• پایگاه‌های اطلاع‌رسانی

  • پرتال امام خمینی (ره)
  • سایت مقام معظم رهبری
  • سایت ریاست جمهوری
  • سایت مجلس شورای اسلامی
  • سایت قوه قضاییه
  • سایت شورای نگهبان
  • سایت جهاد دانشگاهی
  • خبرگزاری‌ها

  • آنا
  • ایلنا
  • ایکنا
  • ایرنا
  • تسنیم
  • تابناک
  • دفاع مقدس
  • سینا پرس
  • شانا
  • قرآنی
  • موج
  • واحد مرکزی خبر
  • هنر آنلاین
  • دانشگاه‌ها

  • دانشگاه تهران
  • دانشگاه علامه طباطبایی
  • دانشگاه صنعتی شریف
  • دانشگاه صنعتی امیرکبیر
  • دانشگاه شهید بهشتی
  • دانشگاه آزاد اسلامی
  • دانشگاه خوارزمی
  • دانشگاه صنعتی خواجه نصیرالدین طوسی
  • دانشگاه شهید چمران اهواز
  • دانشگاه فردوسی مشهد
  • دانشگاه اصفهان
  • دانشگاه تبریز
  • دانشگاه علوم پزشکی تهران
  • دانشگاه علوم‌پزشکی شهید بهشتی
  • دانشگاه پیام نور
  • دانشگاه علم و فرهنگ
  • دانشگاه جامع علمی کاربردی
  • روزنامه‌ها

  • آفرینش
  • اطلاعات
  • جمهوری اسلامی
  • خراسان
  • رسالت
  • مردم‌سالاری

isna header

  • صفحه اصلی
  • علمی‌ و دانشگاهی
  • سیاسی
  • فرهنگی و هنری
  • اقتصادی
  • اجتماعی
  • جهان
  • ورزشی
  • استان ها
  • عکس
  • ویدئو
  • گرافیک
  • صوت
  • بازار
  • ایسنا+
  • سه‌شنبه ۲۵ آذر ۱۴۰۴ - ۱۲:۵۶
  • GMT 09:26

سرویس عکس

  • مستند
  • خبری
  • ایران
  • استان‌ها
  • فتوبلاگ
  • English

  • آرشیو
  • خط مشی
  • درباره ایسنا
  • تماس با ایسنا
  • پیوندها
  • شبکه‌های اجتماعی
  • ایسنا ۲۴
  • صفحه اصلی
  • علمی‌ و دانشگاهی
  • سیاسی
  • فرهنگی و هنری
  • اقتصادی
  • اجتماعی
  • جهان
  • ورزشی
  • استان ها
  • عکس
  • ویدئو
  • گرافیک
  • صوت
  • بازار
  • ایسنا+
  • سه‌شنبه ۲۵ آذر ۱۴۰۴ - ۱۲:۵۶
  • GMT 09:26

سرویس عکس

  • مستند
  • خبری
  • ایران
  • استان‌ها
  • فتوبلاگ
  • English

بادگیرها،معماریِ رفته برباد

شاید نتوان تاریخچه دقیقی از زمان ساخت بادگیر در ایران معرفی کرد،اما می‌توان گفت که امروز بادگیرها در ایران، روزگار چندان خوشی ندارند،تخریبِ خانه‌های قدیمی که عناصر کامل یک خانۀ ایرانی را در گذشته در خود داشته‌اند،به بهانۀ ساخت مجتمع‌های تجاری و مسکونی،‌ به روندی معمولی تبدیل شده که مکان و زمان نمی‌شناسد؛به همین دلیل هم کمتر کسی می‌داند تهران هنوز نزدیک به صد بادگیر در دل خانه‌ها و مساجد تاریخی خود دارد و با شنیدن نام بادگیر نخست به یاد «یزد» نمی‌افتد.مسجد امام (ره)، مسجد جامع، کاخ جهانی گلستان و مسجد حبیب در تهران چهار نقطه در دل تهران قدیم هستند که بادگیرهای آن‌ها در این گزارش معرفی می‌شوند.

