروه هم کشته شود، در سال 2012 دور جدیدی از مذاکرات سیاسی برای دست‌یابی به صلح پایدار آغاز شد. بین سال‌های 2012 تا 2016 تبادل آتش و عملیات تروریستی همچنان ادامه پیدا کرد، حملات متعدد به مراکز نظامی دولتی از طرف فارک کشته‌های زیادی به جا گذاشت و عملیات تلافی‌جویانه نیز در مقابل خسارت‌هایی به این گروه شورشی وارد کرد،‌ اما در نهایت این دور از مذاکرات صلح دستاوردی دارد که می‌شود به آن امیدوار بود.

در حالی که دولت قصد دارد تلاش کند تا به وضعیت غم‌انگیز هشت میلیون نفر از شهروندان این کشور که تحت تاثیر جنگ قرار داشته‌اند رسیدگی کند، هفته گذشته یک قرارداد آتش‌بس بین دولت و شورشیان فارک امضاء شده است که امیدواری برای پایان‌دادن به پنج دهه خشونت را افزایش می‌دهد. با این‌که سایر گروه‌های شورشی در کلمبیا به این توافق صلح نپیوسته‌اند،‌ امضای صلح‌نامه‌ای که «بدون برگشت» خوانده می‌شود استقبال جهانی را به دنبال داشته است. مقامات سیاسی در آمریکای جنوبی از این توافق‌نامه ابراز رضایت کرده‌اند. «جان کری» وزیر امور خارجه آمریکا هم همین‌طور. با این وجود «دیده‌بان حقوق بشر» یک نهاد بین‌المللی ناظر بر اجرای حقوق بشر در جهان، از این توافق انتقاد کرده و گفته است نمی‌توان اجازه داد که جنایت‌کاران جنگی از مصونیت برخوردار باشند.

توافق‌نامه صلح بین فارک و دولت قرار است روز یکشنبه دوم اکتبر ( 11 مهر) به همه‌پرسی گذاشته شد، این توافق‌نامه که به نام محل مذاکرات دولت و شورشیان فارک به نام «توافقنامه هاوانا» مشهور شده است، شامل اصلاحات روستایی،‌ اصلاحات سیاسی،‌ آتش‌بس دوجانبه، راه‌حل‌هایی برای حل معضل تجارت مواد مخدر در کلمبیا و راه‌حل‌هایی برای کمک به قربانیان جنگ و خشونت در طول سال‌های گذشته بوده است.

رفراندم از مردم پرسید که « آیا با توافق نهایی برای پایان‌دادن به درگیری‌ها و ایجاد یک صلح پایدار موافق هستید و از آن پشتیبانی می‌کنید یا خیر؟»

رییس‌جمهور کلمبیا که بانی این دور از مذاکرات صلح بوده است،‌ در کنار بسیاری از چهره‌های سیاسی چپ، میانه‌رو و راست از مردم دعوت کرد که در رفراندوم به توافق صلح پایدار رای مثبت بدهند اما برخی فعالان سیاسی از جمله رییس جمهور قبلی کلمبیا طرفدار رای منفی به روند صلح بودند.

نظرسنجی‌ها در هشت روز باقی‌مانده به رفراندوم نشان می‌داد  که احتمالا بیش از 60 درصد شرکت‌کننده‌ها در این نظر سنجی موافق صلح فارک و دولت هستند اما در نهایت،‌ با اختلاف چند دهم درصد، مخالفان توافق که 50.2 درصد آرا رفراندوم را در اختیار داشتند،‌ باعث شدند نگرانی در مورد بازگشت به شرایط جنگی در کلمبیا افزایش پیدا کند.

علیرغم نتایج همه‌پرسی که برای دولت الزام‌آور نیست،‌ رییس‌جمهور فعلی کلمبیا که آینده سیاسی را بر سر این توافق گذاشته است و رهبر فعلی گروه فارک که فعلا در هاوانا به سر می‌برد، هر دو اعلام کرده‌اند که توافق صلحی که یک هفته قبل از نظرسنجی عمومی در این کشور امضا شده، غیر قابل برگشت است و با وجود اینکه مخالفان صلح در رفراندوم رای بیشتری به صندوق‌ها ریخته‌اند،‌ توافق صلح اجرایی خواهد شد؛ هرچند هنوز گروه‌های شورشی کوچک‌تری در کلمبیا هستند که آماده پایان درگیری‌ها نیستند.

ایسنا - فاطمه کریمخان

انتهای پیام