هادی زند
۱۸ اسفند ۱۴۰۰ / ۰۰:۲۶

       

  • مسجد  امام (ره) حدود 180 سال قبل به دستور فتحعلی‌شاه قاجار ساخته شد که در آغاز «مسجد سلطانی» نامیده می‌شد و بنابر شواهد تاریخی، آن دومین مسجد جامع بزرگ تهران بعد از مسجد جامع بازاربود. برای این بنایی چهار ایوانی، 19 بادگیر ساخته شده است.
  • بارزترین روش تهویه طبیعیِ بناها در گذشته «بادگیر»ها بودند. سازه‌ای معماری که از مظاهر و سمبل‌های تمدن ایرانی محسوب می‌شوند و از زمان‌های دور نه تنها در خانه‌ها، بلکه در مساجد و دیگر بناهای عمومی شهر نیز ساخته می‌شدند.
  • این‌که نخستین بادگیر در کدام شهر ایران ساخته شده، سندی دقیق در اختیار نیست، اما سفرنامه‌نویسان قرون وسطی بیشتر از بادگیرهای شهرهای کویری و گرم و خشک مانند یزد، گناباد، طبس، کرمان، بم و زاهدان نام برده‌اند، به همین دلیل این سازه را مانند کاریز و خانه‌های گنبدی از نمادهای تمدن ایرانی می‌دانند. اسناد تاریخی می‌گویند؛ نخستین بادگیرها در کرمان و یزد ساخته شده‌اند.
  • بادگیرها در شکل‌های مختلف در بسیاری از شهرهای مرکزی و جنوبی ایران بر حسب سرعت و جهت باد مطلوب طراحی و اجرا شده‌اند. از گذشته تا امروز مردم مناطق مختلف کشور نام‌های مختلفی روی این سازه گذاشته‌اند؛ «واتفر»، «بادهنج»، «باتخان»، «خیشود»، «خیش‌خان»، «خیشور»، «ماسوره» و «هواکپ‌» از جمله این نام‌ها هستند.
سیستم کاری بادگیرها به این نحو بود که هوای جاری بیرون از خانه را به داخل خود می‌کشند و با تشت‌های آبی که درون آن‌ها تعبیه شده، هوا را خنک و سبک می‌کنند و به داخل خانه هدایت می‌کنند.
  • برخی از مورخان و كارشناسان معتقدند وجود بادگیر در هر خانه معرف تشخّص افراد آن خانه بوده.بزرگی و کوچکی هر بادگیر نیز با موقعیت اقتصادی صاحب خانه ارتباط داشته است، به طوری‌که هنگام ورود به یک روستا،نوع بادگیرها  توان اقتصادی هرخانه را نشان می‌داده است.
  • هر چند بی‌توجهی به بادگیرهای این مسجد تاریخی باعث شده آسیب‌های زیادی به آن‌ها وارد شود، از جمله بستن راه‌های ورودی آن‌ها، اما دست‌کم مرمت این بادگیرها به حفظ عناصر اصلی یک مسجد ایرانی از گذشته تا امروز کمک می‌کند.
  • عمارت بادگیر در دوره فتحعلی شاه در ضلع جنوبی کاخ گلستان امروزی ساخته شد، اما در زمان ناصرالدین شاه توسط حاج علیخان حاجب الدوله تصرفات عمده‌ای در آن رخ داد و به شکل امروزی درآمد که این تغییرات و تصرفات در سال‌های بعد نیز ادامه یافت. این اتفاق را می‌توان با مقایسه تابلوهای آبرنگ محمود خان ملک الشعراء در سال‌هایی که از این عمارت نقاشی کرده و عکس‌هائی که بعدها ازآن گرفته شده، به وضوح دید.
  • در زیر تالار و عمارت بادگیر، حوض‌خانه‌ای است که در چهار گوشه آن چهار بادگیر بلند از کاشی‌های معرق آبی و زرد و سیاه با قبه‌های زرین قرار گرفته و هوای حوض‌خانه و تالار و اتاق‌های آن را به خوبی خنک می‌کند.
  • پادشاهان قاجار معمولا اگر در ایام تابستان در تهران بودند و به ییلاق نمی‌رفتند از این حوضخانه استفاده می‌کردند و تاج گذاری مظفرالدین شاه در 1313 قمری که با تابستان و گرمای شدید تهران همراه بود در تالار همین عمارت و روی تختِ طاووس برگزار شد.
  • یکی از مهمترین ویژگی‌های کاخ جهانی گلستان به عنوان تنها اثر ثبت جهانی شده در پایتخت، وجود عمارت بادگیر و دو سازه معماری بادگیر آن در این عمارت است که از تزیینات و کاشی‌های منحصربفردی نیز برخوردار است.
  • تزئیناتِ به کار رفته در بادگیرهای کاخ جهانی گلستان، این دو سازه را یکی از متفاوت‌ترین بادگیرها در بین این نوع از سازه‌های معماری تاریخی در کشور کرده است.
  • هر چند ساختِ بناهای دیگر در حریم کاخ جهانی گلستان در طول سال‌های قبل، عرصه و حریم منظری این عمارت تاریخی و بادگیرها را مخدوش کرده بود، اما امیدواری بعد از ثبت جهانی کاخ گلستان برای جلوگیری از این اتفاق چندان ادامه نیافت و چند ساخت و ساز جدید  حریم منظری کاخ، به خصوص بادگیرها را در ضلع جنوبی این عمارت جهانی به خطر انداخته است.
  • پرونده ثبت جهانی بادگیرها ایرانی با نام «ثبت فناوری بادگیرها» نخست بیش از ۱۰ سال قبل و برای بادگیرهای یزد تهیه و به یونسکو رفت، اما در این میان ثبت جهانی کاخ گلستان با دو بادگیر متفاوت‌اش رتبه نخست جهانی شدن بادگیرهای ایرانی را به خود اختصاص داد.
  • حدود هفت سال قبل فکرهای گسترده‌تری برای بادگیرهای ایرانی به جریان افتاد و قرار شد، پرونده بادگیرها این بار با محوریت بادگیرهای یزد به یونسکو فرستاده شود.
  •  اما این‌بار نبودِ مستندات کافی برای ثبت این پرونده باعث شد یونسکو آن را در مرحلۀ نخست رد کند و در ادامه، برخی سنگ‌اندازی‌ها از سوی کشورهای همسایه بخصوص امارات و تلاش برای ثبت این میراث ناملموس به نام خود، باعث به تعویق افتادن ثبت جهانی بادگیرهای ایرانی شد.
  • امارات متحده عربی تا کنون نقشِ زیادی ایفا کرده تا این میراث را به نام خود بزند. اماراتی‌ها همه تلاش خود را کردند تا این نماد معماری ایرانی را از راه‌های مختلف به عنوان سندی برای اثبات فرهنگ و اصالت خود استفاده کنند. نقطه عطف آن، برخی بناهای در دست ساختِ شیوخ امارات است که از معماری بادگیر برای رونق گردشگری استفاده کرده‌اند و حتی برنامۀ اهدای تندیس بادگیر به برگزیدگان مسابقه بین‌المللی معماری دبی، در رأس برنامه‌های این کشور این مساله را پررنگ‌تر کرد.
  • هرچند اکنون میراث فرهنگی می‌گوید پرونده بادگیرها را آماده ثبت جهانی دارد، اما به نظر می‌رسد با وجود این تهدیدات، هنوز اولویت اصلی، جهانی کردن «فناوری ساخت بادگیر» نیست.
  • مسجد جامع بازار تهران را قدیمی‌ترین مسجد تهران می‌دانند که قدیمی‌ترین شبستان آن بیش از هزار سال عمر دارد، این مسجد شش بادگیر  با تزییناتی ساده و آجری دارد که در دو طرف قدیمی‌ترین شبستان آن ساخته شده‌اند.
  • شاید بتوان بادگیرها، موذنه و قدیمی‌ترین شبستان مسجد را در یک راس و هم قدمت یکدیگر دانست که موذنه بنا، در طول سال‌های گذشته چندین بار مرمت شده و فقط طرح اصلی آن باقی مانده است، اما عناصر چوبی آن کاملا تعویض شده‌اند.
  • بی‌توجهی به بادگیرهای قدیمی‌ترین مسجد تهران را می‌توان از  آجرچینی‌های باقی ماندۀ آن و بی نظمی این آجرچینی‌ها به چشم دید،‌هر چند متولیان هیات امنای مسجد معتقدند در طول سال های گذشته همه تلاش خود را برای حفاظت از این سازه‌های معماری به کار برده‌اند.
  • معمولا تزئینات گچ‌بری در رأس بادگیر و تزیینات آجری  در بالا و پایین مجاری بادگیر به صورت رج‌های آجر کنسول شده، اجرا شده‌اند. از سوی دیگر تزیینات گچ‌بری در قفسه بادگیر معمولا جنبه عملکردی ندارند و به اشکال مختلف و با قوس های متنوع دیده می‌شوند که هر معمار با توجه به ذوق و سلیقه شخصی خود نوع خاصی از این آرایه‌ها را به کار می گیرد. برخی این تزئین را امضای معمار آن سازه می‌دانند.
  • نماسازی بادگیرها نیز ویژگی‌های خاصی  داشته است که در نهایت ظرافت به وسیله‌ آجرکاری یا گچ‌بری ساخته می‌شد؛ یا در سراسر منطقه اردکان جهت بادگیر را رو به شمال درست می‌کنند تا هوای شمال را به داخل خانه بکشاند. برای همین پشت بادگیر را در جهت باز «قبله» می‌سازند که همراه با گرد و خاک است.
  • معماران محلی برای ساختن بادگیر از پشت بام خانه و از جایی که مشرف به اتاق کوچکی بوده، استفاده می‌کردند و با خشت یا آجر ،تنوره بادگیر را با مقطع مستطیل می‌چینند تا به ارتفاع معینی برسد. پس بالای این تنوره‌ها چهار دیواره را دو چوب به شکل ضربدر «×» می‌گذارند. در ادامه در قسمت شمال که رو به باد «اصفهانی» است با نیم خشت یا آجر نیمه به عرض شش سانتی‌متر، روی تنور را تا ارتفاع معینی چینش می‌کردند.
  • کارکرد بادگیرها به نوعی مانند کولرهای آبی امروزی بوده، به این صورت که باد از منافذ بادگیر به آن وارد شده و به‌صورت مجمع به روی حوض آب هدایت می‌شد و پس از برخورد روی آب حوض، عمل تبخیر انجام می‌گرفته است.
  • در برخی از عمارات‌های قدیمی که متعلق به افراد ثروتمند بود، حوض‌خانه فضای دربسته‌ای بود و اتاق‌های تابستانی منافذ و دالان‌هایی داشت (مانند کانال‌های کولر) که باد خنک از این دالان‌ها وارد اتاق‌های خانه می‌شد و این امر در صورتی بود که اتاق‌های تابستانی تعدد داشته است.
  • کشور امارات که قدمتی کمتر از یک قرن دارد، چند سالی است که مدعی ابداع بادگیرهای ایران به عنوان میراث ادبی شده است. بادگیرهای دبی در ناحیه ای به نام بستک که امروز در حومه شهر مدرن دبی قرار دارد، به مرور شروع به ساخت و سازهای مشابه اقلیم گرم و مربوط در ایران همانند بندر لنگه، کنگ، قشم و غیره کرد.
  • جایزه بزرگ معماری در دبی با نام  «بادگیر طلایی»، در طول چند سال گذشته برای نشان خلاقیت به معمارانی اعطا داده می‌شود که خلاقیت خاصی را در طرح‌هاشان عرضه می‌کنند؛ این در حالی است که در ایران معماران می کوشند هر روز فاصله بیشتری از تاریخ تمدن خود بگیرند و از معماری‌های غربی تقلید کنند.
  • شاید بتوان منحصربفردترین بادگیرها را مربوط به چند نقطه مختلف کشور دانست؛ «بادگیر هشت طرفهٔ باغ دولت‌آباد یزد»، «بادگیر باغ دولت‌آباد یزد با ۳۳ متر ارتفاع»، «بادگیرهای حفره‌ای خانه بروجردی‌ها کاشان»، «بادگیر سه طبقه و چهارطرفهٔ باغ صدری (نمیر) تفت»، «   بادگیر چپقی سیرجان»،‌ «بادگیر دو طبقه و هشت طرفهٔ باغ امیر در طبس»، «بادگیر دو طبقه و چهار طرفهٔ خانهٔ آقازاده در ابرکوه» و «    بادگیر دو طبقه با سطح مقطع دایره‌ای در کاخ چهل ستون سرهنگ آباد» را از مهمترینِ این نمونه بادگیرها می‌توان برشمرد.
  • مسجد «حبیب» در خیابان غفاری تهران، در محله مخصوص قرار دارد. این مسجد را شخصی خیر که وصیت‌نامه‌اش روی کاشی‌های فیروزه‌های دور تا دور حیاط مسجد نوشته شده، ساخته است.
  • برخی تهران‌شناسان معتقدند ساخت دو بادگیر و مناره‌ای قدبلند در میان بادگیرها امضای لرزاده معمار قدیمی است که مسجد حبیب نیز از این معماری مستثنی نیست.
  • این مسجد با حدود 50 سال قدمت، سه بادگیر در اندازه‌های مختلف و بدون معماری یا تزیینات خاصی دارد که به نظر می‌رسد در طول یک سال گذشته بدنۀ آن‌ها مرمت یا نوسازی شده است.
  • دبیر روح‌الله وحدتی
  • میراث فرهنگی
  • بادگیر
  • تهران
  • بناي تاريخي
  • مخابرات
  • مدیران خودرو

لینکستان

    شارژر آیفون بلیط اتوبوس دانلود آهنگ خرید سرور مجازی پهنای باند اختصاصی بوکینگ تجهیزات پزشکی بهترین جراح بینی بلیط هواپیما ارزان‌ترین تورهای داخلی و خارجی بلیط استانبول به تهران رزرو هتل بلیط هواپیما خارجی ویزای دبی تور آهنگ جدید ایرانی خرید سی‌ پی کالاف دستگاه لیزر برش فلز سوالات آیین‌ نامه تور کیش با اقساط و شرایط ویژه شرکت‌های طراحی سایت در تهران خرید قسطی ساندویچ پانل پزشک 24 دانلود آهنگ جدید نرم‌افزار صورتحساب الکترونیکی
  • در زمینه انتشار نظرات مخاطبان رعایت چند مورد ضروری است:
  • -لطفا نظرات خود را با حروف فارسی تایپ کنید.
  • -«ایسنا» مجاز به ویرایش ادبی نظرات مخاطبان است.
  • - ایسنا از انتشار نظراتی که حاوی مطالب کذب، توهین یا بی‌احترامی به اشخاص، قومیت‌ها، عقاید دیگران، موارد مغایر با قوانین کشور و آموزه‌های دین مبین اسلام باشد معذور است.
  • - نظرات پس از تأیید مدیر بخش مربوطه منتشر می‌شود.

نظرات

شما در حال پاسخ به نظر «» هستید.
لطفا عدد مقابل را در جعبه متن وارد کنید
captcha
ISNA
  • آرشیو
  • خط مشی
  • درباره ایسنا
  • تماس با ایسنا
علمی و دانشگاهی
  • علم
  • پژوهش
  • فناوری
  • جهاد دانشگاهی
  • هوش مصنوعی
  • آموزش
  • صنفی،فرهنگی‌ودانشجویی
  • دانش‌بنیان‌ها
  • پیشرفت
  • rubika-icon
  • eitaa-icon
  • bale-icon
  • soroush-icon
  • telegram-icon
  • youtube-icon
  • x-icon
  • instagram-icon
  • rss-icon
  • aparat-icon
Nastooh Logoنرم‌افزار تحریریهٔ نستوه
© 2025 Iranian Students' News Agency. All rights reserved